Վահան Շաքարյան. Եթե PR-ենք Հայաստանը, ապա տնտեսության առաջխաղացումը կդառնա ոչ թե արգելավազք, այլ թեթև քայլք կարճ տարածությունում

Արմինֆո. ԱՄՆ-ում լինելով հաջողակ բժիշկ, Վահան Շաքարյանը 1998 թվականին ամերիկյան Սանտա-Բարբարա քաղաքում հիմնեց «Տեքնոլջի ընդ Սայնս Դայնամիքս» ընկերությունը, իսկ 2013-ին`արդեն Երևանում: Այսօր այդ ընկերության արտադրանքը ներառում է բջջային հեռախոսներ և պլանշետներ, հետազոտական-գիտական, արևային, հեռահաղորդակցական, կրթական տեխնոլոգիաներ, լաբորատորիաներ և ապրանքներ: Ավելի լայն սպառողին հայտնի են ընկերության գործունեության այնպիսի պրոդուկտները, ինչպիսիք են`Armphon-ը, Armphonik-ը և EcoPad-ը: Հայաստանում գտնվելու առաջին օրից Վահան Շաքարյանը հստակեցրեց, որ ինքը հետաքրքրված չէ քաղաքականությամբ: «Ես բնիկ երևանցի եմ և շատ եմ կարոտում մեր մայրաքաղաքը: Ինձ համար շատ կարևոր է  Հայաստանը, կարևոր է երկրի ապագան, հայ երիտասարդությունը: Ցավալի է տեսնել, թե ինչպես են արտագաղթում: Եթե ​​համոզված լինեի, որ նրանք այնտեղ ավելի լավ կյանք կգտնեն, այդքան մտահոգված չէի լինի: Սակայն, իրականում, ամեն ինչ չափազանց complicated», - ԱրմԻնֆո գործակալության հետ հարցազրույցում հայտարարել է Վահան Շաքարյանը:

Պրն Շաքարյան, վերջերս Հայաստանի զարգացման հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Արմեն Ավագ Ավագյանը մամլո ասուլիսում, ամփոփելով տարեկան գործունեության արդյունքները, խոշորագույն ներդրումային նախագիծ անվանեց  իտալական IDS բազմազգ ընկերությունից 10 մլն եվրոյի ներգրավումը, որը հայկական Technology and Science Dynamics (TSD) ընկերության հետ համատեղ Հայաստանում կստեղծի ՏՏ նոր լաբորատորիա: Ի՞նչ է նշանակում այդ համագործակցությունը:

Իտալական IDS- ն բավականին խոշոր ընկերություն է, որը զարգացնում է հատուկ նպատակային տեխնոլոգիական լուծումներ: Մենք այժմ լայնամասշտաբ ծրագրեր ենք մշակում, քանի որ համագործակցությունը նախատեսված է ոչ վեց ամիսների, ոչ էլ մեկ տարվա համար: TSD- ի հիման վրա կստեղծվի Հայաստանում ֆորենզիկայի բարձր տեխնոլոգիական արտադրության հետազոտական լաբորատորիա: Մանրամասները քննարկելու համար իտալացիները միայն վերջին երկու ամսվա ընթացքում 3 անգամ այցելեցին Հայաստան: Համատեղ աշխատանքի առաջին արդյունքները տեսանելի կլինեն հաջորդ տարում:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը և Technology and Science Dynamics ընկերությունն այս տարվա փետրվարի 24-ին ստորագրեցին «Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, տեղեկատվականացման, նորարարական և հեռահաղորդակցային ոլորտների խթանման մասին» հուշագիր, որի նպատակն է բարձրացնել Հայաստանի ՏՏ ոլորտի ներդրումային վարկանիշը: Փաստաթղթի համաձայն, ՏՀՏ ոլորտի ներկայացուցիչներ կլինեն 15 երկրների դեսպանատներում: Ի՞նչ է արվել այս ուղղությամբ:

Կառավարության որոշմամբ հանձնարարականներ տրվեցին արտաքին գործերի, տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարություններին, տրանսպորտի նախարարությանը` կազմակերպչական հարցերում TSD- ին օգնելու նպատակով: Մենք վերցրինք ֆինանսական մասը, բայց կան որոշ պահեր, որոնք պետք է լուծվեն  կառավարական կազմակերպությունների կողմից: Օրինակ, եթե մենք որոշում կայացնենք որևէ եվրոպական երկիր ուղարկել ներկայացուցչի, ապա նա պետք է ստանա որոշակի կարգավիճակ, չէ որ նա չի կարող մեկնել տուրիստական վիզայով: Այս հարցը գտնվում է ԱԳՆ իրավասության ներքո: Արտաքին գործերի նախարարությունը մեր աշխատակցին պետք է ապահովի  կարգավիճակով, աշխատատեղով: Այսօր դիվանագիտական ​​ներկայացուցչություններում տեղեր չկան, նրանք բողոքում են, որ նեղվածք է: Հարցն ուղղվել է կառավարությանը: Մեզ չեն ասում «ոչ», սակայն, միևնույն ժամանակ, ոչինչ չի արվում: Արդյունքում, ընկերությունը ներկայացված է 10 երկրներում, բայց նրանք Հայաստանից չեն, այլ երկրների մեր հայրենակիցներն են: Այսպիսով, TSD- ի ներկայացուցիչներն իրենց ուժերով լուծում են Հայաստանի ՏՏ ոլորտի ճանաչման խնդիրներն արտերկրում, ինչը շատ անգամ բարդացնում է աշխատանքը: Ինչպիսի՞ն է պրոբլեմի լուծումը: Առայժմ ինքներս կանենք ամեն ինչ, որքան կարող ենք:

Բացի այդ, ես չեմ կարծում, որ Հայաստանի ՏՏ ներուժի ցուցադրումը մտնում է դեսպանի կամ հյուպատոսի պարտավորությունների մեջ: Անձը, ով ներկայացնում է ՏՀՏ ոլորտը, պետք է հասկանա այդ ոլորտը, լինի իր գործի պրոֆեսիոնալը: Մի բան է առաջխաղացնել հագուստի բրենդը, և բոլորովին այլ բան`տեխնոլոգիաները: Կոնֆերանսների կազմակերպումն այնքան էլ հեշտ չէ, դա շատ թանկ է, և պահանջում է մանրակրկիտ նախապատրաստություն: Մեկ անձը չի կարող դա հաղթահարել: Երկրի ընկերությունների ՏՏ ներուժի պրոմոուշնի համար կան տարբեր հարթակներ`կոնֆերանսներ, ասուլիսներ, առևտրային շոուներ, որոնց կարելի է մասնակցել: Հենց այստեղ էլ պահանջվում է պետական, ինչպես նաև Հայաստանի զարգացման հիմնադրամի ​​աջակցությունը, որոնք պետք է ներդնեն գումար, ընտրեն մասնակից ընկերություններին: Օրինակ, Consumer Electronics Show (CES) հաջորդ միջոցառումը Սպառողական էլեկտրոնիկայի միջազգային ցուցահանդեսն է, որը տեղի կունենա 2018-ի հունվարին, Լաս Վեգասում, իսկ մասնակցության համար կպահանջվեն հսկայական ներդրումներ, և մեկ հայկական ընկերությունն իր սեփական ուժերով չի կարող մասնակցել դրան:

Դեկտեմբերի սկզբին TSD- ն հայտարարեց երեխաների և տարեցների համար Armphonik-ի վաճառքի մեկնարկը: Ո՞րն է այդ ապրանքի հայեցակարգը:

Armphonik նոր ապրանքը նախատեսված է նրանց համար, ովքեր ունեն համարները հավաքելու դժվարություններ: Բացի այդ, մանկապարտեզ հաճախող 5-ամյա երեխային ինտերնետին միացված սմարթֆոն տալն այնքան էլ ճիշտ չէ: Իսկ Armphonik-ն անհնար է միացնել ինտերնետին, բայց էկրանին կարելի է տեղավորել մերձավորների չորս լուսանկար, օրինակ, ծնողների, տատիկի, պապիկի, որպեսզի երեխան կոճակի պարզ սեղմումով կարողանա հավաքել ցանկալի հեռախոսահամարը և կապի մեջ մտնել իր մերձավորների հետ: Հեռախոսը հագեցած է լրացուցիչ «վթարային» կոճակով, որը գտնվում է հետևի վահանակի վրա, որի սեղմումով հեռախոսն ավտոմատ ռեժիմով կզանգահարի բոլոր չորս համարներով, և եթե հանկարծ նրանք լինեն անհասանելի, ապա զանգը կվերահասցեավորվի ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարության 911 համարին: Ապրանքը չունի օտարերկրյա անալոգը: Այս առումով այն կարելի է անվանել եզակի: Armphonik-ն այս փուլում  նախատեսվում է իրացնել հայկական շուկայում, իսկ Միացյալ Նահանգների, Մեքսիկայի, Ռուսաստանի Դաշնության համար նմուշներն  արդեն ուղարկվել են:

Ո՞ր երկրներում է ներկայացված TSD արտադրանքը, և ու՞ր են այսօր ուղղված Ձեր հայացքները:

Կարծես թե հայկական ապրանքների իրացման հիմնական շուկան Ռուսաստանն է: Սակայն, որքան էլ պարադոքսալ չհնչի, հայկական ՏՀՏ ընկերությունների համար ավելի հեշտ է դուրս գալ ամերիկյան կամ եվրոպական շուկաներ, քան ռուսական: Մի խոսքով, Ռուսաստանը ճանաչում է Հայաստանի կողմից տրված 4 վկայագրերից 3-ը: ԵԱՏՄ անդամակցումը չլուծեց այդ պրոբլեմը մեզ համար: Այդ մեկ վկայագրի պատճառով արդեն մեկ տարի է, ինչ նամակագրության մեջ ենք: Կան որոշակի դժվարություններ, կապված այն հանգամանքի հետ, որ մեր ընկերությունն աշխատում է Հայաստանի ազատ տնտեսական գոտում: Ստացվում է, որ ֆիզիկապես գտնվում ենք Հայաստանի Հանրապետությունում, բայց իրավաբանորեն հայաստանյան ընկերություն չենք, ուստի, իրավունք չունենք Հայաստանում զբաղվել մանրածախ առևտրով: Մեր արտադրանքի իրացման հարցերով զբաղվում է մեկ այլ տեղական ընկերություն, որը գնում է TSD- ի արտադրանքը և վերավաճառում: Այս ամենը լրացուցիչ դժվարություններ են, և հարկեր:

Ինչ վերաբերում է եվրոպական շուկային, այստեղ խնդիրներ չկան: Միևնույն ժամանակ, չենք կարող ասել, որ բավարարված ենք այդ վաճառքից: Բրենդինգը, կամ որոշ բրենդի իմիջի ձևավորման գործընթացը, շատ ժամանակ է պահանջում:

«Պարոն Շաքարյան, մենք գիտենք, որ հեռախոսների մասերը, և ոչ միայն, հիմնականում արտադրվում են Չինաստանում, ինչը մեր ժամանակի դժբախտությունն է: Որքանո՞վ է հավակնոտ այն հեռանկարը, որ հայ արտադրողը կկարողանա Հայաստանում  ապահովել արտադրական ողջ շղթան`բաղադրիչներից մինչև ապրանքների հավաքում:

Մեր արտադրանքը հավաքվում է Հայաստանում, իսկ բաղադրիչները պատրաստվում են Չինաստանում, ինչպես նաև ուրիշների, նույնիսկ խոշորագույն արտադրողների մոտ: Խոսել այն մասին, որ մոտ ապագայում հայ արտադրողը կհասնի այն մակարդակին, որ ամբողջ արտադրական շղթան կիրականացվի Հայաստանում, անիմաստ է: Նույնիսկ ԱՄՆ դրան չի հասել: Որքան էլ փորձենք, միևնույնն է, գնային առումով դա կարժենա ավելի թանկ, քան Չինաստանում է, մասշտաբներն ու ռեսուրսները համաչափ չեն:

Պարոն Շաքարյան, ինչ եք կարծում, Հայաստանի ՏՀՏ ընկերությունը, մասնավորապես, TSD-ն կկարողանա մոտ ապագայում իր տեղը զբաղեցնել ՏՏ համաշխարհային շուկայում:

Ես կարծում եմ, որ կարող է, բայց պետության կողմից համապատասխան աջակցությամբ: Կրկին անգամ ասեմ, որ ամեն ինչ շատ բարդ է: Հայկական շուկան փոքր ծավալով է, բայց մինչև վերջերս տեղական արտադրողներին տրվել են արտոնություններ`պետական ​​մրցույթների անցկացման ընթացքում, նույնիսկ եթե տեղական ընկերության գնի առաջարկը մինչև 30% գերազանցել է դրսի ընկերության կողմից հայտարարված գնին, առավելությունը տրվել հայկական ընկերությանը: Այսօր մենք կորցրեցինք այդ արտոնությունը, որովհետեւ ԵԱՏՄ ճշգրտումներից հետո երկրի տնտեսական իշխանություններին չի թույլատրվում արտոնություններ տրամադրել տեղական բիզնեսին: Գուցե այդ նորմը խելամիտ է Ռուսաստանի կամ Ղազախստանի համար, բայց Հայաստանի համար հայրենական արտադրողի աջակցությունը պարտադիր է, եթե ցանկանում է զարգացնել տեղական տնտեսությունը: Մենք ոչ մի կերպ չենք կարող ընդլայնվել, եթե հեռահաղորդակցական տեղական օպերատորները չեն ցանկանում վաճառել տեղական արտադրողի բջջային հեռախոսները, նրանք դրանք գնում են Չինաստանից, նույն պարամատրերով, բայց ավելի էժան: Եթե լինեն երկրի օրենսդրությամբ ամրագրված պրեֆերենցիաներ, որոնք ինչ-որ ձևով կմոտիվացնեն, ապա նրանք նույնպես  կգնան հայրենական արտադրության գաջետների մասնակի գնումներին:

Գովազդը, PR-ը, մարքեթինգը, դրանք միլիոնավոր դոլարներ են: Մենք այնքան ենք անում, որքան կարող ենք`այդ նույն ԵՄ երկրներում կամ ԱՄՆ-ում: Այնուամենայնիվ, մենք նպատակ չունենք հարյուր միլիոնավոր դոլարներ ծախսել պետություններում ArmPhone-ը վաճառելու համար, քանի որ դա համարժեք է ինքնասպանության: Նույն Նահանգներում դրանք հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչներն, ինչպես նաև միջին և միջինից ցածր եկամուտ ունեցող անձինք:

Իր հեռախոսները Միացյալ Նահանգներում, Ֆրանսիայում և այլն երկրներում զանգվածաբար վաճառելու համար TSD-ն պետք է արտադրի առնվազն 100-150 հազար հեռախոս: Եթե մեկ հեռախոսի արտադրությունն ընկերության վրա նստում է մոտ 100 դոլար, կարելի է հաշվարկել, թե որքան պետք է ներդրվի, որպեսզի ապահովվեն նման մասշտաբներ, և այդ ամենն ուղարկել աշխարհով մեկ, ինչպես նաև գովազդի համար ծախսել հարյուր միլիոնավոր դոլարներ և ակնկալել, որ այդ ծավալը կիրականացվի ողջամիտ ժամկետներում, քանի որ տեխնոլոգիաները փոխվում են յուրաքանչյուր վեց ամիսը մեկ: Այսինքն, եթե 6 ամսվա ընթացքում ընկերությունը չի վաճառում 150-200 հատ հեռախոս, ուրեմն մենք, ըստ էության, կրում ենք վնասներ: Հասկանալով այս ամենը, մենք ընտրել ենք այն նիշան, որը համարում ենք մրցունակ: Ենթադրենք, որ «X» ընկերությունը դիմում է մեզ, պատվիրելով սպիտակ գույնի հեռախոսներ, որտեղ որպես սկզբնական էկրանի ֆոնային պատկեր տեղադրված է ընկերության լոգոտիպը, և որպեսզի գրասենյակից եկող զանգերի ժամանակ հնչի սիրված կատարողի երաժշտությունը: Ահա այդ դեպքում մենք պատրաստ ենք լիովին բավարարել հաճախորդների կարիքները:

Ըստ տարբեր հարցումների, գործատուների ավելի քան 70 տոկոսը դժգոհ է աշխատակազմի մասնագիտական պատրաստվածությունից և կրթությունից, նշելով, որ դա նաև բիզնեսի զարգացման հիմնական խոչընդոտն է: Որքանո՞վ եք համաձայն այդ պնդմանը:

Արդեն երեք տարի անընդհատ կրկնում եմ, որ TSD- ի խնդիրը միայն ArmTab- ի և ArmPhone-ի առաջխաղացումը չէ: Արդյոք մեր հույսերն արդարացան: Ասեմ, որ դա այն չէ, ինչը մենք ակնկալում էինք սկզբից: Այսօր էլ չենք ակնկալում, որ կդառնանք հարուստ և ամբողջ աշխարհը կողողենք մեր արտադրանքով: Դա բացառվում է, այն պարզ  պատճառով, որ մենք միայնակ չենք կարող հաղթահարել հայաստանյան ապրանքների առաջխաղացումն արտաքին շուկաներում: Մեր առաջնային նպատակը Հայաստանում ֆորենզիկայի մասնագետների պատրաստումն է, քանի որ դա շատ մեծ համաշխարհային շուկա է: Իսկ Հայաստանում կան շատ լավ երիտասարդներ, բայց նրանց պատրաստումը ժամանակ է պահանջում:

Չի կարելի ասել, թե Հայաստանում կադրերի սղություն է, կադրեր կան, բայց մենք նրանց չենք պատրաստում: Եթե ​​մենք հույսներս դնում ենք այն բանի վրա, որ Ճարտարագիտական ​​համալսարանի, ամերիկյանի կամ որևէ այլ բուհի ՏՀՏ ոլորտի երիտասարդ շրջանավարտները 4 տարիների անց կանեն այն աշխատանքը, որն անհրաժեշտ է գործատուին, ապա դա ընդամենը հեքիաթ է: Յուրաքանչյուր ՏՏ ընկերություն ունի իր առանձնահատկությունները, հետևաբար, TSD-ն ուսանողներին երկրորդ և երրորդ կուրսերից վերցնում է գործնական ուսուցման, ընտրում առավել խոստումնալիցներին, տալիս կես դրույքով աշխատանք, որպեսզի նրանք բուհն ավարտելիս արդեն պատրաստ լինեն այն աշխատանքին, որի կարիքը մենք ունենք:

Պարոն Շաքարյան, եթե փորձենք ամփոփել, ինչպիսի՞ն եք տեսնում «լույսը թունելի վերջում»: Կա երկու տարբերակ - պայքարել օրենսդրության փոփոխությունների համար, կամ էլ երկար, հոգնեցուցիչ և անօգուտ կերպով վերանայել ռազմավարությունը:

Կրկին անգամ նշեմ, որ Հայաստանում մենք ունենք շատ մեծ ՏՏ ներուժ, որը լիովին չի օգտագործվում: Անհրաժեշտ է ավելի կազմակերպված ձևով աշխատել ՏՀՏ ոլորտի առաջխաղացման ուղղությամբ, դա Հայաստանի պատշաճ PR-ն է, նրա հնարավորությունները գիտության և ՏՏ ոլորտներում, այլ ոչ թե առանձին վերցրած մասնավոր ընկերության: Պետությունը պետք է ֆինանսապես մասնակցի PR ծրագրերի կազմակերպմանը: Ես մասնավոր ձեռներեցներին մասնավոր բիզնեսի զարգացման համար փող տվող կառավարության աջակիցը չեմ: Արդարացված կլինի, եթե երկրի կառավարությունը ներդրումներ կատարի որոշ ոլորտների PR- ում: Այսօր նման աշխատանք չեմ տեսնում: Մեր հարևան պետությունները դրանից չեն խուսափում և մեծ գումարներ են ծախսում: Մենք մեծ հույսեր ենք կապում Սփյուռքի հետ, նա պետք է ակտիվորեն մասնակցի, բայց մենք էլ չպետք է ձեռքերը ծալած նստենք:

Ամփոփելով, ասեմ, որ մեզ մոտ Հայաստանում բավարար PR չունենք: Եթե մենք անենք Հայաստանի PR-ը, ապա առանձին ոլորտների, օրինակ, ՏՏ, զբոսաշրջության, տեքստիլի առաջխաղացումը կդառնա ոչ թե արգելավազք, այլ թեթև քայլք կարճ տարածությունում: