Արմինֆո. Հայաստան մի քանի ներդրողների ներգրավումը ՝ ի դեմս անդրազգային ընկերությունների /ԱԱԸ/, թույլ կտա երկրին խոշոր խաղադրույքներով խաղալ։ ԱրմԻնֆո-ի տնտեսական մեկնաբանի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Տիգրան Խաչատրյանը։
Նրա կարծիքով, դրա համար անհրաժեշտ է տնտեսությունն ապահովել մի քանի կարևոր պայմաններով, որոնց թվում առաջին տեղում պետք է դնել կապիտալի շուկայի զարգացումը, առանց որի առկայության խոշոր ինստիտուցիոնալ ներդրողները, այդ թվում՝ պորտֆելային, բավական զգուշավորությամբ կվերաբերեն երկրին: <Ոմանք ասում են ՝ եկեք գործի դնենք ներքին խնայողությունները և վերածենք ներդրումների, իսկ հետո արդեն մտածենք կապիտալի հանրային շուկայի մասին: Ես դրա հետ համաձայն չեմ ։ Ներքին խնայողությունները կարող են ուղղվել ՓՄՁ զարգացմանը, բնակչության ինքնազբաղվածության ապահովմանը: Իսկ օտարերկրյա ներդրումները կարևոր են այն բանով, որ նրանք խոշոր խաղադրույքներով են խաղում, և նրանց շուկաները մեծ են։ Այսինքն՝ մենք պետք է այնպիսի պայմաններ ստեղծենք, որ մի քանի խոշոր ներդրողներ առաջիկա մի քանի տարիների ընթացքում Հայաստանում կազմակերպեն իրենց բիզնեսը>, - կարծում է նախարարը ։
Նախարարը համաձայնել է ռազմավարական ներդրողների եւ հատկապես անդրազգային ընկերությունների՝ Հայաստան մուտք գործելու համար գրեթե զրոյական շեմ ստեղծելու անհրաժեշտության մասին կարծիքին: Նրա կարծիքով՝ այսօրվա տեխնոլոգիական զարգացման տեմպերի պայմաններում Հայաստանը, փաստորեն, օտարերկրյա լուրջ գործընկերներին առաջարկելու բան չունի։ Պետության կողմից նախկինում սեփականաշնորհված և այսօր չաշխատող հին խոշոր <խորհրդային> ձեռնարկությունների վերակենդանացման հնարավորության մասին կարծիքն այնքան էլ կոռեկտ չէ։ Դա մեծ ռիսկեր և շատ մեծ ու չարդարացված ծախսեր է ենթադրում։ Բայց այդ ձեռնարկությունները՝ արդեն պատրաստի, քիչ թե շատ պահպանված ենթակառուցվածքներով, իսկ դա կապիտալ ներդրումների 20-30% - ն է, կարող են որոշակի պայմաններում հետաքրքրել օտարերկրյա ներդրողներին։
Որպես նման պայմաններ՝ կարելի է դիտարկել պետական-մասնավոր գործընկերության (ՊՄԳ) սկզբունքների հիման վրա ձեռնարկությունների գործարկման հնարավորությունը, որտեղ պետությունն իր վրա կվերցնի, օրինակ, ձեռնարկությունների ստեղծման կապիտալ ծախսերի 20 տոկոսը, իսկ մնացածը կառաջարկի ներդրողին ։ Նման պրակտիկան, նախարարի կարծիքով, որտեղ պետությունը կիսում է ռիսկերը ներդրողների հետ, գոյություն ունի որոշ երկրներում, որտեղ ռազմավարական ինստիտուցիոնալ ներդրողների խիստ անհրաժեշտություն է զգացվում՝ ի դեմս միջազգային ԱԱԸ-ի։ Նախարարը նշել է, որ այսօր աշխարհում շատ կոշտ մրցակցային պայքար է ընթանում ինստիտուցիոնալ ներդրումների համար: Այդ մրցակցությանը մասնակցելու համար պետությունը իր ինստիտուտների միջոցով պետք է մշտապես վերլուծի ուժեղ և թույլ կողմերը, որպեսզի որոշակի արտոնյալ պայմաններով ներդրողներին հրավիրի տնտեսության այս կամ այն հատված: Պետությունը պետք է նման խոշոր նախագծերի իրականացման համար կենտրոնացնի որոշակի ռեսուրսներ ՝ չօգտագործվող տարածքներ, միջոցներ և բիզնեսի համար օգտակար այլ ակտիվներ ։
Երկիր անդրազգային ընկերությունների ներգրավման ես մեկ չափազանց կարեւոր պայման է համապատասխան կադրային ներուժի առկայությունը: <Այո, Հայաստանում որոշակի կադրային ներուժ կա, բայց եկեք այստեղ էլ նայենք ճշմարտության աչքերի մեջ՝ մեր կրթության մակարդակը համապատասխանո՞ւմ է այդ նպատակներին> ,- հարց է տալիս Խաչատրյանը։ Սակայն, միեւնույն ժամանակ, նախարարը կարծում է, որ քանի որ գենետիկորեն մենք այդ հնարավորությունները փոխառել ենք մեր նախնիներից, որոնք ժամանակին արդյունաբերական եւ տեխնոլոգիապես զարգացած Խորհրդային Հայաստան են ստեղծել, և արտերկրում իրենց լավ դրսեւորած մեր հայրենակիցներից, մենք կարիք չունենք զրոյից սկսել: Այդ պատճառով, կարծում է նա, ամեն ինչ հանգում է կրթական համակարգի լուրջ վերափոխումների խնդրին։ <Եթե կրթական համակարգը ադապտացման ճիշտ շրջան անցնի, և տրամադրի գիտելիքները, որոնք համապատասխանում են 21 - րդ դարի պահանջներին, ապա եթե ոչ այսօր, ապա 5-7 տարի հետո մենք արդեն կկարողանանք որոշ ոլորտներում լուծել տնտեսությունը լավ երիտասարդ կադրերով ապահովելու խնդիրը և դրանով իսկ օգնել անդրազգային ընկերություններին ընտրություն կատարել հօգուտ Հայաստանի>, - ընդգծել է նա:
Տիգրան Խաչատրյանը կարծում է, որ Հայաստանում 90-ականներին գործող Օտարերկրյա ներդրումների մասին օրենքը լիովին <վերակենդանացնելու> անհրաժեշտություն չկա։ <Արտասահմանյան ներդրումների պաշտպանության ոլորտում մեր իրավական կարգավորումները, միջազգային կազմակերպությունների, այդ թվում՝ ՄԱԿԱԶՀ ճանաչմամբ, լիովին համապատասխանում են համաշխարհային լավագույն չափանիշներին։ Մենք ներդրողների շահերի օրենսդրական երաշխավորման հետ կապված որեւէ խնդիր չունենք>, - ընդգծել Է նախարարը։ Որևէ սահմանափակում չկա ոչ արժութային կարգավորման հարցերում, ոչ բաժնետիրական կապիտալների ձևավորման հարցերում, ոչ էլ սահմանափակումներ կան օտարերկրյա ընկերությունների ղեկավար մարմինների կազմի ձևավորման հարցերում ՝ քաղաքացիական պատկանելության տեսանկյունից։ Սակայն, ֆունդամենտալ տեսանկյունից, կարծում է էկոնոմիկայի նախարարը, Հայաստանում դեռեւս լուծում չեն գտել այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են՝ կապիտալի զարգացած շուկայի, կորպորատիվ կառավարման արդյունավետ համակարգի բացակայությունը, վերանայման կարիք ունի ամորտիզացիոն քաղաքականությունը: Ի վերջո, երկրի տնտեսության խնդիրն արտադրողականության ցածր մակարդակի մեջ է՝ միջին համաշխարհայինի համեմատ:
Հիշեցնենք, որ Հայաստանը վեց կետով վատթարացրել է իր դիրքերը Համաշխարհային բանկի Doing Business վարկանիշում ՝ անցյալ տարվա 41 - րդ տեղից իջնելով 47-րդ տեղն ընթացիկ տարում։ Հոկտեմբերի 24-ին կառավարության նիստում մեկնաբանելով այդ լուրը՝ էկոնոմիկայի նախարար Տիգրան Խաչատրյանը նշել է, որ զեկույցը յուրաքանաչյուր երկրի համար գործարարությամբ զբաղվելու տաս ցուցիչ է օգտագործում։ «Հայաստանն այս տարվա գնահատման արդյունքում ունի 74.5 միավոր, որը 2019 թվականի համեմատ նույն մեթոդաբանությամբ տրված գնահատականի համեմատ առաջընթաց է արձանագրել 1.3 միավորով։ Այսինքն՝ մենք նախորդ տարվա մեր վիճակի համեմատ ունենք առաջընթաց։ Եվ դա մեր կողմից մի շարք ոլորտներում իրականացված բարեփոխումների արդյունք է»,- ասել է Տիգրան Խաչատրյանը։
ՀԲ-ն իր հետազոտություններում առաջին անգամ կիրառել է գնահատականների նոր մեթոդաբանություն, որոնք հիմնականում կապված են մինորիտար բաժնետերերի իրավունքների պաշտպանության հետ, այդ թվում ՝ օրենսդրական բարեփոխումների միջոցով: Նախարարը հիշեցրել է, որ երկրի խորհրդարանի կողմից անհրաժեշտ փոփոխություններ են կատարվել <Բաժնետիրական ընկերությունների մասին> օրենքում, որոնցով լիովին պաշտպանված են մինորիտարների շահերը: