Արմինֆո. 2019 թվականի հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին Հայաստանի բյուջեում ամրագրված կապիտալ ծախսերի թերակատարումը կազմել է մոտ 75 տոկոս ։ Դրա համար, ինչպես ԱրմԻնֆոյի թղթակցին պարզաբանել է Հայաստանի ֆինանսների փոխնախարար Արմեն Հայրապետյանը, կային միանգամայն օբյեկտիվ պատճառներ։ Թեև այսօրվա թերակատարումը, հնարավոր է, երկարաժամկետ հեռանկարում դրական ազդեցություն ունենա երկրի տնտեսության վրա, կարծում է մասնագետը։
Փոխնախարարի խոսքով՝ այսօր Հայաստանի իշխանությունները մեծ ուշադրություն են դարձնում իրականացվող ծրագրերի որակին, ինչի կապակցությամբ կենսական անհրաժեշտություն է դառնում դրանց լուրջ վերլուծությունը, որն ուղղված է ողջ տնտեսության համար արդյունավետության բարձրացմանը: Հետեւաբար, ստիպված ենք հրաժարվել անհիմն շտապողականությունից դրանց իրականացման գործում:
Բացի այդ, կապիտալ ծախսերի կատարման ցածր մակարդակ է արձանագրվել նաեւ ծրագրերի կառավարման համակարգերի լուրջ ճշգրտման պատճառով։ Այսպես, այսօր կապիտալ ներդրումների գծով թերացումներ են նկատվում միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների աջակցությամբ իրականացվող վարկային ծրագրերի գծով։ Եվ, եթե նախկինում միջազգային վարկատուների հետ աշխատանք էին տանում, այսպես կոչված, ծրագրերի իրականացման բյուրոները, ապա ներկայում այդ գործառույթը պատվիրակված է նախարարություններին։ Արդյունքում՝ ի հայտ են եկել կադրային անձնակազմի մասնագիտական հնարավորություններով, որոշումների կայացման մեխանիզմներով պայմանավորված խնդիրներ։ "Կառավարման համակարգում ցանկացած փոփոխություն պահանջում է ժամանակային լագ՝ նոր պայմաններին հարմարվելու համար", - պարզաբանում է Ֆինանսների նախարարության ներկայացուցիչը:
Ընդ որում, փոխնախարարը խոստովանում է, որ կապիտալ ծախսերի թերակատարումը բնավ նոր խնդիր չէ։ Տարեցտարի Հայաստանը բախվում է դրան։ Բայց անցնող տարին ռեկորդային էր այդ առումով։
Նախորդ տարիներին կապիտալ ծախսերի կատարողականը 78 տոկոս էր, ընթացիկ տարում գործերն ավելի վատ են:
Այսպես, Հայաստանի 2018 թվականի պետական բյուջեի ծախսերը կազմել են 1 տրլն 447 մլրդ 100 մլն դրամ կամ ճշգրտված տարեկան ծրագրի՝ 1 տրլն 527 մլրդ 300 մլն դրամի 94,7% - ը։ Պետական բյուջեի ծախսերի կառուցվածքում 97,1 տոկոսը կազմել են ընթացիկ ծախսերը ՝ բյուջետային աշխատողների աշխատավարձը, գնումները, սոցիալական նպաստները եւ կենսաթոշակները՝ 1 տրլն 299 մլրդ դրամ ճշտված 1 տրլն 337 մլրդ 400 մլն դրամի դիմաց: Ընդ որում, բյուջեի ոչ ֆինանսական ակտիվներին առնչվող գործառնությունների ցուցանիշը (կապիտալ ծախսերը ՝ բյուջետային եւ վարկային, առավելությունը ուղղվում են ենթակառուցվածքային նախագծերին, ինչպիսիք են ճանապարհների շինարարությունը, ոռոգման եւ ջրամբարի համակարգերը, էներգետիկայի ոլորտը) նախորդ տարվա ընթացքում կազմել է ընդամենը 78 տոկոս կամ 148,1 մլրդ դրամ (ըստ ճշգրտված տարեկան ծրագրի 189,8 մլրդ դրամի փոխարեն):
Արդեն ընթացիկ տարում, ըստ ֆինանսների նախարարության տվյալների, պետբյուջեի ծախսային հոդվածի փաստացի կատարելիությունը 10 ամսում կազմել է 1 տրլն 213 մլրդ 800 մլն դրամ կամ ճշգրտված տարեկան ծրագրի 69,8 տոկոսը ՝ 1 տրլն 739 մլրդ 300 մլն դրամի չափով: Ֆինանսական իշխանությունները հուսով են մինչեւ տարեվերջ հասնել 92,4% կատարման մակարդակի: Հաշվետու ժամանակահատվածում ընթացիկ ծախսերը կազմել են 1 տրլն 124 մլրդ 800 մլն դրամ կամ ճշգրտված տարեկան ծրագրի 75.6% - ը ' 1 տրլն 488 մլրդ դրամ: Մինչդեռ, 251,8 միլիարդ (222 միլիարդը բյուջեում ներդրվել է) ճշտված պլանի համեմատությամբ կապիտալ ծախսերը կատարվել են ընդամենը 35,3 տոկոսով, այսինքն, փաստորեն, 10 ամսվա ընթացքում կապիտալ ծախսերին ուղղորդվել է ընդամենը 89 մլրդ դրամ, իսկ 162,8 մլրդ դրամ, ինչ-որ տեղ անկյունում սպասում են իրենց հերթին։ Դեկտեմբերի 31-ին, ինչպես ակնկալում են երկրի իշխանությունները, Հայաստանը կապահովի կախպիտալ ծախսերի կատարման 70,2% ցուցանիշ։ 2020 թվականին Ֆինանսների նախարարությունը կապիտալ ծախսերի գծով ամրագրել է 287,7 մլրդ դրամի ցուցանիշ։
Քննադատություն կա
Ընդ որում, ներկայիս իշխանությունների քաղաքականության ընդդիմախոսները չափազանց զգուշավոր վերաբերմունքի առնչությամբ հայտարարում են, որ կապիտալ ծախսերի իրականացման հարցում կառավարության խիստ պահպանողական մոտեցումը, հնարավոր է, առաջին հայացքից դրական երեւույթ է, քանի որ ձեւականորեն հանգեցնում է պետական պարտքի ֆիզիկական չափերի պահպանմանը կամ կրճատմանը, բայց երկարաժամկետ հեռանկարում հարվածի տակ է դնում տնտեսական աճի ներուժը:
Այսպես, "Լույս" հիմնադրամի տնտեսական թիմի հաշվարկների համաձայն ՝ 1,1 տոկոսի չափով կապիտալ ներդրումների չկատարումը "տուգանում է" ՀՆԱ-ի աճի ներուժը 0,3 տոկոսային կետով ։ Այսինքն, ըստ փորձագետների հաշվարկների, եթե 2019 թվականին կապիտալ ներդրումների թերակատարումը հասնի մոտ 65 մլրդ դրամի (կամ ՀՆԱ-ի 1,1% - ի չափով), ապա հաջորդ տարի տնտեսության աճը ծրագրված մակարդակից ցածր կլինի 1,1 տոկոսային կետով ։ Հետագա տարիներին, անկախ իրականացված կապիտալ ներդրումների մակարդակից, ՀՆԱ-ի տարեկան աճի տեմպերը միջինը 0,3 տոկոսային կետով ցածր կլինեն:
Արմեն Հայրապետյանը քննադատությանը համաձայն է, բայց՝ միայն մասամբ։ Նրա խոսքով ՝ ակնհայտ է, որ որքան շուտ երկրի տնտեսությունը ստանա այդ ֆինանսական ներարկումները, այնքան շուտ հնարավոր կլինի դրական արդյունք տեսնել: "Բայց միայն կարճաժամկետ հեռանկարում, քանի որ պարզ չէ, թե արդյոք երկարաժամկետ հեռանկարում ազդեցությունը կպահպանվի", - հայտարարել է փոխնախարարը: Օրինակ, մեր առջև խնդիր դնելով հենց այսօր ճանապարհ կառուցել, մենք չենք կարող վստահ լինել, թե որքան երկար այն կծառայի։ Իսկ բարձրացնելով շինարարական և մոնտաժային աշխատանքների որակի պահանջները՝ կարելի է վստահ լինել նախագծի երկարակեցությանը։ Ելնելով դրանից, ինչպես կարծում է փոխնախարարը, հնարավոր է, նույնիսկ, այսպես կոչված, կարճաժամկետ հեռանկարում երկրի տնտեսական աճի համար սպառնալիքները երկարաժամկետ հեռանկարում կարող են մեծ դիվիդենտներ բերել։
Չեզոքցնելով սպառնալիքը. Ի՞նչ է սովորեցնում նախորդ տարիների փորձը
Ֆինանսների նախարարության տվյալներով՝ 2019 թվականի հոկտեմբերի 30-ի դրությամբ Հայաստանի արտաքին վարկերի գծով չպահանջված մնացորդը կազմել է 1,43 մլրդ դոլար: Այսպես, կնքված միջազգային համաձայնագրերի գծով իրենց հերթին են սպասում ճանապարհաշինության ոլորտի 466 մլն դոլարի վարկային ծրագրեր, էներգետիկան չի ստացել 422 մլն դոլարի ֆինանսավորում, գյուղատնտեսությունը եւ ոռոգումը՝ 153 մլն դոլար, կրթությունը ՝ 73 մլն դոլար, պետական հատվածի բարեփոխումները՝ 66 մլն դոլար, ջրամատակարարումը՝ 10 մլն դոլարի: Այլ ոլորտներում սպասման ռեժիմում են 173 մլն դոլարի ծրագրեր: Ինչպես սպասվում է, 2020 թվականի վերջին Հայաստանի արտաքին վարկերի գծով չպահանջված մնացորդը կկազմի 940 մլն դոլար:
Դառը փորձին վարժված ֆինանսական իշխանությունները, չնայած այն հանգամանքին, որ ավելացրել են 2020 թվականի ծախսերի բյուջեն, կապիտալ ծախսերը պլանավորելիս ավելի զուսպ մոտեցում են ցուցաբերել:
Այսպես, հաջորդ տարվա բյուջեի նախագծի վրա աշխատելիս Ֆինանսների նախարարությունը բյուջետավորման ժամանակ, նախ, հավաքել է ստացված բոլոր բյուջետային հայտերը։ Այնուհետև, հաշվի առնելով նախորդ տարիների փորձը, որոշել են պետական բյուջեի ապագա ծախսերը բաժանել երկու մասի. առաջին մասում ներառել են այն ծրագրերը, որոնք միանգամից կստանան ֆինանսավորում, երկրորդ մասում ՝ ըստ անհրաժեշտության ։ Այսինքն, եթե կապիտալ ծախսերի իրականացումը սահուն ընթանա և լրացուցիչ հնարավորություններ տրվեն, ապա իշխանությունը կգնա մնացած մասի իրականացմանը։