Հայաստանի օրենսդրական դաշտը լիզինգի զարգացման և Հայաստանի տնտեսության արդիականացման գլխավոր խոչնդոտն է

Պրն.Բազիկյան, ACBA Leasing ընկերության հաճախորդ հանդիսացող հայկական ձեռնարկությունների հիմնական միջոցներում իրականացվող ներդրումների ո՞ր մասն է ապահովվում լիզինգային ծառայությունների միջոցով:

ACBA Leasing ընկերության հաճախորդ հանդիսացող հայկական ձեռնարկությունների հիմնական միջոցներում իրականացվող ներդրումներում լիզինգային ծառայությունները ՙմիզերային՚ մաս են կազմում, մոտավոր հաշվարկներով, հիմնական միջոցների արդիականացումը միայն 10-15%-ով է իրականացվում լիզինգային գործարքների միջոցով: Սակայն հուսով եմ, երբ ձեռներեցներն ու արտադրության ղեկավարները կհասկանան այս ծառայության շահավետությունը և առավելությունները, այն ժամանակ լիզինգային գործարքների քանակը և ծավալները կսկսեն աճել արագացված տեմպերով:

Լիզինգային շուկայի մասնակիցների կողմից լիզինգի իրավական կարգավորման ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձեռնարկվո՞ւմ են արդյոք, չէ որ ֆինանսական վարձակալության մասին առանձին օրենսդրության բացակայությունն այսօր հանդիսանում է այդ ծառայության զարգացման գլխավոր խոչնդոտը:

Հայաստանում լիզինգային ծառայություններն ակտիվացնելու և դրան բնորոշ բոլոր առավելությունները բացահայտելու համար բոլորովին էլ պարտադիր չէ ստեղծել լիզինգային գործունեությունը կարգավորող առանձին օրենսդրություն: Բավական է որոշակի ուղղումներ կատարել գործող օրենսդրության մեջ, կամ էլ ստեղծել նոր օրենսդրական նորմեր: Կնշեմ, որ լիզինգային շուկայի գործունեությունն այսօր կարգավորվում է ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքով և վարկային կազմակերպությունների մասին օրենսդրությամբ, որտեղ լիզինգային կազմակերպությունների համար առանձին տեղ է հատկացված:

Սակայն, գործող օրենսդրությունն ու կարգերն այսօր տնտեսվարող սուբյեկտներին արգելում են օգտվել արագացված մաշվածության մեթոդներից, որոնք միջազգային պրակտիկայում ունեն լայն տարածում: Չէ որ հատկապես ամորտիզացիոն գումարների օպտիմալացումն է, որ ձեռնարկությանը թույլ է տալիս նպատակաուղղվածորեն ազդել արտադրության ֆինանսական արդյունքների և ձեռնարկության տնտեսական կայունության վրա: Ներկայումս հայկական ձեռնարկությունների հիմնական միջոցների մաշվածության հաշվարկն իրականացվում է շարքային ձևով, ինչը լիզինգը վարկի նկատմամբ դարձնում է ոչ մրցունակ: Ես պարզապես դա համարում եմ ահեթեթություն:

Խոսելով լիզինգը սահմանափակող գործոնների մասին, չի կարելի չնշել նաև այն, որ մեր ընկերությունների եկամուտների և ծախսերի վերաբերյալ հաշվետվություններում լիզինգին ուղղված վճարները ծախսային հոդվածների մեջ չեն մտնում: Ծախսային մասի մեջ հաշվարկվում են միայն լիզինգային գույքի թանկացման տոկոսները:

Պրն.Բազիկյան, իսկ ի՞նչ մեթոդներով է ACBA Leasing ընկերությունը պայքարում այդ շուկայում գոյություն ունեցող պրոբլեմների հետ

Ըստ ԱրմԻնֆո գործակալության Ռենկինգի, լիզինգային գործարքների ավելի քան 90%-ն իրականացվում է ACBA Leasing ընկերության կողմից, հետևաբար, ամբողջ ծանրությունը և շուկայի բոլոր պրոբլեմներն ընկած են մեր ընկերության ՙուսերին՚: Այսօր մենք զբաղված ենք գործող օրենսդրության մեջ որոշ փոփոխությունների իրականացման լոբինգով` ձեռնարկատերերի համար լիզինգից օգտվելու առավելությունները բացահայտելու նպատակով: Չէ որ լիզինգի զարգացումը կտանի դեպի հիմնական միջոցների արդիականացում, հայրենական արտադրողներն արտադրության մեջ կարող են օգտագործել ժամանակակից և տեխնոլոգիպես հագեցված սարքավորումներ, տալով մրցունակ և բարձրորակ արտադրանք: Զարգացած երկրներում, ինչպես նաև ԱՊՀ շատ երկրներում, լիզինգի բաժինը ՀՆԱ կազմում հասնում է 10 տոկոսի, քանի որ այդ երկրներում լիզինգն ունի պետական աջակցություն: Իսկ Հայաստանում լիզինգի բաժինը ՀՆԱ կազմում շատ հեռու է անգամ մեկ տոկոսից: Այսօր Հայաստանում լիզինգի շուկան ծածկված է միայն 20 տոկոսով և իր զարգացման մակարդակով Հայաստանը ԱՊՀ երկրների կազմում զբաղեցնում է վերջին տեղերից մեկը:

Սակայն, պրոբլեմների այս հորձանուտում չի կարելի չնշել Հայաստանում լիզինգի զարգացման գործում ACBA Leasing ընկերության որոշակի հաջողությունները: Մասնավորապես, ես մեծ հաջողություն եմ համարում այն, որ մեր հաճախորդները, որոնք 2-3 տարի առաջ լիզինգի մասին անգամ փոքր ինչ գաղափար չունեին, այժմ գիտակցում են լիզինգի օգտագործման նպատակահարմարությունը, իրենց մասնագիտական կարիերայում ավելի հաճախ օգտագործելով ՙլիզինգ՚ տերմինը, ընդ որում, ինքնուրույն նշելով մատակարարին և լիզինգի առարկան, ինչը նախկինում չի եղել: Դրանից բացի, կարճ ժամանակամիջոցի ընթացքում ձևավորվեց նաև մատակարարների և հիմնական միջոցներ արտադրողների բանակը, որոնց մեծամասնությունը հանագործակցում է մեզ հետ: Նվաճումներից է նաև Հայաստանում ապահովագրական շուկայի ակտիվացումը, որը մինչև լիզինգային ծառայությունների շուկայի ձևավորումը, պարզապես, չէր գործում: Սակայն, մեր ընկերության լիզինգային պորտֆելի և ընդհանուր ակտիվների աճին զուգընթաց, ապահովագրական շուկան սկսեց ակտիվանալ: Լիզինգն, ինչ որ տեղ, դարձավ ապահովագրական շուկայի աճի կատալիզատորը:

Զարգացած երկրներում լիզինգի զարգացման հեռանկարային ուղղություններից է անշարժ գույքի լիզինգը: Նախատեսո՞ւմ է արդյոք ACBA Leasing ընկերությունը զարգացնել այդ ուղղությունը:

Եթե դուք նկատի ունեք բնակարանների լիզինգը, ապա այսօր դա արդիական չէ, քանի որ հիփոթեքային վարկավորումը գործնականում իրենից ներկայացնում է բնակելի տարածքների ձեռքբերման ֆինանսավորում, տրամադրվում է ֆիզիկական անձանց և լուծում է գրավի հարցը: Սակայն, անշարժ գույքի լիզինգի ուղղություններից մեկը, և հատկապես առևտրային անշարժ գույքի լիզինգը, մեր ընկերության համար հանդիսանում է հեռանկարային ուղղություն: Խոսքը գնում է գրասենյակային, պահեստային, առևտրի տարածքների լիզինգի մասին: Լիզինգի այս տեսակն այսօր շատ արդիական է և միջազգային պրակտիկայում մեծ մասսայականություն է վայելում:

Պրն.Բազիկյան, լիզինգային ծառայությունների շուկայի թույլ ձևավորված լինելու հետևանքով, մի քանի տարի անց, շուկայի մասնակիցները կարող են բախվել լիզինգի ենթակա սարքավորումների երկրորդային շուկայի բացակայության պրոբլեմի հետ: Ի՞նչ միջոցներ են պետք այդ խոչնդոտը հաղթահարելու համար:

Երկրորդային շուկան կձևավորվի այն ժամանակ, երբ Հայաստանում կսկսի գործել օպերացիոն լիզինգը: Ներկայումս, լիզինգային գործարքների հիմնական ծավալը կազմում է ֆինանսական լիզինգը, քանի որ լիզինգի տակ գտնվող սարքավորումների վերադարձը լիզինգատուին, ինչը տեղի է ունենում օպերացիոն լիզինգի ժամանակ, գործող օրենսդրությամբ նախատեսված չէ: Երկրորդային շուկայի բացակայության պրոբլեմը կլուծվի սեփական միջոցների հայրենական արտադրության զարգացմանը զուգընթաց, այսինքն, երբ մատակարարների դերում հանդես կգան մեր արտադրողները: Նախկինում Հայաստանում գեներատորների, սննդի արդյունաբերության տեխնիկայի և այլ սարքավորումների արտադրության տեխնլոգիական բազա կար, այսօր տնտեսության մեջ հիմնական շեշտը դրվում է առևտրի և սպասարկման վրա:

Դուք նշեցիք, որ երկրորդային շուկան կձևավորվի այն ժամանակ, երբ Հայաստանում կսկսի գործել օպերացիոն լիզինգը: Այդ ուղղությամբ ի՞նչ է անում Ձեր ընկերությունը, նախատեսո՞ւմ է արդյոք զբաղվել գործառնական լիզինգով:

Ընկերությունը նախատեսում է այդ պրոդուկտի ներդրումը, սակայն առայժմ պատրաստ չենք հրապարակել նախագծի մանրամասները: Դա մտնում է ընկերության ռազմավարական լուծումների ձևաչափի մեջ և կլուծվի բաժնետերերի մակարդակով: Խոսելով գործող նախագծերի մասին, կնշեի, օրինակ, ACBA Leasing և տպագրական ծառայությունների շուկայի առաջատար, միջազգային հայտնի Heidelberg ընկերության համատեղ նախագիծը: Հանդիսանալով Հայաստանի տարածքում այդ ընկերության բացառիկ գործընկերը, ACBA Leasing-ն արդեն 3 տարի իր գործընկերներին տրամադրում է որակյալ սարքավորումներ: Շատ սերտ են մեր փոխհարաբերությունները ՙԿարկոմավտո՚ ընկերության և նրա հետ փոխկապակցված ընկերությունների հետ, որոնք շուկայում ներկայացնում են Nissan, ԳԱԶ, Renault, Ford, Galloper և այլ բրենդներ:

Իսկ Հայաստանում կա՞ արդյոք միջազգային լիզինգի փորձ:

Ոչ, առայժմ մենք դեռ չենք անցել այդ պրոդուկտի գործնական օգտագործմանը, սակայն ավելի երկարաժամկետ ապագայում նման հնարավորություն նախատեսում ենք, մանավանդ որ դրա համար կան բոլոր անհրաժեշտ պայմանները: Մեր հիմնադիրը` Credit Acrigole Leasing ընկերությունը, միջազգային լիզինգը գործածում է այնպիսի երկրներում, որտեղ ունի դուստր ընկերություններ: Ընդ որում, Ֆրանսիայում գործող այդ ընկերությունը հանդիսանում է լիզինգատու ընկերություն, սակայն լիզինգային պայմանագրի սպասարկումն իրականացվում է նրա դուստր ընկերության կողմից, որը հանդես է գալիս տվյալ երկրում և հանդիսանում է լիզինգ ստացող:

Պրն. Բազիկյան, ինչպե՞ս եք գնահատում 2009 թվականին ACBA Leasing ընկերության գործունեությունը, ինչպիսի՞ն է հիմնական ցուցանիշների դինամիկան և ինչպիսին է ընկերության լիզինգային գործարքների տարեկան աճը:

Մինչ ճգնաժամը ACBA Leasing ընկերության լիզինգային գործարքների տարեկան աճը լինում էր կրկնակի, սակայն ճգնաժամից հետո լիզինգային պորտֆելի աճի տեմպերը որոշակիորեն կրճատվեցին: Ներկայումս ընկերության լիզինգային ներդրումների ընդհանուր ծավալը կազմում է 5.6 մլրդ.դրամ, ինչը 20%-ով գերազանցում է անցյալ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշները: Ֆինանսական ճգնաժամի ֆոնի ներքո աճի տեմպերը կրճատվել են, սակայն, անգամ նման, ոչ մեծ (20%) աճն ընթացիկ տարում, գերազանցեց մեր բոլոր սպասելիքները, քանի որ 2009 թվականին մենք ակտիվորեն աշխատում էինք լիզինգային պորտֆելի որակական ցուցանիշների պահպանման ուղղությամբ: Արդյունքում, լիզինգային ժամկետանց վճարների մակարդակն այսօրվա դրությամբ չի անցնում ընկերության ընդհանուր պորտֆելի 1.5%-ից: Ընթացիկ տարվա հոկտեմբերից ընկերության ծավալային ցուցանիշները սկսեցին աճել: Եթե ճգնաժամի ակտիվ փուլում գործարքների ամսական քանակը չէր անցնում 8-10 գործարքից, ապա այսօր այդ ցուցանիշը հասել է մինչև ամսական 20-25 գործարքի: 2009 թվականի եկամուտների համար նախատեսված պլանը մենք արդեն կատարել ենք 2009 թվականի հոկտեմբերի ցուցանիշներով: 2010 թվականի համար մենք կանխատեսում ենք լիզինգային պորտֆելի 20-40% աճ:

Ինչպիսի՞ն է այսօր ընկերության լիզինգային պորտֆելի կազմը, լիզինգի ո՞ր տեսակն է կազմում գործարքների առյուծի բաժինը և ինչպե՞ս կփոփոխվի պորտֆելի կազմը առևտրային անշարժ գույքի լիզինգի ներդրումից հետո:

Լինելով միայն շարժական գույքի լիզինգ տրամադրող ընկերություն, բնական է, որ մեր պորտֆելի մեջ առյուծի բաժինը` 50%, մինչև վերջերս, կազմում էր տրանսպորտային միջոցների լիզինգը` բեռնատար և մարդատար ավտոմեքենաներ, տրակտորներ, հատուկ տեխնիկա և այլն: Սակայն, պորտֆելի վերակազմավորման և դիվերսիֆիկացման շնորհիվ, 2009 թվականի ընթացքում, բժշկական (4.5%), տպագարական (8%), լեռնաարդյունաբերական (6%), սննդի արդյունաբերության վերամշակման (8%) և ինովացիոն տեխնոլոգիաների սարքավորումների, ինչպես նաև փոքր ՀԷԿ-երի համար գեներատորների, շինարարական տեխնիկայի, գրասենյակային սարքավորումների լիզինգի բաժնի աճի շնորհիվ տրանսպորտային միջոցների լիզինգի բաժինը կրճատվեց մինչև 36%: Առևտրային անշարժ գույքի լիզինգի աճով, որի հաջող ներդրման հետ մենք հույսեր ենք կապում, լիզինգի տարբեր տեսակների տոկոսային հարաբերությունը կփոփոխվի, մասնավորապես, բավականին կնվազի տրանսպորտային միջոցների լիզինգի բաժինը, որը առայժմ համարվում է լիզինգի ամենահեռանկարային ուղղությունը Հայաստանում:

ACBA Leasing ընկերության հետագա գործունեության վրա ինչպե՞ս է ազդել լիզինգի շուկայի մասնակիցների թվի ավելացումը:

Առողջ մրցակցությունը հանդիսանում է ընկերության աճի խթան: Մենք ողջունում ենք շուկայում նոր մասնակիցների հայտնվելը, սակայն մեր դիրքերը զիջել չենք պատրաստվում: Ընկերության հիմնադրման առաջին տարում բոլորը հոռետեսորեն էին տրամադրված Հայաստանում լիզինգային գործունեության ներդրմանն ու զարգացմանը, ոք չէր հավատում, որ այդ պրոդուկտը մեր երկրում կաշխատի: Եվ միայն ACBA Leasing ընկերությունը, հաշվի չառնելով բազմաթիվ դժվարությունները, հաջողությամբ հաղթահարեց լիզինգի զարգացման բարդ ճանապարհը, ինքնուրույն ստեղծելով իր գործունեության համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները: 2004 թվականին մի քանի օրենսդրական առաջարկություններ ենք արել, որոնք մտել են ուժի մեջ: Մասնավորապես, փոփոխություններ կատարվեցին ՙԱվելացված արժեքի մասին՚ ՀՀ Օրենքում, հարկային օրենսգրքում, վարկային կազմակերպությունների մասին օրենքում, շարժական գույքի գրանցման մասին կանոնների մեջ: Դրանով իսկ, լիզինգային ծառայությունների շուկայի նոր մասնակիցների զարգացման համար ստեղծվեց ավելի բարենպաստ միջավայր և նրանց համար ավելի հեշ կլինի, քան մեզ համար:

Ինչպես կզարգանա լիզինգը առաջիկա մի քանի տարիներին:

Լիզինգի զարգացումը կախված է ինչպես այդ շուկայի մասնակիցներից, այնպես էլ լիզինգային ծառայությունների սպառողներից: Մենք պետք է սովորենք ընդունել նորույթները, աշխատելով ՙհասկանալ՚ շուկայում տեղի ունեցող ամեն մի նորամուծություն, իր առանձնահատկություններով հանդերձ, այլ ոչ թե գործող պրոդուկների հետ ինչ-որ զուգահեռներ տանել` աշխատելով հայտնաբերել դրանց դրական կամ բացասական կողմերը: Չէ որ երբ շուկայում հայտնվեցին բջջային հեռախոսները, ոչ մեկի մտքով անգամ չանցավ համեմատել դրանք տնային հեռախոսների հետ: Նույնը կարելի ասել նաև լիզինգի պարագայում` դա վարկ չէ և ոչ էլ փոխառու միջոցներ, այլ հիմնական միջոցների ձեռքբերման ֆինանսավորում: Կարծում եմ, որ արդեն 2010 թվականի կեսերին լիզինգային ծառայությունների շուկայում տեղի կունենան դրական տեղաշարժեր: Հուսով եմ, որ կանցի որոշակի ժամանակ և լիզինգը Հայաստանի շուկայում կդառնա ավելի մասսայական և պահանջարկ ունեցող պրոդուկտ:

Հարցազրույցը վարեց Էլիտա Բաբայանը