Որպես կառավարման համակարգ, Հայաստանի օլիգապոլիկ համակարգն ՙարժանացել՚ է միջազգային ճանաչման

Պրն.Սարգսյան, օրերս Համաշխարհային բանկի երևանյան ներկայացուցչության ղեկավարը նշել էր, որ Հայաստանի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացիայի կարիք ունի, սակայն առանց օլիգոպոլիայի վերացման դա գործնականորեն անհնար է: Ինչի՞ մասին է վկայում այդ հայտարարությունը:

Այն մասին, որ այսօր կարելի է արձանագրել, որ Հայաստանի օլիգարխիկ համակարգն արդեն ՙհասել՚ է միջազգային ճանաչման: Դրա հետ մեկտեղ, ստեղծվել է մի շատ հետաքրքիր իրավիճակ, երբ հայ-թուրքական երկաթգծի բացման վերաբերյալ աղմուկի ֆոնի ներքո, որի հետ շատերն էին մեծ հույսեր կապում, Հայաստանն իր կառավարման համակարգով հասավ միջազգային ճանաչման` որպես օլիգոպոլիայի: Վարուդակիսը շատ հստակ կերպով բացատրեց, որ ՙՀայաստանի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացիայի կարիք ունի, սակայն առանց հարկային և մաքսային համակարգերում կոռուպցիան արմատախիլ անելու, շուկայում հավասար մրցակցային պայմաններ ստեղծելու, ինչպես նաև առանց օլիգոպոլիայի վերացման, դա գործնականորեն անհնար է՚: Ընդ որում, հետաքրքրականն այն է, որ առաջին անգամ նման հայտարարություն են անում ոչ թե քաղաքական սուբյեկտները, այլ միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունները, ի դեմս Համաշխարհային բանկի և Արժույթի միջազգային հիմնադրամի: Դրանով նրանք մեզ կանգնեցրին փաստի առջև, հոդս ցնդեցնելով մեր բոլոր իլյուզորային հույսերը: Ի դեպ, Վարուդակիսն առաջինն էր, որն արեց նման հայտարարություն: Իսկ հոկտեմբերի 18-ին ՀԲ կառավարիչ տնօրեն Նգոզի Օկոնջո-Իվալան հայտարարեց, որ անիմաստ է տնտեսական առաջնթացը կապել Թուրքիայից Հայաստան եկող երկաթգծի հետ, քանի որ ՙՀայաստանի տնտեսությունն ունի օլիգոպոլիկ կառուցվածք, և Հայաստանի ժողովուրդն այս ուղղությամբ պետք է ինչ-որ բաներ ձեռնարկի՚:

Իսկ ժողովուրդը ՙկարո՞ղ է արդյոք ինչ-որ բաներ ձեռնարկել՚:

Դա բոլորովին այլ հարց է: Բանը նրանում է, որ Հայաստանում բոլորն էր վաղուց հասկացել են երկրի կառավարման համակարգի բնույթը, որի գլխավոր առանձնահատկությունն է` մի կողմից, օլիգարխների միության ու նրանց սպասարկող կուսակցությունների և մյուս կողմից, մնացած հասարակության միջև իրավունքների և պարտավորությունների բաշխման երևույթը: Այսինքն, ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ պետության կեցության առանցքային դրույթն է դարձել անհավասարության սկզբունքը: Ընդ որում, հաշվի առնելով սեփականության և ձեռնարկատիրության, ինչպես նաև առանցքային տեղեկատվական աղբյուրների մոնոպոլիզացումը, նման կառուցվածքը թվում է անսասան: Այդ մասին, հիմնականում, խոսվում է նաև երկրի ներսում, այլ հարց է, որ ոչինչ չի ձեռնարկվում: Դրա համար էլ անցյալ տարի, նշված հանգամանքների միջազգային ճանաչումը նշանակալից դարձավ կրկնապատիկ անգամ, քանի որ Հայաստանը սերտորեն կապված է ֆինանսական, քաղաքական և իրավապաշտպան կառույցների հետ: Հետևաբար, Հայաստանի հետ հարաբերությունները կառուցվել և կառուցվում են ելնելով այս գահատականներից: Ի դեպ, պատակահական չէ, որ այն փուլում, երբ աշխարհի բոլոր երկրներին հարվածեց ֆինանսական ճգնաժամը, Հայաստանի ՙանարդար՚ կառավարող համակարգի թեման պետք է հայտնվեր շատ ատյանների ուշադրության կենտրոնում:

Վարուդակիսը նաև նշեց, որ 2010 թվականին Հայաստանի արտաքին պարտքը կհասնի ՀՆԱ 50 տոկոսին:

Նա խոսում էր մոտալուտ աղետի մասին: Սակայն, քանի որ 2011 թվականին ՀՆԱ 50%-ին մոտեցող Հայաստանի արտաքին պարտքը կարելի է մարել միայն տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու միջոցով, հետևաբար, պետք է արմատախիլ անել օլիգոպոլիան: Դրա համար անհրաժեշտ է քաղաքական կամք, քանի որ շատ քաղաքական ուժեր անտեսանելի թելերով կապված են այդ օլիգոպոլիաների ղեկավարների հետ: Իսկ եթե չկա քաղաքական կամք, ապա պետք է պատրաստվել տնտեսական ավելի դժվարին իրավիճակների: Այսպիսին է Հայաստանի իշխանությունների համար գոյություն ունեցող այս փակ շրջանը:

Իսկ իշխանություններն արդյոք դա չե՞ն հասկանում:

Բանը նրանում է, որ Հայաստանի քաղաքական ու տնտեսական ողջ համակարգն իրենից ներկայացնում է մի ամբողջություն: Դրա համար էլ, ասել, թե Հայաստանի գործող իշխանությունները երկրում տիրող իրավիճակի մասին ունեն այլ կարծիք, ճիշտ չի լինի: Ի դեպ, վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը դեռևս 2009 թվականի սկզբին նշել էր երկրի քաղաքական և տնտեսական համակարգի օլիգարխիկ բնույթի մասին: Սակայն, մոտ մեկ տարի անց վարչապետին առաջարկեցին ՙանհեթեթությամբ չզբաղվել՚, այլ միանալ միջազգային ֆինանսական կառույցներում հայկական օլիգարխիայի հակառակորդների պահանջները չեզոքացնողների բանակին: Բանը նրանում է, որ գործերի իրական վիճակն իմանալը դեռ չի նշանակում ունենալ այդ իրավիճակը շտկելու ցանկություն: Ընդհակառակը, ինչպես ժամանակը ցույց տվեց, Հայաստանի բարձրագույն իշխանությունները հասարակությանն ապատեղեկացնելու քաղաքականություն որդեգրեցին, վստահ լինելով, որ կհաջողվի Հայաստանում պահպանել իրենց համար ձեռնտու վարչակարգը: Ընդ որում, այդ մոտեցման հաջողության հույսերը կապվում էին որպես սպառազինություն վերցված ՙթուրքական ուղու՚ հետ: Հավանաբար նախատեսվում էր, որ հայ-թուրքական ՙփրկարար՚ հարաբերությունների շուրջ ստեղծվաց աղմուկը կարող է խլացնել գործող վարչակարգին հակառակվող ամեն մի ցանկություն: Իշխանությունների հաշվարկները մոտ կես տարի արդարացնում էին իրենց` և առաջին հերթին, ռադիկալ ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարների կողմից իշխանությունների գործողությունները հավանության արժանացնելու պատճառով: Սակայն, տերեվերջին թուրքական թեման կորցրեց իր խլացնող էֆեկտը:

Այնուամենայնիվ, իշխանությունները միգուցե մի նոր բան կմտածեն…

Իշխանությունները դեռևս մտածում են ինչ-որ ձևով վերախաղարկել այս իրավիճակը: Ստեղծված իրավիճակում նախագահ Սերժ Սարգսյանը ևս մեկ անգամ օգտագործեց իշխանական ճամբարը կենտրոնացնելու մեխանիզմը: Նոյեմբերի 28-ին նա ՀՀԿ համագումար գումարեց, որտեղ առաջադրեց լիովին սպասելի մի թեզ, այն մասին, որ Հայաստանում անհրաժեշտ է ձևավորել ներկուսակցական կայուն համակարգ: Ավելին, հայտարարվեց, որ ՙայն փոփոխությունները, որոնք մեզ կհաջողվի գրանցել կուսակցության ներսում, թեթևությամբ կտեղափոխվեն հասարակություն՚: Եթե հաշվի առնենք ՀՀԿ կազմը, ապա հասկանալի կդառնա, որ երկրում վերցված է օլիգարխիկ համակարգն ամրապնդելու ուղի: Այդ մասին է վկայում նաև կառավարության առանցքային դեմքերի, վարչապետի գլխավորությամբ, ՀՀԿ կազմ ՙանցնելը՚: Այս վերջին հանգամանքը բավականին պերճախոս էր, քանի որ բարձրագույն օղակներում չի մնացել և ոչ մեկը, որը կարող է երկրի տնտեսությունում տիրող իրավիճակը բարդել խոշոր սեփականատերերի վրա:

Ո՞ւր կարող է մեզ տանել իշխանության նմանօրինակ կենտրոնացումը:

Ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, որ 2010 թվականի նախօրեին իրավիճակը շարունակում է մնալ բավականին կրիտիկական: Իշխանական բոլոր կառույցների կենտրոնացումը ՀՀԿ շրջանակներում և գործող բոլոր կադրերին ՙՀՀԿ անդամի՚ միասնական կարգավիճակ տալը մեզ տանում է դեպի փակուղի: Տնտեսության հերթական կամ թեկուզ ազգային տարադրամի մասնակի անկման դեպքում, կայուն ներկուսակցական համակարգի վրա հիմնվելու վրա հույս դնելը կարող է իրեն չարդարացնել, քանի որ իշխանությունն ամենից շատ վախենում է իր իսկ անդամների քաղաքական ամբիցիաներից, քանի որ Հայաստանի տնտեսությունում տիրող իրավիճակի համար մեղքն օլիգոպոլիայի վրա գցելը տագնապ կստեղծի իշխանական օղակներում: Այլ իրավիճակներում չէին էլ գնա այդ ճամբարի դիսցիպլինայի խստացման: Այլ բան տեղի ունենալ չէր էլ կարող` եթե չկա երկիրը փրկելու ցանկություն և հնարավորություն, ապա էներգիան ուղղվում է սեփական փրկությանը:

Զրույցը վարեց Դավիթ Ստեփանյանը