Հայաստանի բանկերը ՙստաբիլիզացիոն մակընթացության՚ գագաթնակետում

Ռուսական ստաբիլիզացիոն վարկից և Համաշխարհային բանկից ներգրավված գումարները շուկա ներգործեցին երկրորդ կիսամյակի սկզբից և որպես արդյունք, երրորդ եռամսյակում առևտրային բանկերի վարկային ներդրումների տեմպերն սկսեցին վերականգնվել: Սակայն վերականգնման գարծընթացը, որը կապված էր ոչ թանկ ռեսուրսների ներգրավման հետ, որոշակիորեն փոխեց վարկային պորտֆելի կազմը, որը ներկայումս սկսել է ակտիվորեն վերակողմնորոշվել`ֆիզիկական անձանց ռիսկային վարկերից դեպի ավելի կանխատեսելի փոքր և միջին բիզնես: Հատկապես դրա շնորհիվ է, ինչը վկայում է ԱրմԻնֆո գործակալության մասնագետների կողմից իրականացված`երրորդ եռամսյակի ցուցանիշների վերլուծությունը, որ տնտեսության մեջ բանկերի վարկային ներդրումներն աճեցին 23%, կազմելով 461.8 մլրդ.դրամ, երկրորդ եռամսյակում արձանագրված 5.9% անկման համեմատ (374.2 մլրդ.դրամ): Ընդ որում, վարկային պորտֆելում տնտեսության բաժինը 57%-ից հասավ 64%-ի, իսկ ֆիզիկական անձանց վարկավորման բաժինը 40%-ից կրճատվեց մինչև 32%: Երրորդ եռամսյակում ֆիզիկական անձանց վարկավորման ծավալը կրճատվեց 11%, այն ժամանակ, երբ վերջին` նախաճգնաժամային տարիներին արձանագրվել էր 60-70% աճ, երբ ֆիզիկական անձինք հանդիսանում էին Հայաստանի բանկային համակարգի հիմնական դրայվերները: Տարվա կտրվածքով տնտեսության վարկավորման ծավալներն աճեցին 43.7%, իսկ բնակչության վարկավորման ծավալներն ընդհակառակը, կրճատվեցին 20.8%-ով:

Բնակչության վարկավորման ծավալների նմանօրինակ էական, կրճատումն ուներ ինչպես օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ պատճառներ, որոնք համապատասխանաբար կապված էին ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին ռիսկային գործոններց: Եթե օբյեկտիվ պատճառը կապված էր տնային տնտեսություններին սնող տրանսֆերտների կտրուկ կրճատումների և քաղաքացիների ապագա եկամուտների հետ կապված անորոշության հետ, ապա սուբյեկտիվ պատճառները կապված էին բանկերի կողմից մանրածախ ռիսկերի գնահատման նկառմամբ առաջացած բարդության հետ: Անգամ այն բանկերը, որոնք երկար տարիներ մասնագիտացել ու աճել էին մանրածախ սպառողական վարկավորման վրա, փաստորեն, հիմնականում սկսեցին զբաղվել լոմբարդային ոչ բարդ վարկավորումով, երբ հիմնական ծածկույթի դեր էին կատարում ցածր գնահատված գրավները, երբ անշարժ գույքի ու ոսկու գները աճում էին անորսալի տեմպերով: Այսօր բանկերը ֆինանսական ծառայությունների արդիականացման և ռիսկ-մենեջմենտի նոր գործիքների կարիք ունեն: Դրա համար էլ մի շարք բանկերում այդ նպատակով արդեն ստեղծվում են հատուկ, այդ թվում նաև վերլուծական դեպարտամենտներ:

Անգամ ամենատհաճ տեսանկյունից վերցրած, այնուամենայնիվ, երրորդ եռամսյակի ցուցանիշները որոշակի քանակությամբ լավատեսություն են ներշնչում: Դրանք այսպես կոչված, չաշխատող ակտիվների ցուցանիշներ են, կամ էլ ժամկետանց վարկեր: Չնայած տարեկան եռակի աճին, երրորդ եռամսյակում դրանք ունեցան անկում, կրճատվելով 6.7%: Իհարկե այստեղ նույնպես գործը գլուխ չեկավ առանց գլխավոր բանկի միջամտության, որն առևտրային բանկերին իրավունք տվեց մշտական և հուսալի փոխառուների համար սահմանել վարկերը մարելու արտոնյալ պայմաններ, մասնավորապես, իրականցնել վարկերի երկարաձգում և վերաֆինանսավորել հիփոթեքային վարկերը, որպեսզի խուսափեն վարկերը դասակարգելու անհրաժեշտությունից և որպես հետևանք, դրանց հետագա պահուստավորումից: Սակայն, երրորդ եռամսյակում պահուստավորումն (վարկերի գծով հնարավոր կորուստների պահուստները) աճեց, ինչը խոսում է բավականին մեծ ծավալով ժամկետանց վարկերի առկայության մասին, որոնք, այնուամենայնիվ, էապես զիջում են ստանդարտ վարկերին, այսինքն իսկական առողջներին: Տրամադրված վարկերով ժամկետանց վարկերի բացարձակ մեծությունը եռամսյակի վերջում կազմեց 61.4 մլրդ.դրամ, կրճատվելով երրորդ եռամսյակի ընթացքում վարկային պորտֆելի 10.03%-ից մինչև 8.5%-ի չափով:Պահուստների բաժինը վարկային պորտֆելում 2.3%-ից աճեց մինչև 2.6%, ինչը, եթե հաշվի առնենք վարկային պորտֆելի աճը այդքան էլ նշանակալից մեծություն չէ:

Այսպես, տարվա կտրվածքով բանկերի ակտիվներն աճեցին 31%, իսկ երրորդ եռամսյակում` 11%, հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ կազմելով 1.3 տրլն.դրամ: Միագումար վարկային պորտֆելը, որը տարվա հաշվարկներով աճել էր 15.7%-ով, իսկ միայն երրորդ եռամսյակում` 10.1%, կազմեց 722.4 մլրդ.դրամ: Այդ իմաստով հետաքրաշարժ է տարվա առաջին 9 ամիսներին վարկերի դասակարգումն ըստ տնտեսության ոլոտների: Առևտուրը 15.4% աճով կազմել է 21.6 %, արդյունաբերությունը` 17.2% աճով` 14%, շինարարությունը 18.8% աճով` 6.5% և գյուղատնտեսությունը 23.1% աճով կազմել է 6.3%:

Սայկայն, համեմատական առումով վերցրած, եթե բանկերի ակտիվներում վարկային միագումար պորտֆելը մեկ տարի առաջ կազմում էր 65%, ապա այժմ այն նվազել է մինչև 57%, չնայած բացարձակ աճին: Ակտիվներում տարեկան աճը գրանցվել է նաև պետպարտատոմսերի ներդրումներում` 8%-ից մինչև 6%, չնայած երրորդ եռամսյակում բաժնեմասի աճն ապահովվել էր 1%-ով: Երկրորդ եռամսյակում 17%-ով նվազելուց հետո, պետպարտատոմսերի պորտֆելի բացարձակ մեծությունը երրորդ եռամսյակում աճեց 33.8%-ով, հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ հասնելով 81 մլրդ.դրամի: Պետական փոխառությունների շուկայում իրավիճակն սկսեց փոխվել միայն այն բանից հետո, երբ պետությունն այստեղ ևս մեկնեց օգնության իր ձեռքը, սեպտեմբերի վերջին սկսելով շուկայում տեղաբաշխել պարտատոմսային պարտավորությունների լրացուցիչ թողարկումներ: Դա բանկերին հնարավորություն տվեց սկսել պետպարտատոմսերի իրենց առևտրային պորտֆելների վերականգնումը, որոնք նախկինում ՙվաճառքի էին հանվել՚ վարկավորման տեմպերը պահպանելու նպատակով:

Սակայն, բանկերի ծախսերի ու եկամուտների մեջ ճգնաժամի հետևանքով այնքան էլ սովորական իրավիճակ չստեղծվեց: Հետաքրքիր է նշել, որ եթե տարվա կտրվածքով տոկոսային եկամուտներն աճեցին 17.8%-ով, իսկ միայն երրորդ եռամսյակում աճն անցավ 10%-ից, ապա տոկոսային ծախսերը տարվա կտրվածքով աճեցին 38.8%-ով, իսկ միայն երրորդ եռամսյակում` 23%: Ստացված տոկոսային եկամուտների մեջ առյուծի բաժինը ձևավորվեց աճող վարկային պորտֆելի հաշվին, իսկ տոկոսային ծախսերն աճեցին ժամկետային վարկերի բարձր դրական դինամիկայի հաշվին, որոնք տարվա կտրվածքով աճեցին 46%-ով, իսկ երրորդ եռամսյակում` 16%-ով, ինչպես նաև արտաքին փոխառությունների ավելացման, նույն այդ ստաբիլիզացիոն վարկերի հաշվին: Ստեղծված իրավիճակը բանկերն սկսեցին շտկել չորրորդ եռամսյակում: Պետությունից ստանալով անհրաժեշտ ռեսուրսներ, նրանք սկսեցին իջեցնել ներգրավված միջոցների տոկոսադրույքները: Միջին հաշվով տոկոսադրույքներն ընկան 2-3%-ով, իսկ արտարժույթով ավանդներով` ավելի շատ:

Վերը ասվածից հետևում է, որ երրորդ եռամսյակի վերջում, տարվա հաշվարկներով, ընդհանուր եկամուտներն աճեցին 15.4%, իսկ ընդհանուր ծախսերը` 37.7%: Որպես դրա հետևանք, բանկային համակարգի ընդհանուր եկամուտները 64.4% տարեկան անկում ապրեցին, 9 ամիսների արդյունքներով կազմելով 7 մլրդ.դրամ: Սա էլ իրեն հերթին անդրադարձավ առևտրային բանկերի աշխատանքի արդյունավետության վրա: Ակտիվների եկամտաբերությունը (ROA) տարվա կտրվածքով կրճատվեց մոտ 2 տոկոսային կետով, հոկտեմերի 1-ի դրությամբ կանգնելով 2.98%-ի մակարդակի վրա: Որպես հետևանք, բանկերի եկամուտները, հիմնականում իրենց համեստ չափսերի կամ էլ ընդհանրապես, դրանց բացակայության շնորհիվ չկարողացան դառնալ կապիտալիզացիայի հիմնական աղբյուրներ: 9 ամսում բանկային համակարգի ընդհանուր կապիտալն աճեց 18%` միայն 5 բանկերի կողմից իրենց կանոնադրական կապիտալները համալրելու շնորհիվ, ընդ որում, բանկերից միայն HSBC Բանկ Հայաստանը կարողացավ սեփական եկամուտների հաշվին ապահովել կապիտալիզացիա:

Չնայած եկամուտների նվազմանը, երրորդ եռամսյակի արդյունքները խոսում են կայունացման փուլի մեկնարկի մասին: Բանկերն իրենց ռեսուրսները կորստի չմատնեցին և ունեն ամրության բարձր աստիճան, իհարկե, անհրաժեշտ է նշել նաև. որ ոչ առանց կառավարության ստաբիլիզացիոն ռեսուրսների օգնության:

Այս մասին են վկայում հիմնական նորմատիվային ցուցանիշները: Այսպես, բանկերի համարժեքության նորմատիվը (ընդհանուր կապիտալի և ռիսկերով կշռված ակտիվների հարաբերությունը) տարեկան 13.71% անկում ունեցավ, իսկ երրորդ եռամսյակում` այն արդեն կայունացել էր և իջել էր մինչև աննշան` 0.1%-ի, հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ կազմելով բանկային համակարգի համար միջին` 37.86%, ավելի քան 3 անգամ գերազանցելով սահմանված նվազագույն` 12%-ի մակարդակը: Ընդհանուր իրացվելիությունը (բարձր իրացվելի ակտիվների և ընդհանուր ակտիվների հարաբերությունը) ընդհակառակը, ունեցել է տարեկան 6.27% աճ, և միայն երրորդ եռամսյակում հասել է 1.25%-ի: Հոկտեմբերի 1-ին ընդհանուր իրացվելիության նորմատիվը բանկային համակարգի համար միջին հաշվով կազմել է 33.9%` թույլատրված նվազագույն 15%-ի պայմաններում: Ընթացիկ իրացվելիությունը (բարձր իրացվելի ակտիվների և ցպահանջ պարտավորությունների հարաբերությունը) տարվա կտրվածքով աճել է 67.31%, իսկ միայն երրորդ եռամսյակում` 23.84%, հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ կազմելով 212.31%, ինչը մոտ 4 անգամ գերազանցում է նվազագույն թույլատրվելի մակարդակը` 60%:

Մեկ անգամ չէ որ նշվել է, որ համաշխարհային ճգնաժամի նկատմամբ Հայաստանի բանկային համակարգի կայունության կարևորագույն պայմանը, ի տարբերություն ետխորհրդային մյուս երկրների, նրա յուրատեսակ ինքնավարության մեջ է, որը չկարողացավ բերել պարտավորությունների հզոր արտահոսքի և համապատասխանաբար` ակտիվների նվազման: Ընդհակառակը, տարվա ընթացքում բանկերի ակտիվներն աճեցին, ընդ որում` էապես, և ոչ միայն կապիտալում իրականացված ներդրումների և փոխառու ՙստաբիլիզացիոն՚ միջոցների հաշվին, այլ նաև բնակչության խնայողությունների հաշվին:Վերջին հանգամանքը հանդիսանում է հայրենական բանկային համակարգի լավագույն կոմպոնենտը, որը սկզբունքայնորեն կարողացավ լուծել արդյունավետ պահանջարկի աջակցման սուր պրոբլեմը, որն էլ իր հերթին, ինչպես հայտնի է, կազմված է երկու այլ կոմպոնենտներից` խնայողությունների և կապիտալ ներդրումների մակարդակից:

ԱրմԻնֆո գործակալոիթյան վերլուծական ծառայություն Էմանուիլ Մկրտչյան, Կարինե Մելիքյան