Չորեքշաբթի, 29 Սեպտեմբերի 2010 15:29
ArCa-ն մեծացնում է վճարումների անվտանգությունը
ԱրմԻնֆո. Armenian Card ՓԲԸ գործադիր տնօրեն Իշխան Մխիթարյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո գործակալությանը
Իր գործունեության ընթացքում լինելով Ազգային միսանական վճարային համակարգ, Armenian Card-ն արդարացրեց իր այդ անվանումը, ինչի մասին է վկայում թողարկվող քարտերի տարեկան դինամիկ աճը և առևտրային բանկերի կողմից աշխատավարձային նախագծերի ընդլայնումը: Ինչպեսի՞ն են այսօր Armenian Card-ի առջև ծառացած մարտահրավերները:
Անցող տարիները, սկսած ստեղծման պահից, դարձան համակարգի ձևավորման և կայացման տարիներ, որոնք, իմ կարծիքով, անցան հաջողությամբ և կարելի է ասել, որ Ազգային վճարային համակարգի նախագիծը կայացավ: Ներկայումս, գործնականում, Հայաստանի բոլոր առևտրային բանկերն էլ այս կամ այն կարգավիճակով մասնակցում են ArCa վճարային համակարգին: Ընդ որում, 16 բանկ հանդիսանում է համակարգի լիիրավ անդամ` ընկերության բաժնետեր, 2 բանկ հանդիսանում է էկվայրեր, ունենալով սեփական ցանցում ArCa քարտերը սպասարկելու իրավունք, և 1 բանկ ունի և էմիսիայի և էկվայրինգի իրավունք:
Համակարգի շրջանակներում թողարկվել է ավելի քան 527 000 քարտ, գործում է 636 բանկոմատ և քարտերի սպասարկման ավելի քան 2550 առևտրի-սպասարկման կետ: Ներկայումս համակարգի կողմից թողարկված քարտերի կեսից ավելին հանդիսանում են ArCa քարտեր: Կարելի է ասել, որ Հայաստանի ներքին շուկայում ArCa քարտերը հավասարապես մրցակցում են միջազգային հայտնի վճարային համակարգերի քարտերի հետ: Մեկնարկելով, գործնականում, միատեսակ դիրքերից, հաջորդ տարիներին շուկայում որոշվեցին քարտային բիզնեսի առաջատարները: Տրանսակցիաների գծով առաջին հինգ տեղերը զբաղեցրած բանկերն իրենց քարտերով ապահովում են համակարգի տրանսակցիաների մոտ 70%-ը: Նույն պատկերն է նաև մյուս ցուցանիշներով` թողարկված քարտերի քանակով, սպասարկման կետերով, բանկոմատներով և այլն: Միաժամանակ, համակարգի բոլոր բաժնետեր-բանկերը Համակարգի և Ընկերության գործունեության ու զարգացման ուղղություններին վերաբերող հարցերով որոշումներ կայացնելիս ունեն հավասար իրավունքներ: Անկախ վերոնշյալ ցուցանիշներից, համակարգի բոլոր մասնակիցների համար գործում են միասնական սակագներ: Վճարումների միասնական համակարգի կայացման ու ձևավորման փուլում նման մոտեցումն ունեցավ զգալի առավելություն: Սակայն անցնող 10 տարիներին դիրքորոշումներն էապես փոխվել են, և ստեղծված իրավիճակում, ինչպես կորպորատիվ կառավարման համակարգում` սկսած բաժնետիրական կապիտալի ձևավորման մեխանիզմներից, այնպես էլ տնտեսական հարաբերություններում` այդ թվում նաև սակագնային քաղաքականության մեջ, առաջացել է որոշ ասպեկտները վերանայելու անհրաժեշտություն:
Կան որոշակի նախագծեր, որոնց ուղղությամբ բանկերի հետ կատարվում են համատեղ աշխատանքներ, որի արդյունքում քարտապաններին կառաջարկվեն նոր ու հետաքրքիր ծառայություններ և պրոդուկտներ: Այդ իմաստով, ակտիվորեն զարգացող տեխնոլոգիաների լույսի ներքո, որոնք այսպես թե այնպես կապված են քարտային բիզնեսի հետ, ArCa-ն մարտահրավերների առումով իրոք, գտնվում է առաջատարի դերում: Մի կողմից մենք համագործակցում ենք բանկերի հետ` նրանց կողմից առաջարկված նախագծերի և բիզնես-մտահղացումների շրջանակներում, մյուս կողմից` մեր մասնակիցներին մենք պետք է բիզնեսի ընդլայնման և զարգացման նոր տեխնոլոգիական հնարավորություններ առաջարկենք:
Մենք աշխատում ենք տեխնոլոգիաների, ինչպես նաև այն բանի վրա, որպեսզի ունենանք հուսալի աշխատող պրոցսինգային կենտրոն: Բիզնեսի աճին զուգընթաց, էկվայրինգի, ինչպես նաև էմիսիայի մասով այս խնդիրը ձեռք է բերում առանձնահատուկ սրություն և արդիականույթուն:
Ինչ եք կարծում, ինչքանո՞վ են Հայաստանում պլաստիկ քարտերը ծառայում իրենց նշանակությանը, այսինքն` կանխիկ գործարքների ծավալների իջեցմանը:
Պլաստիկ քարտը դա առաջին հերթին մուտք է բանկայի հաշվին: Իսկ բանկային հաշիվն, ինչ-որ չափով, արդեն անկանխիկ հաշիվ է: Իսկ ինչո՞ւ ՙինչ-որ չափով՚: Որովհետև, ցավոք, մեզ մոտ առայժմ քարտերով տրանսակցիաների գերակշռող բաժինը բանկոմատներում գտնվող միջոցների կանխիկացումն է: Չնայած, վերջին 10 տարում քարտերով կանխիկացման և անկանխիկ վճարումների հարաբերակցությունն առևտրի-սպասարկման ցանցերում փոփոխության է ենթարկվել, այնուամենայնիվ, այդ ծավալները դեռ բավարար չեն: Անկանխիկ վճարումների ընդհանուր ծավալը համակարգում կազմում է քարտային ընդհանուր շրջանառության 12.6%: Իսկ Հայաստանի ընդհանուր մանրածախ շրջանառության մեջ անկանխիկ վճարումները կազմում են մոտ 7%:
Սակայն կան գործոններ, որոնք կկարողանան փոխել իրավիճակը, մոտեցնելով մեզ այնպիսի մոդելների, որոնց համար հատուկ է բնակչության առօրյա կյանքում քարտերի լայն ընդգրկվածությունը: Դրանք են` որտեղ և երբ կարելի է վճարել քարտով, ինչքանով է առևտրի-սպասարկման կազմակերպությունը հասկանում, որ այդ ծառայությունն անհրաժեշտ է հատկապես իրեն համար, ինչքանով քարտեր թողարկող բանկերն, իրոք, կարող են իրենց հաճախորդներին ներարկել քարտերով վճարելու սովորույթներ, և ոչ թե շխատավարձը հանել ամբողջությամբ կանխիկացնելով և այլն: Ստացվել է այնպես, որ քարտերը մեր երկրի բանկային մանրածախ ծառայությունների շարքում առաջ եկան ավելի շուտ, քան բանկային մանրածախ ծառայությունները, ինչքան էլ դա տարորինակ չհնչի: Այն ժամանակ, երբ սկսեց գործել ArCa-ն, բնակչությունն անգամ պատկերացում չուներ բանկում հաշիվ ունենալու մասին, չխոսելով արդեն այդ հաշվի ամենօրյա օգտագործման մասին: Նախորդ հարցադրման մեջ Դուք նշեցիք <աշխատավարձային նախագծերի> մասին: Այո, գործնականում, բանկերն սկսեցին հենց դրանից: Վճարային քարտը դարձավ բնակչությանը դեպի բանկ ներգրավելու գործիք: Միաժամանակ, ի հայտ եկավ նաև գումարը <քարտի վրա նստեցնել> տերմինը: Հենց այդպես` <քարտի>, և ոչ թե քարտային հաշվի վրա: Եվ, չնայած որ աշխատավարձային նախագծերը կան և ունեն լայն տարածվածություն, երկար ժամանակ բնակչությունը պատկերացում չուներ, երևի հիմա էլ չունի, որ քարտ ունենալու համար սկզբում պետք է ունենալ բանկային հաշիվ, իսկ միայն դրանից հետք` հաշվին մուտք գործելու գործիքը: Իսկ բանկային հաշիվն արդեն հանդիսանում է անկանխիկ գործարքների իրականացման գործիք ու ոչ միայն քարտի միջոցով, որովհետև դա պատմության, այդ թվում նաև վարկային պատմության ձևավորում է, դա որոշ առումով հաճախորդի վարվելակերպի մոդելի կառուցումն է:
Արևմուտքում, ինչպես առաջ ընդունված էր այդպես ասել, ամեն ինչ նույնն է եղել, միայն ճիշտ հակառակ ուղղությամբ: Քարտերն առաջացան որպես հաճախորդի համար ավելի պարզ և հարմար միջոց դեպի բանկային հաշիվը, իսկ բանկի համար դա հաճախորդին վարկ տրամադրելու եղանակ էր, անհրաժեշտ ծավալով, անհրաժեշտ ժամի և անհրաժեշտ վայրում:
Իսկ Հայաստանում բանկերի կողմից թողարկված բոլոր քարտերն ի սկզբանե` դեբետային են: Այսօր բանկերն ակտիվորեն զարգացնում են վարկային քարտերը, պայմանականորեն յուրացնելով դեբետային քարտերը, քանի որ, ինչպես և բոլոր շուկաներում, ամենամեծ պահանջարկն ունեն դեբետային պրոդուկտները: Մենք մինչև հիմա չունենք նորմալ դեբետային պրոդուկտ` այն տեսքով, ինչ տեսքով որ այն գոյություն ունի եվրոպական երկրներում` որպես կանխիկ միջոցների էկվիվալենտ: Այդ պրոդուկտի գրավչությունն առաջին հերթին կայանում է նրանում, որ քարտային դեբետային պրոդուկտներն առևտրի-սպասարկման կետերում լիովին համեմատելի են կանխիկի հետ: Ի դեպ, առևտրի-սպասարկման կետերը հանդիսանում են անկանխիկ վճարումների թեմայի երկրորդ կարևոր ասպեկտը: Ինչքան լայն է ընդունման ցանցը, այնքան բարձր է քարտերով վճարների ծավալների աճի հավանականությունը: Ընդ որում, ինչո՞ւ նշեցի վարկային և դեբետային քարտերի հարցը անկանխիկ վճարումների թեմայի շրջանակներում: Պատասխանը` քանի որ դա է տրանսակցիայի վճարը: Դեբետային քարտերի օգտագործման ժամանակ տրանսակցիայի դիմաց պահվում է ֆիքսված գումար, և ոչ մի կոմիսիոն վճարներ (interchange fee): Տնտեսությունից տնտեսություն սակագները տարբեր են, սակայն սակագնի ձևավորման սկզբունքը նույնն է: Դեբետային հաշվարկային համակարգերի առաջացումն ու զարգացումը տեղի է ունեցել վարկային քարտերի կայացած շուկայի պայմաններում: Այդ սխեմաները չեկային, իսկ այնուհետև` կանխիկ հաշվարկների հետ կապված ծախսերի և ռիսկերի կրճատման կոնկրետ խնդիրներ էին լուծում: Իսկ interchange fee հասկացույթունը եկել է վարկային քարտերից, որտեղ էմիտենտն ունի իր հաճախորդի վարկը ֆինանսավորելու գծով ծախսային հոդված, և այդ ծախսերն, ակնհայտ է, համեմատական են վճարման գումարին: Վճարումների դեբետային սխեման և interchange fee հասկացությունը իրար անհամատեղելի են, քանի որ այստեղ կան տրանսակցիայի տվյալ գումարի մշակման ֆիքաված ծախսեր, որոնք կախված չեն այդ տրանսակցիայի գումարից: Իսկ կամաց-կամաց սկսում է ծնվել այն հասկացությունը, որ դեբետային քարտը ցածր ռիսկայնություն ունեցող քարտ է: Էմիտենտի համար ֆոնդավորման ոչ մի գին չկա, էմիտետն այստեղ պետք է վաստակի քիչ, համարյա ոչինչ, քանի որ դա կարող է հանդիսանալ կանխիկ փողերի էկվիվալենտը և էժան լինել առևտրի համար: Դրա ներգրավումն առևտրի մեջ կարող է անցնել էական պարզությամբ, և այդ դեպքում հաճախորդներն ակտիվորեն կօգտագործեն այդ քարտերը:
Հարկավոր է նշել նաև անկանխիկ վճարումների զարգացման ու աջակցման հատվածում Կենտրոնական բանկի և Կառավարության քայլերը, մասնավորապես, օրենսդրության և հարկային վարչարարության ոլորտներում: Իմ կարծիքով, դրամարկղային մեքենաների հաջողությամբ ներդրումից հետո երկրորդ պլան մղվեց առևտրի-սպասարկման կազմակերպությունների իրական շրջանառությունների արտացոլման հարցը, իսկ դա էլ իր հերթին պետք է բերի բանկային հաշիվներով գործարքների իրականացման նկատմամբ գոյություն ունեցող խոչընդոտների փլուզման, ինչն էլ, իր հերթին, կբերի անկանխիկ գործարքների արաշակի աճի:
Ինչպիսի՞ն է Armenian Card-ի շջանակներում թողարկված քարտերով Ինտերնետ վճարումների մակարդակը:
Չնայած ինտերնետ-տրանսակցիաները բնութագրող թվերը բացարձակ արտահայտությամբ բարձր չեն, սակայն վերջերս Ինտերնետ-տրանսակցիաների ծավալներն սկսում են աճել: Օրինակ, օգոստոսին, նախորդ տարվա օգոստոսի համեմատ տրանսակցիաների քանակն աճել է 45.6%, իսկ ծավալները` մոտ 5 անգամ: Եթե մեկնաբանենք այս թվերը, ապա ստացվում է, որ սեպտեմբերի 1-ի դրությամբ դրանք համակարգի մասնակիցների կողմից թողարկված քարտերով իրականացված` 25 033 քանակությամբ և 431 497 հազ.դրամ ծավալներով տրանսակցիաներ են:
Մաքսային ձևակերպումները HAYPOST-ի միջոցով իրականացնելու վերաբերյալ Կառավարության վերջին որոշումները և դրա հետ կապված լիմիտները ինչ-որ չափով նույնպես կնպաստեն ինտերնետի միջոցով վճարումների ավելացմանը: Էլեկտրոնային ավիատոմսերի վաճառքը նույնպես հանդիսանում է ինտերնետ-վճարումների աճի գործոններից մեկը: Հեռահաղորդակցական օպերատորների, ինտերնետ թրովայդերների, կաբելային հեռուստատեսության օպերատորների ծառայությունների դիմաց վճարները, ինտերնետով ապրանքների ու ծառայությունների պատվիրումը և շատ այլ բաներ որոշակիորեն կբերեն համակարգում տրանսակցիանրի այդ տեսակի աճին:
Օգտվելով առիթից կուզենայի ևս մեկ անգամ ուշադրություն դարձնել ինտերնետ միջավայրում քարտի և քարտապանի վերաբերյալ տվյալների մուտքագրման անվտանգության տարրական կանոնների վրա: Առաջինը, երբեք պետք չէ պատասխանել անծանոթ հասցեներով նամակներին, այն մասին, որ իբր Դուք մեծ գումար եք շահել և անհրաժեշտ են Ձեր տվյալներն ու Ձեր քարտի տվյալները, կամ բանկին անհրաժեշտ են քարտապանի տվյալները, կապված բանկում եղած տվյալների բազայում առաջացած պրոբլեմների հետ: Դա կոչվում է ֆիշինգ, որը Գլոբալ ցանցում խաբեբայության հատուկ տեսակ է և շատ նման է ձկնորսության: Խաբեբաները գցում են խայծը և <որսում> բոլոր այն ձկներին, որոնք կուլ են տալիս այդ խայծը: Ֆիշինգը ինտերնետ խաբեբայության շատ տարածված ձև է աշխարհում: Ֆիշինգի նպատակը վճարային քարտերի կամ բանկային հաշիվների տերերի վերաբերյալ գաղտնի տեղեկություններին տիրապետելն է: Գոյություն ունի Ֆիշինգի ևս մեկ տարբերակ, երբ կիրառվում է իբր ուղղակի հղում բանկի կայքին, որն առաջին հայացքից չի տարբերվում օրիգինալից: Ընդ որում, հաճախորդը, որը չի գիտակցում վտանգի աստիճանը, կեղծ կայքում հաղորդում է այն գաղտնի տեղությունները, որի միջոցով խաբեբաները կարող են հասնել իրենց նպատակներին: Բացի այդ, վճարումներ կատարելիս պետք չէ օգտվել քիչ ծանոթ կամ անծանոթ կայքերից: Ինտերնետ վճարներ հաճախակի կատարող քարտապաններին խորհուրդ կտայի այդ նպատակի համար ունենալ առանձին քարտ, որի վրա, օգտվելով ArCa ծառայությունից, կարելի է <քարտից քարտ փոխանցել> միայն տվյալ տրանսակցիաների համար նախատեսված չափերի գումարներ: Դա արվում է նրա համար, որ եթե անգամ խաբեբային հաջողվի տիրապետել քարտապանի տվյալներին, ապա հաշվի վրայից հանելու բան չունենա: Ես հասկանում եմ, որ դա լրացուցիչ անհարմարություններ կարող է առաջացնել, սակայն պաշտպանության այդ եղանակը բավականին արդյունավետ է:
Այսօր ավելի մեծ ուշադրության է արժանանում 3D Secure վիրտուալ տրանսակցիաների տեխնոլոգիական պաշտպանության խնդիրը: Այդ տեխնոլոգիայի էությունը կայանում է նրանում, որ քարտապանները տրանսակցիան շարունակելու համար պարտադիր կերպով ավտորիզացվում են հատուկ ծածկագրի միջոցով: ArCa համակարգը նույնպես իր համակարգերի արդիականացման գործընթացում նախատեսում է այդ տեխնոլոգիայի ներդրումը և այդ տեխնոլոգիայի ներդրումով անվտանգության քիչ առաջ նշված օրինակն արդեն այնքան էլ արդիական չի լինի:
Կնշեմ, որ ArCa պորտալը բավականին պաշտպանված է Web միջավայրի անօրինական տրանսակցիաներից: www.arca.am կայքում տրանսակցիաների իրականացման համար քարտապանը հավաքում է վիրտուալ քարտի համարը և ծածկագիրը, որը հասանելի է միայն իրեն:
Ինչպիսի՞ միջոցառումներ է իրականացնում ArCa-ն քարտերով կեղծ գործարքները կանխելու ուղղությամբ: Ընդհանուր առմամբ, ArCa պրոցեսինգի շրջանակներում ինչպեսի՞ն է կեղծ գործարքներից պաշտպանվածության մակարդակը:
Առաջին հայացքից ասեմ պարադոքսալ մի բան, որ կեղծ գործարքների մեծ մասի պատճառը քարտապանների անուշադրությունն է: Կորած կամ գողացված քարտերը, այլ անձանց տրամադրված և կասկածելի հաստատություններում օգտագործված քարտերը, այս ամենը խաբեբաների համար շատ լավ ավար է: Քարտի տեղեկությունները հավաքելու համար խաբեբաներն օգտագործում են հատուկ սարքավորումներ, սկսած տարրական մագնիսական շերտի հաշվիչներից, վերջացրած` տեսախցիկներով ու բանկոմատի քարտի ընդունիչի վրա լրացուցիչ սարքերի տեղադրումով: Կրկնում եմ, քարտապանի ուշադիր լինելու դեպքում, կարելի է խույս տալ կորուստներից: Իհարկե, ես ոչ մի կերպ իմ պատասխանատվությունը չեմ գցում նրանց վրա: Մշակվում ու ներդրվում են նոր տեխնոլոգիաներ ու ծառայություններ, որոնք կոչված են բարձրացնելու վճարային քարտերի օգտագործման անվտանգությունը: Դա և աստիճանաբար անցումն է smart քարտերին, որոնք անվտանգության տեսանկյունից ավելի հուսալի են, քան մագնիսական շերտով քարտերը, դրանք նաև 3D secure քարտերն են, դրանք բազմազան ինտելեկտուալ համակարգեր են, որոնք կանխում են խաբեբայությունները և այլն:
Ներկայումս ArCa համակարգի շրջանակներում արդեն սկսվել է smart քարտերի թողարկումը, ընդ որում, որպես ArCa-ի պրոդուկտ, այնպես էլ MasterCard և Visa քարտերի պրոդուկտներ: Տեղադրված և գործում է FraudGuard համակարգը, որը սահմանված կանոններով հետևում ու գրանցում է կասկածելի գործարքները, իսկ զարգացման առաջիկա պլանների մեջ կա նաև կասկածելի գործարքների մոնիթորինգի այդ համակարգից նոր, նման գործարքները կանխելու համակարգին:
Տեղեկատվական ապահովման շրջանակներում հասանելի է նաև քարտային հաշվի հետ կապված բոլոր գործարքների մասին քարտապանների sms-տեղեկացումը: Պարբերական հիմունքներով իրականացվում են հետևյալ պրոցեդուրաները` PCI DSS (Payment Card Industry Data Security Standards) ստանդարտներին համապատասխանության ուղղությամբ ամենամյա աուդիտը, որի նպատակը տեղեկատվական անվտանգության և վճարային համակարգի խոցելիության վերաբերյալ գնահատականների ստացումն է: Ներկայումս ArCa համակարգի պրոցեսինգային կենտրոնն ամբողջովին համապատասխանում է MasterCard վճարային համակարգի պրոցեսինգային կենտրոնի ռիսկերի կառավարման PCI DSS. RAMP (Risk Assessment Management Program) Ծրագրի ստանդարտներին ու պահանջներին: Դա առևտրի-սպասարկման կազմակերպություններում նախատեսում է եռամսյակային մոնիթորինգ, ռիսկերի բացահայտման նպատակով և սպասարկող անձնակազմին սովորեցնելու միջոցով անվտանգության համապատասխան միջոցների բարձրացմամբ և ծրագրային սահմանափակումների կիրառմամբ` անօրինական անկանխիկ գործարքների ժամանակ վնասները նվազեցնելու համար:
Լիլիթ Ասլանյան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանում ՊԲԱ-ն պետական մարմինների ներխուժում է մասնավոր դաշտ եւ հերթական հարկ՝ նոր անվանակոչմամբ․ փորձագետ
Շաքարի ներմուծումը Հայաստան 2025թ. առաջին կիսամյակում կրճատվել է 66%-ով
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները