Ուրբաթ, 29 Հոկտեմբերի 2010 11:16
Ամերիկյան և ռուսական ցուցակները սկզբունքորեն չեն կարող իրար հետ կապ չունենալ
ԱրմԻնֆո. Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, կառավարման գծով անկախ փորձագետ Հարություն Մեսրոբյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո գործակալությանը
Անցյալ շաբաթ Հայաստան են ժամանել ԱՄՆ Հետախուզությունների Դաշնային Բյուրոյի (FBI) տասնյակ գործակալներ: Հայաստանում նրանց առաքելության նպատակը` պարզելն է, թե ինչ ճակատագիր են ունեցել հայկական հանցագործ խմբավորման 70 անդամների կողմից ԱՄՆ-ում հափշտակված խոշոր գումարները: FBI մտադիր է Հայաստանի Պետական անվտանգության ծառայության հետ համատեղ պարզել, թե ինչպես և ինչ ուղիներով են ամերիկյան կենսաթոշակառուներից հափշտակված փողերը լվացվել Հայաստանի անշարժ գույքի շուկայում: Խոսակցություններ են գնում նաև “ռուսական ցուցակի” մասին, որը կապված է նաև Լուժկովի ու Եղիազարյանի գործի հետ:
Այդ առիթով ԱրմԻնֆո գործակալության խմբագրությունը պրոֆեսիոնալ գնահատականի ակնկալիքով դիմել է տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, կառավարման գծով անկախ փորձագետ Հարություն Մեսրոբյանին, պարզելու համար, թե ինչքանով է Հայաստանը բաց` նման քրեական տրանսակցիաների համար:
Պրն.Մեսրոբյան, հիշում եմ, երբ կառուցվում էր Հյուսիսային պողոտան, ֆինանսական շատ փորձագետներ, պաշտոնական, ինչպես նաև բանկային վիճակագրության մեջ չգտնելով որոշակի փաստեր, այնուամենայնիվ, այդ շինարարությունն անվանում էին մեծ լվացքի մեքենա: Եվ հանկարծ, օվկյանոսից այն կողմ տեղի է ունենում “սկանդալ”, որի հետքերը բերում են մեր երկրի անշարժ գույքի շուկա: Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ են այդ փողերն այդպես համարձակորեն “շրջագայել” Հայաստանում:
Կեղտոտ փողերի լվացման պրոբլեմը մաքուր հայկական պրոբլեմ չէ, դա համաշխարհային պրոբլեմ է: Փորձը ցույց է տալիս, որ բանկային վերահսկողության և կարգավորման ժամանակակից համակարգն արդեն անբողջ աշխարհում վատնել է իրեն: Այդ հնացած վերահսկողության օրինաչափ արդյունքը հանդիսացավ ֆինանսատնտեսական վերջին ճգնաժամը, որի արդյունքում շատ երկրների իշխանություններ ավելի լավ բան չտածեցին, քան շուկայական պարտքերը բյուջետային միջոցներով փակելը, ինչի արդյունքում առաջացան նոր` պետական պարտքեր: Այժմ որոշակի տեղաշարժեր են սկսվել, կապված, մասնավորապես, օֆշորային զոնաների գլոբալ կրճատման, ինչպես նաև “Բանկային գաղտնիքի մասին” օրենքների խիստ սահմանումները մեղմելու հետ: Մյուս կողմից, ֆինանսական տարբեր փուչիկների հայտնվելը նույնպես նպաստում է կեղտոտ փողերի լվացմանը: Օրինակ, բանկային կանխիկը միշտ էլ թեթևացնում է փողերի ստվերային, այդ թվում նաև քրեական շրջանառությունը: Հենց այս պատճառով է, որ այժմ ամբողջ աշխարհում ուզում են կրճատել բանկային կանխիկի ծավալները: Իսկ Հայաստանում բանկային կանխիկի բաժինը, հիմնականում` ԱՄՆ դոլարով, շատ մեծ է: ԱՄՆ դոլարով բանկային կանխիկը, ինչի մասին որ այդքան շատ է խոսվում, և որը “շրջագայում է” Հայաստանով, սկզբունքայնորեն, գտնվում է մեր կարգավորող մարմինների պաշտոնական հսկողությունից դուրս:
Հիշո՞ւմ եք, մի քանի տարի առաջ կառավարությունն սկսեց ներդնել հսկիչ-դրամարկղային ապարատները, դրանով իսկ կատարելով միջազգային կառույցների պահանջը: Այդ ամենի արդյունքում, հսկիչ-դրամարկղային ապարատների պրոբլեմը ֆունկցիոնալ նշանակության հարթությունից տեղափոխվեց քաղաքական և սոցիալական հարթություն: Իսկ “սովորական” առևտրականների շահերն այդ պարագայում համընկան խոշորների հետ, ընդ որում, առևտրականներն ավելի շատ հենվում էին պրոբլեմի սոցիալական բաղադրիչի վրա: Այսօր Հայաստանի շատ ոլորտում փաստաթղթաշրջանառությունը կրում է “պատառոտված” բնույթ, իսկ որտեղ գոյություն ունի այդ “պատառոտվածությունը”, այնտեղ միշտ էլ գոյություն է ունենում այդ ուղիների նյութական հոսքերի մուտքի ոչ միայն տեսական, այլ նաև գործնական հնարավորությունը: Բացի այդ, կան տնտեսության այնպիսի գոտիներ, որոնք իրենց էությամբ ավելի արագորեն են իրենց մեջ ընկալում դրամական միջոցների քրեական հոսքերը: Ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաև Հայստանում, դա նաև շինարարության ոլորտն է, որտեղ միշտ էլ գոյություն է ունեցել հսկայական միջոցների թաքնված գործարկում, ընդ որում, կարևոր չէ, թե որ փուլում: Այսպիսով, նյութական միջոցների, այդ թվում նաև փաստաթղթերի շարժի փաստաթղթաշրջանառության “պատռտվածությունը”, որն ապացուցում է այս կամ այն դրամական հոսքերի առկայությունը, դրան էլ գումարած հայկական տնտեսության օլիգարխիկ համակարգը, բանկային կանխիկի մեծ տեսակարար կշիռը, որի էմիտենտը Կենտրոնական բանկը չէ, հանդիսանում են այն երեք գործոնները, որոնք Հայաստանի ֆինանսական և նյութական հոսքերը դարձնում են քրեածին:
Ձեր կարծիքով, հե՞շտ է արդյոք ԱՄՆ-ից Հայաստան կազմակերպել 100 մլն. և ավելի դոլարների ներհոսք, հաշվի առնելով, որ Նահանգներում դրամական հոսքերին մեծ ուշադրություն է դարձվում:
Այսօր գոյություն անգամ տնտեսության կարգավորվող գոտիները, ասենք բանկային համակարգը, շրջանցող մեխանիզմներ: Դրանք մեկօրյա ընկերություններ են, օֆշորային գոտիներում գրանցված ընկերություններ, գնագոյացման մեջ առաջացած տարբեր տեսակի “ճեղքվածքներ”, որոնք թույլ են տալիս մի քանի անգամ փոխել ապրանքների կամ ծառայությունների գները, քրեական ծագում ունեցող փողեր ստանալու նպատակով: Այս ամենը հաջողությամբ է աշխատում, եթե առանձնապես հաշվի առնեենո այն, որ երկար ժամանակ աշխարհով մեկ վստահորեն քայլում էր “Բանկային գաղտնիքի մասին” օրենսդրությունը: Կան մի քանի երկրներ, այդ թվում նաև Շվեցարիան, որտեղ արդեն 2 դար է, որ այդ Օրենքն ստացել է “կուլտային” բնույթ, ինչը քրեական աշխարհին հնարավորություն է տալիս մաքրել իրենց ֆինանսական հոսքերը: Պատահական չէ, որ վերջերս համառ պայքար էր գնում ԱՄՆ հարկային մարմինների կողմից ԱՄՆ քաղաքացիների Շվեցարիայի բանկերում ունեցած հաշիվներ մուտք գործելու համար:
Մյուս կողմից, Հայաստանում արդեն մի քանի տարի է ինչ ԿԲ-ում, իրավապահ մարմիններում ստեղծված են փողերի լվացումը և խաբեբայությունները վերահսկող կառույցներ: Ավելին, հայկական բանկերը փողերի լվացման և խաբեբայությունների վերաբերյալ պարբերաբար հաշվետվություններ են կազմում ու ներկայացնում: Սակայն պետք է ընդունել, որ այդ բոլոր միջոցներն էլ զգալի արդյունքներ չտվեցին, քանի որ խոշոր շնաձկները “տեղադրված ցանցերի” մեջ չեն ընկնում: Նույնը կարելի է ասել կոռուպցիայի դեմ պայքարի երկարամյա պատմության մասին: Իսկ նման իրավիճակը, բնական է, նպաստում է և անգամ սադրում կեղտոտ գործարքների:
Հայկական ընդդիմադիր ԶԼՄ-ները որպես ԱՄՆ-Հայաստան քրեական շղթայի օղակ մշտապես նշում են հանրապետության նախագահի անունը: Ինչքանո՞վ է հնարավոր, որ Հայաստանի նման տնտեսություն ունեցող երկրում նման գործարքներ իրականացվեն առանց բարձրագույն ղեկավարության անտեղյակության:
Ձեր հարցն ավելի շատ կրում է ռիտորիկ բնույթ: Մի կողմից, իհարկե, անհիմն չէ այն փաստը, որ Հայաստանում բացարձակապես ամեն բան պետք է տեղի ունենա բարձրագույն ղեկավարության տեղյակությամբ: Մյուս կողմից, չեմ հավատում, որ Հայաստանի որոշ դեմքեր չունենան անգամ իրենց մոտիկներից թաքցնելու բաներ: Դա տեսականորեն էլ անհնար է, ելնելով մարդկային էությունից: Ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, որ Հայաստանում պետության և մասնավորապես տնտեսության կառավարման համակարգը հսկայական ձևով հակված է քրեական ռիսկերին: Առաջի հերթին, պետության օլիգարխացման շնորհիվ: Օրինակ, Հայաստանում հարկերի հավաքման մակարդակի և ՀՆԱ հարաբերակցութւոնը կազմում է 17%, իսկ ցանկացած նորմալ երկրում այց ցուցանիշը կազմում է 40-50-60 և անգամ 80%: Դա արդեն խոսում է Հայաստանում այն գումարների առկայության մասին, որոնք գնվում են հսկողությունից դուրս, պաշտոնակա՞ն, թե ոչ պաշտոնական, դա արդեն այլ հարց է: Հետևաբար, Հայաստանի տնտեսության վերասկողության համակարգը, պարզապես, նման ցնցումների կարիք է զգում, քանի որ ֆինանսական հոսքերի հսկայական զանգված չի ֆիքսվում, ընդ որում, դա տեղի է ունենում նաև ոչ ֆորմալ հսկողության դեպքերում:
Այլ խոսքերով ասած, մի քանի պաշտոնական ու ոչ պաշտոնական մակարդակներն անգամ չե՞ն կարող հանդիսանալ որպես երաշխիքներ:
Իհարկե, կարելի է հսկողությունը կատարելագործել ամենաարդիական տեխնոլոգիական միջոցներով, սակայն համաշխարհային ճգնաժամը և դրա բացասական ազդեցությունները Հայաստանում և աշխարհում` միայն հետևանք են: Պատճառները գտնվում են նյութական հարթությունից դուրս, քանի որ 20-րդ դարի ընթացքում պարբերաբար ու մեթոդիկ կերպով քանդվում էր հոգևոր արժեքների համակարգը, ընդ որում, յուրաքանչյուր երկրում այն ընթանում էր գլխավոր էտնոսի առանձնահատկությունից ելնելով: Հասարակության ձգտումը դեպի սպառումը, միաժամանակ չունենալով զսպվածության որևէ բարոյական նորմեր, բերում է նրան, որ ինքը` հասարակությունն իր մենտալիտետով, հասանելի է դառնում քրեական զարգացումների համար: Իսկ ամենահուսալի հսկողությունը կարող է և պետք է գտնվի մեր ներսում: Բարոյա-էթիկական նորմերը կրիմինալից պաշտպանելու ավելի հզոր միջոց են, քան վերահոսող օրենսդրությունը: Դրա վառ ապացույցներն են տարբեր տեսակի ֆինանսական փուչիկներն ու բուրգերը, որոնք պայթեցին 2008 թվականին: Այդ նույն Միացյալ Նահանգներում 2007-2008 թվականներին պայթում էին տասնյակ միլիարդ դոլարով բուրգեր և հարցը նրանում է, թե ինչու ԱՄՆ վերահսկող մարմինները չեն կարողացել ժամանակին տեսնել վտանգը: Որտե՞ղ էր վերահսկողության այդ թվացյալ համակարգը, երբ ընդամենը մեկ տարում վիժեցին Ամերիկայի բոլոր, կրկնում եմ, բոլոր խոշորագույն ներդրումային բանկերը: Ինչո՞ւ չաշխատեցին արևմտյան գովերգված այդ աուդիտի, ռեյտինգի, կորպորատիվ կառավարման համակարգերը: Ինչո՞ւ ՀԲ և ԱՄՀ եզրակացությունները, որոնք նրանք համառությամբ, լավագույն կիրառման արժանապատվությամբ, ներդնում էին ամբողջ աշխարհում, այդքան արտասվաբեր հանդիսացան: Նման հարցերը շատ են, ընդ որում` ոչ միայն ԱՄՆ-ում, այլ նաև Եվրոպայում:
Ցանկացած դեպքում, ֆինանսական միջոցների շարժը տեղի է ունենում շղթայաձև, այսնիքն, տրանսակցիաների միջոցով: Իսկ ո՞վ է դառնում վերջնական ստացողը, երբ միջոցներն արդեն ուղարկված են լինում:
Հատկապես այդ տրանսակցիոն շղթայով էլ նրանք ցանկանում են դուրս գալ դրամական միջոցների շղթայի վերջնակետին: “Բանկովսկե դելո” մոսկովյան ամսագրի այս տարվա 6-րդ համարում իմ և երկու ասպիրանտների կողմից համատեղ տպագրվել է նման տրանսակցիաների վերահսկողության նոր մեթոդաբանության հետ կապված գիտական հոդված: Կենտրոնական բանկը հայտարարել է, որ անգամ սկզբունքայնորեն FBI չի կարող ստուգել Հայաստանի բանկային հաշիվները:
Ըստ օրենքների, ընդ որում, ոչ միայն հայկական, նման գործողությունները կարող են ընթանալ միայն դատըարանի որոշմամբ: Քանի որ ստուգել տրանսակցիաները, նշանակում է ստուգել դրամական հոսքերի շարժը այս կամ այն անձնական կամ կոմերցիոն հաշվի վրա: Ընդ որում, ցանկացած հատուկ ծառայություն ունի իր ոսկե կանոնը` երբեք ուղղակիորեն դուրս չգալ այն անձի կամ խմբի վրա, որոնք ընկնում են կասկածի տակ: Հակառակը, նրանք անում են ամեն ինչ, որպեսզի այդ մարդկանց, պարզապես, պահեն հսկողության ներքո, որպեսզի հետևեն ողջ ցանցին և համոզվեն դրա աղբյուրների ու սպառողների մեջ: Ու երբ նրանք տեսնում են, որ այդ ցանցում արդեն ոչ մի արտառոց կամ նոր բան տեղի չի ունենում, ապա նրանք սկսում են գործել: Դա գործնականում տեղի է ունենում միշտ, մանավանդ երբ գործը վերաբերում է միջազգային տրանսակցիաներին: Այդ ցանցերի բացահայտման դեպքում հատուկ ծառայությունները միշտ էլ աշխատում են հանուն սեփական պետության և եթե հանկարծ ի հայտ գան այդ քրեական ցանցին այլ պետությունների պաշտոնատար անձանց մասնակցության մասին կասկածներ, ապա նրանք կրկնապատկում են իրենց ճիգերը, որպեսզի այդ անձանց նկատմամբ ձեռք բերեն ազդեցության լծակներ: Նման ձևով են աշխատում իրենց հարգող բոլոր հատուկ ծառայությունները, և եթե անգամ պաշտոնատար անձանց վրա են դուրս գալիս, ապա քրեական մասն իսկույն անջատվում է քաղաքական լծակների ազդեցության մասից: Դա հատուկ ծառայությունները ներկայացնող երկրի իշխանություններին թույլ է տալիս ազդել այդ երկրի արտաքին, անգամ ներքին քաղաքականության վրա, այն երկրի, որի պաշտոնատար անձինք խառնված են հանցագործ խմբավորումներում: Բացի այդ, ըստ կառավարման տեսության, եթե մի քանի դեպք տեղի է ունենում նույն տեղում և մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում, ապա այդ դեպքերը չեն կարող իրար հետ կապ չունենալ, սկզբունքայնորեն …
Դուք նկատի ունեք ամերիկյան և ռուսական ցուցակնե՞րը:
Բնականաբար: Սկզբունքայնորեն դրանք չեն կարող փոխկապակցված չլինել: Սա կառավարման տարրական օրենք է, իսկ կառավարման տեսությունը միայն գիտական տեսություն չէ: Եվ համարել, որ այդ դեպքերը իրար հետ կապ չունեն, դա լավագույն դեպքում` երեխայություն է: Դա նույնն է, եթե համարենք, որ հայ-թուրքական գործընթացը ոչ մի կապ չունի հայ-ադրբեջանական գործընթացի հետ: Եվ վերջապես, հարկավոր է հիշել, որ գործնականում շատ է տարածված տարբեր երկրների հատուկ ծառայությունների պերմանենտ համագործակցությունը: Մանավանդ Ռուսաստանի ու ԱՄՆ նման երկրների, որոնք նման համագործակցության վաղեմի փորձ ունեն:
Էմանուիլ Մկրտչյան
Դավիթ Ստեփանյան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
TUMO և Astana Hub. դու՝ ինձ, ես՝ քեզ
Փորձագետ․ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ
Քաղաքագետ․ ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալը կհանգեցնի նրա կախվածության ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից
Շաքարի ներմուծումը Հայաստան 2025թ. առաջին կիսամյակում կրճատվել է 66%-ով
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները