Երկուշաբթի, 24 Հունվարի 2011 13:46

ԱրմԻնֆո. Առևտրի ֆինանսավորման տարատեսակ գործիքներն ու սխեմաները վաղուց արդեն մեծ պահանջարկ ունեն արտասահմանում: Իսկ Հայաստանն այն փոքրաթիվ երկրներից է, որտեղ բազմաթիվ երկրներում արդեն առօրյա երևույթ դարձած գործիքներն ու սխեմաները դեռևս համարվում են նորամուծություն, հայկական բիզնես էլիտայի կողմից ընկալվելով որպես` ինչ-որ ինովացիոն ու դժվար հասանալի մի երևույթ: Այդ գործիքների նկատմամբ նման վերաբերմունքի պատճառների և Հայաստանում դրանց զարգացման պոտենցիալի մասին է ԱրմԻնֆո գործակալության թղթակցին պատմում Արմսվիսբանկի հաճախորդների սպասարկման Դեպարտամենտի տնօրեն Հակոբ Խաչատրյանը:

Պրն.Խաչատրյան, հաճախ մեր գործարարներն առևտրի ֆինանսավորման գործիքների, մասնավորապես, ֆակտորինգի, տնտեսական գլխավոր նշանակությունը կապում են, առաջին հերթին, գրավային ապահովման բացակայության հետ: Իսկ ի՞նչ է ասում ֆակտորինգի զարգացման միջազգային փորձը: Ո՞ր դեպքերում է, որ գործարարները հատկապես ֆակտորինգին են տալիս իրենց գերադասությունը:

Գործարարների կողմից առևտրի ֆինանսավորման գործիքները գերադասելու ամենագլխավոր պատճառներից մեկը տվյալ բիզնեսի առանձնահատկությունն է, ինչն էլ ֆակտորինգը դարձնում է տնտեսապես ավելի արդյունավետ` ֆինանսավորման ավանդական տեսակների, մասնավորապես վարկավորման, համեմատ: Հաճախ գործարարները դիմում են ֆակտորինգին միայն այն դեպքերում, երբ բոլոր, այդ թվում նաև գրավի հետ կապված ռեսուրսները, կամ լրացուցիչ ֆինանսավորման աղբյուրներն, ամբողջովին սպառում են իրենց: Իսկ արագ զարգացող շուկան բիզնեսից պահանջում է դրամական հոսքերը գեներացնելու հատկություններ: Այդ դեպքում է, որ հաճախորդը դիմում է ֆակտորինգին:

Իսկ հատկապես ո՞ր բիզնեսն է, որը ֆակտորինգի պահանջարկ ունենում, ավանդական վարկերի համեմատ դառնալով տնտեսապես ավելի արդյունավետ:

Այս գործիքն առաջին հերթին ձեռնտու է ներմուծողներին, ինչպես նաև առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ արտադրողներին: Նրանց հիմնական գնորդներն են մանրածախ առևտրի ցանցերը` սուպերմարկետները , որոնք ավանդաբար օգտվում են ապրանքների դիմաց վճարը 60-90 օրով հետաձգելու հնարավորությունից: Այդ կարճ ժամանակահատվածում ներմուծողին կամ մատակարարին ավելի ձեռնտու է լինում օգտվել ֆակտորինգից, ապրանքը հանձնելուց անմիջապես հետո ֆակտորից (ֆոկտորինգային ընկերությունից) ստանալ ֆինանսավորում, նրան զիջել իր դեբիտորական պարտավորությունները և շարունակել գործունեությունը, երկրորդ անգամ նորից գնելով ապրանք, այն գնորդին մատակարարելու և ֆակտորից լրացուցիչ, նոր ֆինանսավորում ստանալւ նպատակով: Ինչպես տեսնում եք, ֆակտորինգն ապահովում է ապրանքների անխափան մատակարարում, միաժամանակ ընձեռելով առևտրի ցիկլը կրճատելու հնարավորություն, ինչն էլ իր հերթին թույլ է տալիս բարձրացնել տվյալ ընկերության շահութաբերությունը:

Որպես մանրածախ առևտրի ցանցեր կարող են հանդես գալ ոչ միայն սուպերմարկետները, այլ նաև դեղատնային կամ մասնագիտացված այլ խանութների ցանցերը, ինչպես նաև բնակչությանը կապի և կոմունալ ծառայություններ մատուցող ընկերությունները: Ֆակտորինգային սպասարկման պահանջարկ ունեցող հաճախորդների երկրորդ հիմնական խումբը, դրանք տեղական արտադրողներն են, որոնք մի կողմից իրենց դեբետորական պարտավորությունները ֆինանսավորելու, իսկ մյուս կողմից` իրենց կրեդիտորական պարտավորությունները կարգավորելու կարիք են ունենում: Այստեղ ֆակտորինգային ընկերության հետ համագործակցությունն այլընտրանք չի կարող ունենալ: Մատակարարներին տրամադրելով վճարումների հետաձգում, ընկերությունն առաջին հերթին բարելավում է <վճարային դիսցիպլինան>, երկրորդ, ազատում է լրացուցիչ ֆինանսական ռեսուրսներ, բարձրանելով իր ակտիվների իրացվելիությունը, երրորդ, պարզեցնում է դեբիտորական պարտավորությունների վարումը: Իսկ մատակարարները, եթե ֆինանսավորման կարիք են ունենում, կարող են այն ստանալ ֆակտորից: Եվ երրորդ հիմնական խումբը, դրանք <տենդերային> հաճախորդներն են, որոնք ապրանքներ և ծառայություններ են մատուցում միջազգային կազմակերպություններին, բյուջետային հաստատություններին կամ խոշոր գնորդներին ու պատվիրատուներին` շահած մրցույթների հիման վրա, որոնց գծով վճարումներն իրականացվում են հետաձգումով կամ տրանշներով:

Որքա՞ն է ստիպված լինում վճարել հաճախորդը ֆակտորինգի այդ առավելությունների դիմաց, ավելի շա՞տ, քան վարկի դեպքում:

Այս պրոդուկտի նոմինալ արժեքը մի փոքր ավելի բարձր է, քան վարկինը: Առաջին հերթին, դա կապված է ռիսկի աստիճանի հետ, որն իր վրա է վերցնում ֆակտորինգային ընկերությունը: Երկրորդ, բացակայում է վարկային ապահովումը, ինչը ֆակտորին ստիպում է հաճախորդի գնահատմանը վերաբերվել որոշակի խստությամբ: Արմսվիսբանկի կողմից մատուցվող ֆակտորինգային ծառայության սկզբունքային տարբերությունը կայանում է գրավի առարկայի բացակայության մեջ: Իրականում, շատ բանկեր ֆակտորինգային գործարքներ կատարելիս հաճախորդից պահանջում են գրավային ապահովում, ինչը, բնական է, փոխում է ֆակտորինգի էությունը, այն վերածելով սովորական ֆինանսավորման: Իսկ վերադառնալով ֆակտորինգի արժեքին կուզենայի նշել, որ չնայած ֆակտորինգի նոմինալ արժեքը վարկի արժեքից բարձր է, այնուամենայնիվ, այդ նոմինալ տոկոսադրույքը գրագետ և ռացիոնալ կիրառելու դեպքում ֆակտորինգի արժեքը կարող է ցածր լինել անգամ վարկի արժեքից:

Իսկ ի՞նչ է նշանակում նոմինալ տոկասադրույքի “ռացիոնալ” կիրառումը:

Բացատրեմ, գնորդին վճարման հետաձգում է տրամադրվում 60-90 օրով, որոշ դեպքերում էլ` 120 օրով: Շատ մատակարարներ ֆակտորինգային ֆինանսավորման են անցնում, այսինքն, ֆակտորին են փոխանցում իրենց դեբիտորական պարտավորությունը միանգամից, ապրանքները հանձնելուց հետո, ֆինանսավորման պայմանագիր կնքելով հետաձգման ողջ ժամանակահատվածի համար: Նման դեպքերում, բնական է, նրանք ավելի շատ են վճարում, քան վարկի դեպքում: Սակայն, ապրանքները հանձնելու օրը բանկին կամ ֆակտորինգային կազմակերպությանը դեբիտորական պարտավորությունների փոխանցումը չի մտնում ֆակտորինգային գործարքի պարտադիր պայմանների մեջ: Դա կարելի է անել, օրինակ, 30-րդ օրը, հատկապես այն ժամանակ, երբ լրացուցիչ ֆինանսավորման կարիք կա: Այսպիսով, գործարարը կարող է կրճատել ֆակտորինգային ֆինանսավորման ժամկետները և, բնական է, ֆակտորինգի դիմաց վճարել ավելի փոքր գումար, ինչը չի կարող լինել վարկային ֆինանսավորման ժամանակ: Ըստ մեր հաշվարկների, ֆակտորինգը ռացիոնալ կիրառելու դեպքում դրա արժեքը կամ տոկոսադրույքը կարող է կազմել մոտ 15%:

Ի՞նչպիսի հաճախորդների եք պատրաստ տրամադրել ֆակտորինգգային ֆինանսավորում:

Ֆակտորինգն առաջին հերթին հարմար է պարբերաբար ապրանքներ և ծառայություններ մատակարարող ձեռնարկություններին: Այդ ձեռնարկությունները հանդես են գալիս որպես դեբիտորներ, որոնց շուրջ հավաքվում է մատակարարների բանակը: Հետևաբար, ֆակտորինգային ֆինանսավորում տրամադրելիս մենք, առաջին հերթին, վերլուծում ենք դեբիտորի ֆինանսական գործունեությունը, որոնց հետ պատրաստվում են աշխատել մեր հաճախորդները:

Այսինքն, հիմնականում դրանք խոշոր ձեռնարկություններ են:

Այո, սակայն մենք չենք բացառում համագործակցությունը նաև փոքր ձեռնարկությունների հետ: Գլխավորը նա է, որ հաճախորդի ֆինանսական վիճակը պատասխանի որոշակի պահանջների:

Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ն են Հայաստանի ֆակտորինգային ծառայությունների շուկայի պոտենցիալ ծավալները:

Միջազգային պրակտիկայում, ֆակտորինգի շուկայի ծավալները հաշվարկելիս հաշվարկվում է ֆակտորինգային ֆինանսավորման ծավալների տոկոսային հարաբերակցությունը ՀՆԱ նկատմամբ: Տնտեսապես զարգացած երկրներում այս ցուցանիշը հասնում է 20%-ի: Այնտեղ ֆակտորինգային ծառայությունների շուկան շատ մեծ է և լայն կիրառում ունի գործարարներիշրջանում: Նախկին խորհրդային երկրներում այս ցուցանիշը կազմում է ՀՆԱ 4-5%-ը: Եթե որպես հիմք ընդունենք ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալները, ապա Հայաստանի ֆակտորինգային ֆինանսավորման շուկայի պոտենցիալ ծավալները կարող են տարեկան կազմել մոտ 140 մլրդ.դրամ: Ինչպես տեսնում եք, այդ ցուցանիշը դեռևս հեռու է անգամ ՀՆԱ 1%-ից: Դա ֆակտորինգային ծառայությունների պոտենցիալ ծավալն է, սակայն, վերջնական ցուցանիշը չէ:

Արմսվիսբանկն սկսել է ֆակտորինգով զբաղվել դեռևս 2006 թվականից: Դժվար չէ՞ր սկսելն այն պայմաններում, երբ քչերն էին հասկանում ֆակտորինգի էությունը: Չէ՞ որ հիմա էլ, ներքին շուկայում ֆակտորինգն ինչ-որ չափով համարվում է նորամուծություն:

Նախքան Ձեր հարցին պատասխանելը կցանկանայի նշել, որ Արմսվիսբանկի ռազմավարությունն սկզբից էլ ենթադրում էր կորպորատիվ հատվածի զարգացում: Եվ այդ առումով, բանկը, ինովացիոն լուծումների ներդրմանը զուգահեռ, միշտ էլ ձգտում է իր հաճախորդների համար ձևավորել առավելագույն և հարմար պայմաններ: Ղեկավարվելով այս սկզբունքներով, դեռևս 2006 թվականից, Արմսվիսբանկը, չնայած հաճախպորդների մեծ մասի հոռետեսությանը, սկսեց առաջարկել հայկական շուկայի համար նոր, առևտրի ֆինանսավորման ինովացիոն գործիքներ, մասնավորապես, ֆակտորինգը: Այդ պատակով էլ մեր որոշ աշխատակիցներ համապատասխան կրթություն ստացան արտասահմանում, ինչը մեզ հնարավորություն տվեց յուրացնել ամենավերջին ձեռքբերումները և նորամուծություններն այդ ոլորտում և դառնալ առաջին բանկը, որը Հայստանում ներդրեց ֆակտորինգը ճիշտ կիրառելու մշակույթը` դասական արտահայտությամբ:

Մանրամսան ուսումնասիրելով այդ բնագավառը մենք եկանք այն համոզման, որ ֆակտորինգն ունի զարգացման բավականին լուրջ պոտենցիալ և բազմաթիվ տեղական գործարարների համար կարող է դառնալ ֆինանսական անփոխարինելի գործիքներից մեկը, ինչն ապահովում է արտադրության անխափան աշխատանք, ավելին, հնարավորություն տալով բարձրացնել ակտիվների իրացվելիությունը, ինչպես նաև ձեռնարկության կապիտալի շրջանառունակությունը:

Հատկապես ֆակտորինգային ո՞ր ծառայություններն է բանկը պատրաստ առաջարկել իր հաճախորդներին և դրանցից որո՞նք ունեն ավելի լայն պահանջարկ:

Ներկայումս բանկը պատրաստ է իր հաճախորդներին առաջարկել 4 տեսակի ֆակտորինգային ծառայություններ, մասնավորապես, ապրանքների ու ծառայությունների մատակարարումների ֆինանսավորում` վճարման հետաձգումով, դեբիտորական պարտավորությունների վարում և հաշվառում, չվճարելու ռիսկերի ապահովագրություն և դեբիտորական պարտավորությունների հավաքում ու դասակարգում: Հիմնականում, իհարկե, լայն պահանջարկ ունի ապրանքների ու ծառայությունների մատակարարումների ֆինանսավորումը (այլ կերպ ասած` դեբիտորական պարտավորությունների ֆինանսավորում), այսինքն, մատակարարի կողմից հաշիվ-ապրանքագրի զիջումը ֆակտորինգային ընկերությանը և դրան զուգահեռ` դեբիտորական պարտավորությունների վարում և հաշվառում:

Հետաքրքիր է, հաճա՞խ են հաճախորդները դիմում չվճարման ռիսկերի ապահովագրությանը: Բանկն ո՞ւնի այդպիսի պայմանագրեր:

Բանկն ունի մի քանի նման պայմանագիր, սակայն չվճարման ռիսկերի ապահովագրության տակ չպետք է հասկանալ ապահովագրական դասական ծառայությունների տրամադրում: Այստեղ խոսքը գնում է անռեգրես ֆակտորինգի մասին, երբ ապրանքների կան ծառայութունների դիմաց գնորդի կողմից չվճարելու ռիսկն ամբողջությամբ անցնում է ֆակտորին, մեր դեպքում` բանկին: Ճգնաժամի ընթացքում ֆակտորինգի այս տեսակը թույլ էր տալիս բիզնեսը զերծ պահել հնարավոր ֆինանսական կորուստներից և տրամադրվում է միայն այն դեպքերում, երբ ֆակտորը հաճախորդին դրականորեն էր գնահատում և վստահ էր լինում նրա վճարունակույթան մեջ: Սակայն կա ֆակտորինգի մեկ այլ տեսակ` ռեգրեսի իրավունքով, երբ ռիսկերը բաժանվում են դեբիտորի ու կրեդիտորի միջև: Ռեգրեսի տակ հասկացվում է դեբիտորի կողմից ֆակտորինգային ընկերության հանդեպ իր պարտավորությունների կատարման վերաբերյալ հաճախորդի երաշխավորությունը: Ֆակտորինգի այս տեսակը կազմում է ֆակտորինգային բոլոր գործարքների մոտ 70%-ը:

Ֆակտորինգային ծառայությունների շուկայի ինչպիսի՞ բաժին ունի Արմսվիսբանկը, որքա՞ն գործարք է հաջողվել կնքել 2010 թվականին և ինչպիսի՞ աճ է ակնկալվում ընթացիկ տարում:

Անցյալ տարի մեզ հաջողվեց կնքել մոտ 2 հազար ֆակտորինգային պայմանագիր, 3.5 մլրդ. դրամ գումարով: Ֆակտորինգի միջին պորտֆելը կազմում է մոտ 500 մլն.դրամ: 2011 թվականին Արմսվիսբանկը նախատեսում է մեծացնել այս ցուցանիշը 20-30%-ով:

Պրն.Խաչատրյան, հայտնի է, որ Արմսվիսբանկը հանդիսանում է Միջազգային Ֆակտորինգային ասոցիացիայի (FCI) անդամ, որի շրջանակներում կարող է համագործակցել 65 երկրների ֆակտորինգային կազմակերպությունների հետ: Կա՞ արդյոք համագործակցություն Վրաստանի ֆինանսական կազմակերպությունների հետ, որը հանդիսանում է Հայաստանի առևտրական կարևոր գործընկերներից մեկը: Ինչպե՞ս է այդ գործիքն ընկալվում Վրաստանում:

Վերջերս եղա Վրաստանում, որտեղ ֆակտորինգին դեռևս վերաբերվում են հոռետեսորեն: Վրացական երկու առաջատար բանկ ներքին շուկայում այս գործիքը ներդնելու փորձեր արել են, սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով, այդ փորձերը տապալվել են: Այնուամենայնիվ, Վրաստանի 4 առաջատար բանկերի հետ արտահանման-ներմուծման առևտրական գործարքները ֆինանսավորելու համագործակցության ուղղությամբ ձեռք է բերված համաձայնություն, ինչը ենթադրում է ակրեդիտիվների բացում, երաշխիքների էմիսիա, ինկասսո-հանձնարարագրերի ներկայացում, իսկ այդ բանկերից մեկի հետ` նաև ֆակտորինգային ֆինանսավորում: Այնպես որ մենք պատրաստ ենք վրաց գործընկերների հետ հարաբերություններում մեր գործարարներին տրամադրել ֆինանսավորման իրական լուծումներ, ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման գործարքների դեպքերում:

Իսկ ո՞ւմ վրա է մնում արժութային ռիսկը միջազգային գործարքների ժամանակ: Ինչպե՞ս են հաճախորդները լուծում այս հարցը:

Արմսվիսբանկն իր հաճախորդներին վաղուց արդեն առաջարկում է ֆորվարդային գործարքների ծառայություններ: Այդ գործիքի օգնությամբ մեր հաճախորդները կարող են հեջավորել արժութային ռիսկերը: Վերջերս բանկի ֆինանսական գործիքների խումբը համալրվեց տեղական շուկայի համար ինովացիոն նոր գործիքներով` ֆյուչերսներով և օպցիոններով` շաքար, ոսկի, նավթ, պղինձ և այլ բորսայական ակտիվներ, ինչպես նաև արժեթղթեր գնելու կամ վաճառելու համար:

Նման գործարքների օրինակներ կա՞ն:

Բանկի հաճախորդների շարքում ձևավորվել է կայուն մի խումբ, որը հաջողությամբ է հեջավորում իր արժութային ռիսկերը, կնքելով արժույթի առք և վաճառքի ֆորվարդային պայմանագրեր: Ինչ վերաբերվում է բորսայական ապրանքների գների տատանումներից հեջավորմանը, ապա նման գործարքներ դեռևս չկան: Ցավոք, շատ հաճախորդների կողմից իրենց արժութային ռիսկերը հեջավորելու ձգտումները չեն համընկնում նրանց գործողությունների հետ, դեռևս մնալով միայն որպես խոսքեր:

Միգուցե դա նրանց համար չափազանց թանկ ծառայությո՞ւն է:

Բանը դրանում չէ, պարզապես տեղական շատ գործարարներ հիմնական գործունեությունից եկամուտներ ստանալուց բացի աշխատում են ձեռքից բաց չթողնել նաև այն շահույթը, որը կարող է առաջանալ արժութային բարենպաստ տատանումների հետևանքով: Իսկ նման գործարքների կնքումից առաջացած եկամուտներն ակնհայտ են: Բերեմ երկու օրինակ: Բենզին ներկրողները կարող են գնել ֆյուչերսային կամ օպցիոնային պայմանագրեր` բենզին կամ նավթ գնելու նպատակով, դրանով իսկ ապահովագրվելով նավթի կամ նավթամթերքի գների բարձրացումից: Մյուս օրինակը, լեռնարդյունաբերության ոլորտի արտահանողները կարող են պղնձի կամ մոլիբդենի վաճառքի ֆյուչերսային պայմանագրեր կնքել կամ օպցիոններ գնել, ապահովագրվելով այդ ապրանքների գների անկումից:

Վերջում կցանկանայի նշել, որ ֆակտորինգից բացի Արմսվիսբանկը տրամադրում է առևտրի ֆինանսավորման այլ գործիքներ ևս`ակրեդիտիվներ, երաշխիքներ, ինկասսո գործարքներ, ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման պայմանագրերի կարճաժամկետ վարկավորում և այլն: Երբ հաճախորդները դիմում են մեզ, մենք մանրազնին ուսումնասիրում ենք առաջիկա գործարքի բնույթը և միայն դրանից հետո առաջարկում ենք մեր կոնկրետ պրոդուկտը, նպատակ ունենալով նվազագույնի հասցնել հաճախորդների ռիսկերը, ինչպես նաև ծախսերը:

Էլիտա Բաբայան