Ուրբաթ, 4 Փետրվարի 2011 17:23
Մեզ մոտ ամենից շատ պակասում են կազմակերպչական ունակությունները
ԱրմԻնֆո. «Արմենբրոկ» ներդրումային ընկերության գլխավոր տնօրեն Արամ Կայֆաջյանի հարցազրույցը Արմինֆո լրատվական գործակալությանը
Պրն.Կայֆաջյան, հավանաբար ավելորդ է կապիտալի շուկայի բազմաթիվ խնդիրների մասին խոսելը, սակայն չխոսել նույնպես չենք կարող: Ցավոք, այդ բոլոր խնդիրները բերեցին նրան, որ արտասահմանյան ներդրումային ընկերությունները, հավանաբար, կտրականապես հրաժարվեցին միջոցներ ներդնել մեր երկրի տնտեսության մեջ: Դուք, ինչպես նա Ձեր գործընկերներն ինչպե՞ս եք կարողանում գոյատևել նման պայմաններում:
Ձեր հարցին պատասխանելուց առաջ կուզենայի հիշեցնել, որ բոլոր ֆինանսական շուկաներն էլ, այդ թվում նաև արժեթղթերի շուկան, աշխատում են մեկ միասնական մեխանիզմով, ինչը ենթադրում է միջնորդների օգնությամբ կապիտալի վերադասավորում, ընդ որում` կապիտալի նկատմամբ պահանջարկի և առաջարկի հիման վրա:
Ճգնաժամից շատ առաջ Հայաստանն ուներ մակրոտնտեսական որոշակի կայունություն, տնտեսական որոշակի աճ, ինչպես նաև ներդրումային մթնոլորտի նկատմամբ հետաքրքրության վրա ազդող գործոններ: Հավանաբար ավելորդ է հիշեցնել, թե հատկապես որ ոլորտները դարձան այդ աճի կատալիզատորները: Դա հիմանականում շինարարության ոլորտն էր, մետալուրգիական արդյունաբերությունը և ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումները: Տնտեսության մյուս հատվածներն էլ, սկզբունքայնորեն, իրենց վատ չէին զգում, ավելի ակտիվ տնտեսական զարգացման և որակական աճի համար ունենալով մշտական պոտենցիալ:
Կայունության այդ ընդհանուր լույսի ներքո, բնականաբար, օտարերկրյա ներդրումների նկատմամբ կար լուրջ պահանջարկ, ընդ որում` այնքան լուրջ, որ չգիտեինք թե որ ներդրողին տրամադրենք տվյալ նախագծերը և, պարզապես, տրամադրում էինք նրան, ով առաջինը կդիմեր: Ցավոք, բացակայում էր համապատասխան առաջարկը: Իհարկե, կային որոշ բանկեր ու ձեռնարկություններ, որոնք հայտարարում էին IPO նկատմաբ իրենց պատրաստակամության մասին, սակայն, պատրաստի նախագծեր, գործնականում, չկային: Այսօր, ցավոք, չկա ոչ պահանջարկ, և ոչ էլ` առաջարկ: Սակայն, անգամ այսօր, եթե ներքին շուկայում հայտնվեն ինչ-որ ներդրումային նախագծեր, ապա մենք դրանց իրականացմանը ձեռնամուխ կլինենք մեծ բավականությամբ, քանի որ տեղաբաշխման գործընթացները մի քանի անգամ դժվարացել են:
Պրն.Կայֆաջյան, օտարերկրյա ներդրողների կտրուկ և զգալի արտահոսքը, հավանաբար, տեղի ունեցավ 2009 թվականի սկզբում, երբ մեր տարադրամը 20 տոկոսով արժեզրկվեց: Ընդհանրապես, որքանո՞վ դա ազդեց ներդրողների կողմից Հայաստանում ներդրումներ կատարելու պատրաստակամության վրա:
Նորություն չէ, որ ներդրողների, մանավանդ` օտարերկրյա ներդրողների համար շատ կարևոր է, որպեսզի ազգային տարադրամը լինի առնվազն` կայուն, իսկ ավելի լավ կլինի, եթե այն նաև ամրանա: Այնուամենայնիվ, հայկական դրամի մարտյան արժեզրկումը չի հանդիսանում երկրից օտարերկրյա կապիտալի արտահոսքի հիմնական պատճառը: Երբ խոսքը գնում է այդ մասին, ես միշտ բերում եմ Վրաստանի օրինակը, որտեղ տնտեսական համակարգը նման էր մերին, չնայած, այժմ մեր երկու երկրների տնտեսությունները նմանեցնելը դժվարացել է: Այնտեղ նույնպես ազգային տարադրամը` լարին, հիմնական արժույթների նկատմամբ կորցրեց իր դիրքրը: Սակայն, վրացական տնտեսությունը կայուն է ու դիվերսիֆիկացված, ավելին, շարունակում է բավականին ինտենսիվորեն զարգանալ ու բացվել, պահպանելով կողմից Վրաստանի տնտեսությունում միջոցներ ներդնելու պատրաստակամությունը, ինչը չի կարելի ասել Հայաստանի մասին: Այս հանգամանքներն ազդեցին ներդրողների տրամադրությունների վրա, փոխելով նրանց նախապատվությունները, ընդ որում` ոչ մեր երկրի օգտին: Ազդեց ամեն ինչ, սկսած քաղաքական համակարգից, կոռուպցիայի մակարդակից, բյուրոկրատիզմից, իսկ երբեմն էլ` կոշտ կարգավորումից…
Նշեմ նաև, որ օտարերկրյա ներդրողները ոչ միայն բավարարված են Վրաստանում ներդրումներ կատարելուց, նրանց համար, պարզապես, հաճելի է այդ երկրում ապրելը, սեփական բիզնես նախաձեռնելը, գործընկերային հարաբերություններ զարգացնելը, ինչպես նաև հանգստանալն ու ուրախանալը:
Կոշտ կարգավորումը խանգարո՞ւմ է Ձեզ աշխատել:
Չէի ասի, որ այն խանգարում է աշխատել, մենք դրան արդեն սովորել ենք, մանավանդ, որ ես էլ եմ համաձայն այն մտքին, որ կոշտ կարգավորումը նպաստեց մեր երկրի բանկային համակարգի կայացմանը: Բացի այդ, ճգնաժամից առաջ էլ կապիտալի շուկայում կարգավորումը կոշտ էր, իսկ մենք աշխատում էինք, անգամ` աճում:
Պրն Կայֆաջյան, շատ են վիճաբանություններն այն մասին, թե արդյո՞ք ճիշտ են մշակված Հայաստանի դրամավարկային քաղաքականության ուղղությունները: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքն այս հարցի շուրջ:
Ազնվորեն ասած, չէի ցանկանա մեկնաբանել երկրի տնտեսական իշխանությունների կողմից իրականացվող դրամավարկային քաղաքականության արդյունավետությունը, քանի որ ինքս էլ դժվարանում եմ ասել, թե ի՞նչն է ճիշտ, և ինչը` սխալ: Այն, ինչ տեղի է ունենում տնտեսության մեջ, ինձ դուր չի գալիս, ամեն ինչը չէ, որ այնպես հրապարակային է, ինչպես որ կուզենայինք տեսնել, իսկ վիճակագրությունը միշտ չէ, որ արտացոլում է տնտեսության մեջ տիրող իրավիճակը: Հետևաբար, ամբողջական և օբյեկտիվ տեղեկատվության բացակայության պայմաններում մենք չենք կարող քննադատել կամ հակառակը, գովաբանել իշխանությունների վարած քաղաքականությունը: Չի բացառվում, որ նրանք, պարզապես, այլընտրանք չունեն, հետևաբար, ընտրել են հատկապես այդ քաղաքականությունը: Իրական իրավիճակը օբյեկտիվորեն գնահատելու համար հարկավոր է գտնվել այդ գործընթացների ներսում:
Իսկ եթե իրավիճակին նայենք կողքից, չէ՞ որ օտարերկրյա բազմաթիվ վերլուծական ծառայություններ, այնուամենայնիվ, տալիս են ինչ-որ գնահատականներ և բավականին օբյեկտիվ, ընդ որում` չգտնվելով այդ գործընթացների ներսում…
Կողքից կարելի է տեսնել միայն ինչ-որ մի փակ շրջան: Օրինակ, եթե մենք պահպանեինք լողացող փոխարժեքի քաղաքականությունը, իսկ վիճակագրությունը լիներ օբյեկտիվ, ապա հնարավոր է, որ ինֆլյացիան հասներ, օրինակ, 25%-ի, դա նույնպես կառաջացներ օտարերկրյա ներդրումների արտահոսք, ինչը տեղի ունեցավ դրամի արժեզրկումից հետո:
Այո, բայց չէ՞ որ լողացող փոխարժեքի պայմաններում տնտեսությունը զարգացնելու և ինֆլյացիան զսպելու շանսերն ավելի մեծ են…
Ես ել եմ այդ մեխանիզմի կողմնակիցը: Սակայն բանն ընտրված մեխանիզմի մեջ չէ, չնայած որ դա էլ է անթույլատրելի մի պայմաններում, երբ ներմուծումները մի քանի անգամ գերազանցում են արտահանումները: Այդ պայմաններում արժույթը բաց թողնելը իրատեսական չէ, քանի որ դա կտանի ներմուծվող ապրանքների գների կտրուկ աճի: Այլ բան է, եթե այդ մեխանիզմի կիրառմանը զուգահեռ իրականացվի տնտեսության դիվերսիֆիկացիայի քաղաքականություն, իսկ այդ ուղղությամբ մենք չենք էլ աշխատում: Իրականում, պրոբլեմը ոչ թե ընտրված քաղաքականության, այլ նրա մեջ է, որ մարդիկ, որոնք պետք է «շարժեն» այդ քաղաքականությունը, դրան պատրաստ չեն: Կասկած չկա, որ տնտեսությունն ունի զարգացման իրական պոտենցիալ, կա նաև արդյունաբերությունը կամ տուրիզմը, ինչպես նաև մյուս ոլորտները զարգացնելու իրատեսական հնարավորություն, և դրա համար կան նաև ֆինանսական ռեսուրսներ, որոնց արդյունավետ ծախսումը մեզ թույլ կտա կրճատել մեր պարտքի բեռը: Եթե սկսեինք ակտիվորեն աշխատել տնտեսության իրական հատվածի վրա, ապա կունենայինք ավելի ազատական դրամավարկային քաղաքականություն, իսկ այժմ, ցավոք, ստեղծված բոլոր պրոբլեմների լույսի ներքո, այդ ամենն, առայժն, դառնում է անհնար:
Իսկ ե՞րբ այն կդառնա հնարավոր և ինչի՞ց է պետք սկսել: Ինչպե՞ս, այնուամենայնիվ, վերականգնել ներդրողների կողմից նախկինում եղած պահանջարկը:
Ինչից սկսե՞լ: Համակարգային լուրջ փոփոխություններ են հարկավոր ողջ տնտեսությունում, քանի որ առանձին ռեֆորմներով էական բարձունքների չես հասնի: Հարկավոր է լրջորեն մտորել այնպիսի բաների շուրջ, ինչպիսիք են` կոռուպցիան և բյուրոկրատիզմը: Հարկավոր է աշխատել ներդրողների համար որակյալ առաջարկ ստեղծելու ուղղությամբ: Դա հնարավոր է միայն երկրում տիրող մակրոտնտեսական կայուն իրավիճակի պայմաններում: Իսկ եթե շարունակենք դոփել նույն տեղում, իսկ ներդրողների համար այդքան կարևոր`»Doing business» վարկանիշով (բիզնեսի վարման թեթևության գծով Համաշխարհային բանկի վարկանիշը) շարունակենք կորցնել մեր դիրքերը, ապա ներդրողների կողմից նախկին հետաքրքրութան մասին ստիպված կլինենք մոռանալ:
Բոլորս էլ ուզում ենք վերադարձնել ներդրողներ հետաքրքրությունը, սակայն մինչև օրս չունենք նրանց իրավունքները պաշտպանող կառույց: Նախկինում Հայաստանում դրանով զբաղվում էր Արժեթղթերի հանձնաժողովը: Այսօր, եթե օտարերկրյա ներդրողի մոտ ծագեն ինչ-որ իրավական պրոբլեմներ, ապա նա ստիպված է լինելու դիմել դատարան: Նորից բերեմ Վրաստանի օրինակը, որտեղ նախագահն անձամբ է երաշխավորում ներդրողների կողմից ներդրված միջոցների պաշտպանվածությունը: Ընդհանրապես, չէր խանգարի ընդօրինակել վրաց ռեֆորմատորների փորձը, ինչպես նաև տնտեսական ռեֆորմներ իրականացնելու նրանց ունակությունները: Իսկ նրանք այդ ամենն ընդօրինակել են Բալթյան և Սկանդինավյան երկրներից, ու դա չեն թաքցնում:
Իսկ մեր երկրում կա՞ն մարդիկ, որոնք կկարողանան մեր իրականությանը համապատասխանեցնել վրաց ռեֆորմատորների ունակությունները, չէ՞ որ դա այդքան էլ հեշտ խնդիր չէ: Հավանաբար չկան, քանի որ մինչև այժմ սկսված ռեֆորմները դրական արդյունքներ չեն տվել…
Այս առումով նույնպես պետք է կրկնել Վրաստանի օրինակը, որտեղ, գործնականում, բոլոր պաշտոնյաները` նախարարները, նրանց տեղակալները, ունեն արտասահմանյան կրթություն և փորձ, ազատ խոսում են անգլերեն և պատվով ներկայացնում են իրենց երկիրը ներդրողների մոտ: Ես ներկա եմ եղել տարածաշրջանային բազմաթիվ կոնֆերանսների, որոնց հրավիրվում են նախարարներ, նրանց տեղակալներ, տարբեր մասնագետներ և այլն: Մերոնք, նախ, հազվադեպ են մասնակցում այդ կոնֆերանսներին, երկրորդ, միշտ էլ լինում են վատ պատրաստված: Իսկ վրացիներն իրականացնում են գերազանց շնորհանդեսներ:
Պրն Կայֆաջան, նման դժվարին պայմաններում ինչպե՞ս են կարողանում գործել ներդրումային ընկերությունները, ի՞նչ գործարքների հաշվին է, որ դեռևս կարողանում եք մնալ ջրի երեսին:
Հիմնականում պետպարտատոմսերով իրականացվող գործարքների հաշվին: Մենք ու մեր գործընկերներն ստիպված ենք դիվերսիֆիկացնել մեր գործունեությունն այդ ուղղությամբ: Քիչ թե շատ ակտիվություն է նկատվում նաև արժույթով գործարքներում, որոշակի պահանջարկ ունեն նաև դեպոզիտարական ծառայությունները:
Ձեր խոսքերից հետևում է, որ առաջիկա մի քանի տարում, չենք տեսնի երկրորդ IPO-ն:
Ոչ մի ընկերություն չի կարող կազմակերպել լիիրավ IPO, քանի դեռ շուկայում չեն հայտնվել օտարերկրյա ներդրողները: Բերեմ Վրաստանի առաջին IPO-ի օրինակը: Այն անցկացնելուց առաջ Վրաստանի խոշորագույն մասնավոր բանկը մեծացրեց իր կապիտալը, դիվրսիֆիկացրեց պորտֆելի կառուցվածքը, էապես մեծացնելով օտարերկրյա կապիտալի բաժինը և միայն դրանից հետո դուրս եկավ Լոնդոնի ֆոնդային բորսա: Ամեն ինչ լավ էր կազմակերպված, և հատկապես այդ հատկությունն է, որ մեզ մոտ միշտ պակասում է: Մեր տնտեսության հիմնական պրոբլեմները գալիս են կազմակերպչական ունակությունների պակասից: Ի՞նչ կապ ունի մակրոտնտեսական կայունությունը, երբ Հայաստան եկող ներդրողներին սարսափեցնում է փողոցների աղբը կամ համընդհանուր անտարբերությունը: Մենք հաճախ ենք գովաբանում հայ ժողովրդի աշխատասիրությունն ու տաղանդը, սակայն դա չէ գլխավոր այն ռեսուրսը, որը մեզ կհասցնի զարգացման որակական նոր մակարդակի: Առաջին հերթին, հարկավոր է ձեռք բերել կազմակերպչական ունակություններ և ստեղծել ֆինանսական ռեսուրս, իսկ մարդկային ռեսուրսներ գտնելը դժվար չէ: Սա է, հավանաբար, այն գլխավոր միտքը, որն ուզում էի փոխանցել ընթերցողին:
Էլիտա Բաբայան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Շաքարի ներմուծումը Հայաստան 2025թ. առաջին կիսամյակում կրճատվել է 66%-ով
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները