Երկուշաբթի, 4 Ապրիլի 2011 17:48
Հայ գործարարներին ապրանքային բորսա պետք չէ, գնագոյացման թափանցիկությունը նրանց շահերին չի համապատասխանում
ԱրմԻնֆո. Երևանի «Ադամանդ» ապրանքա-հուքային բորսայի նախագահ Գրիգոր Վարդիկյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալությանը
Պրն.Վարդիկյան, «Ադամանդ» բորսան Հայաստանում գործում է ավելի քան 20 տարի, բայց նրա մասին այսօր քչերը գիտեն, հրապաակումներ չեն լինում անգամ մամուլում: Իսկ զարգացած երկրներում ապրանքա-հումքային բորսաների արդիակաությունը շարունակում է ուժգնորեն աճել: Այդ մեխանիմն այսօր այդ երկրների տնտեսություններում կատարում է կայունացնող և կարգավորող ֆունկցիաներ: Իսկ ինչո՞ւ մեր երկրում ապրանքա-հումքային բորսան, զարգանալու փոխարեն դառնում է ոչ մեկին պետք չեկող մի գործիք:
Ինչպես արդեն նկատեցիք, ապրանքային բորասան Հայաստանում գործում է ավելի քան 20 տարի: Առաջին 5-10 տարիներին հայրենական տնտեսության զարգացման մեջ բորսան, այնուամնայնիվ, ինչ-որ դեր խաղում էր: Չպետք է մոռանալ, որ թե հասարակությունը, և թե պետությունը, «պերեստրոյկայի» առաջին տարիներին կապիտալիզմը չէին պատկերացնում առանց բորսաների: Ընդ որում, այն ժամանակ սերթիֆիկատներ էին ստանում ոչ միայն այդ բորսաները, այլ նաև այնտեղ աշխատող բրոքերները: Սակայն, բորսայական իսկական գործունեությունը իրոք կկայանար, եթե պետական ինստիտուտները Հայաստանում, առաջին իսկ օրվանից, բիզնեսի մյուս ներկայացուցիչների նկատմամբ սկսեին աշխատել թափանցիկ ու արդարացի: Իսկ հետագայում ամեն ինչ պարզ է, ոչ մրցակցային մթնոլորտում առաջացան մոնոպոլիստները, պետության մոտ առաջացավ մի զգացում, որ «ամեն ինչ գտնվում է հսկողության ներքո», իրենց ուսերի վրայից վայր դնելով կարգավորողի ֆունկցիաները: Պետական այրերի մոտ անգամ հայտնվեց հետևյալ ունիվերսալ ասացվածքը, որ «շուկան ամեն ինչ կդնի իր տեղը»:
Իսկ ինչպե՞ս զարգանալ նման պայմաներում:
Ստիպված ենք շատ բան ճշգրտել, իսկ ինչ-որ բան նաև ջարդել, ինչն այնքան էլ ցանկալի չէ: Դրա համար պետական կառույցներում հարկավոր է իրականացնել համակարգված, կոշտ կադրային քաղաքականություն: Այսօր մերԿառավարությունը պատրանքներ չունի, գտնվում է ճիշտ ճանապարհի վրա: Սակայն անհրաժեշտ է հասկանալ, որ միաժամանակ հարկավոր է լուծել բազմաթիվ հարցեր, համալիր կերպով, և դրանց մեծ մասը կրում են իրավիճակային պրոբլեմներ: Ուրախալի է, որ վերջին 3-4 տարիներին արդեն սկսել են հասկանալ, որ տնտեսության հետագա զարգացումն անհնար է առանց կոշտ կարգավորման:
Պրն.Վարդանյան, ապրանքային բորսաների երևի ամենագլխավոր ֆունկցիաներից է գնային կոնյունկտուրայի հսկողությունը երկրում, միաժամանակ թույլ չտալով գնային կտրուկ տատանումներ: Չէ՞ որ տնտեսապես զարգացած բազմաթիվ երկրներում հիմնական պարենային ապրանքների գները ձևավորվում են բորսաներում, հանդիսանալով բազային:
Դա իրոք այդպես է: Բորսայական սակարկությունները և ֆյուչերսային շուկաների սպեկուլյացիաները հանդիսանում են գների կաունացման մեխանիզմները: Այդ մեխանիզմը թույլ է տալիս կանխարգելել գների կտրուկ տատանումները, որոնք հաճախ պայմաավորված են լինում շուկայում իրական պահանջարկի և իրական առաջարկի միջև առաջացած տարբերությունով: Սակայն, ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև ԱՊՀ բազմաթիվ երկրների տնտեսությունների մոնոպոլիզացիայի պայմաններում, ապրանքային բորսաների այդ ֆունկցիան ամբողջովին կորցնում է իր նշանակությունը: ԱՊՀ երկրների շարքում միայն Ղազախստանն է, որտեղ արդեն 11 տարի է, ինչ գործում է շուկայի կարգավորման բավականին արդյունավետ մեխանիզմ:
Կնշեի նաև, որ Ղազախստանում, ինչպես և մեզ մոտ, չկան պետական բորսաներ, ինչը նույնպես կանխորոշում է ապրանքային շուկայի արդյունավետ կարգավորումը: Օրինակ, Թուրքմենիստանում և Բելառուսում սկզբունքայներոն այլ մեխանիզմ է գործում: Այդ երկրներում գործում են մեկական պետական ապրանքային բորսաներ, որոնց միջոցով էլ իրականացվում է հիմնական ապրանքների վաճառքը` նախապես հաստատված ցուցակով: Կան նաև ապրանքային բորսայի թույլ կարգավորման օրինակներ, ինչպիսին Ռուսաստանն է, որտեղ լիազոր բորսաների միջոցով վաճառվում է միայն հացահատիկ, Պետական պահուստներից, ինչպես նաև ձկան կվոտաներ: Ի դեպ, «պերեստրոյկայի» սկզբում Ռուսաստանում բորսաների քանակը հասնում էր 500-ի, իսկ այսօր դրանց թիվը չի ացնում 15-ից, որոնցից ամբողջ թափով գործում են միայն 7-8 բորսաներ: Այնպես որ, ապրանքային շուկայի կարգավորման ամենալավ մոդելը, առայժմ, մշակվել է միայն Ղազախստանում:
Սկզբունքայանորեն, նմանօրինակ ռեժիմ կարող էր հաստատվել նաև մեր երկրում…
Նմանօրինակ ռեժիմ իրոք, կարող է հաստատվել նաև մեր երկրում, սակայն, դրա համար հարկավոր է քաղաքական կամք:
Որպեսզի լուծվի մոնոպոլիաների պրոբլեմը, այո՞:
Մոնոպոլիաների պրոբլեմը նույնպես: Այդ օպրոբլեմը մեր տնտեսության մեջ վաղուց է և ոչ ոքի համար էլ գաղտնիք չէ:
Այդ դեպքոմ, ինչո՞վ է այսօր զբաղվում ապրանքային բորսան Հայաստանում: Ինչի՞ հաշվին է Ձեզ հաջողվում մնալ ջրի երեսին:
Բորսայում մենք վաճառում ենք սարքավորումներ, հաստոցներ, խողովակներ, մալուխներ, պահեստամասեր, գործիքներ և տարբեր ձեռնարկություններ` հիմնականում միջազգային: Զբաղվում ենք նաև բանկային գրավների, ինչպես նաև գրավատների ու վարկային կազմակերպությւոնների գրավային գույքի վաճառքով:
Եվ ի՞նչ շրջանառություն եք կարողանում ապահովել այդ գործարքներով:
Անցյալ տարի բորսայի ընդհանուր շրջաառությունը կազմեց 1.8 մլրդ.դրամ, սակայն, բորսայական միջին հասույթը կազմում է բորսայի ընդհանուր շրջանառության ընդամենը 2.5%-ը:
Իսկ պետպատվերներ չե՞ք ունենում:
Իր գործունեության ողջ ժամանակահատվածում բորսան ունեցել է ընդամենր 4 պետպատվեր, որոնցից երկուսը` պարենային: Մասնավորապես, 1996-ից 1998 թվականները ՀՀ Առևտրի նախարարության հետ պայմանագրով, Եվրոպական Համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, մենք վաճառեցինք բուսական և կենդանական յուղերի, հյութերի և այլ ապրանքների հսկայական խմբաքանակ: Իսկ 2001 թվականին, ՀՀ Ֆինանսների նախարարության գանձապետարանի հետ պայմանագրով, ապրանքային վարկի շրջանակներում, բորսայի միջոցով վաճառվեց 5000 տոննա պարենային հացահատիկ, որը բերվել էր Վրաստանից:
Իսկ թանկարժեք մետաղների առևտրով չե՞ք զբաղվում:
Թանկարժեք մետաղները բորսայում պարբերաբար վաճառվում են 2010 թվականից: 2001 թվականին, առաջինը ԱՊՀ-ում, մենք պարբերաբար սկսեցինք վաճառել ոսկու ստանդարտ ձուլակտորներ` «ֆիքսինգի» մեթոդով: Դա շարունակվեց 2 տարի, մինչև որ սկսվեց հարկվել ԱԱՀ-ով: Իսկ այնուհետև ԱԱՀ հարկումից ազատեցին միայն «բանկային ոսկին»: Եվ վերջապես, այս տարվա փետրվարին ԱՀՀ հարկումից վերջնակաապես ազատվեցին բոլոր թանկարժեք մետազների իրացումները: Վերջին փոփոխությունները բավականին թեթևացրին ոսկերիչների գործը:
Պրն.Վարդանյան, զարգացած երկրներում բորսաները, թեկուզ լրացուցիչ կերպով, բայց մատուցո՞ւմ են այնպիսի ծառայություններ, որոնք Ձեզ համար այսօր կարող են հանդիսանալ ֆինանսավորման հիմնական աղբյուրներ:
Ոչ, իմ կողմից նշված ծառայություններից ոչ մեկն էլ չի մտնում զարգացած երկրների ապրանքային բորսաների անգամ լրացուցիչ ֆունկցիաների մեջ: Մեր բորսան այժմ կարող էր վաճառել, օրինակ, երկիր ներկրվող շաքարը, հացահատիկը, կամ արտահանվող մետաղները` պղինձը, մոլիբդենը, ոսկին և այլն: Բայց սրանք բոլորն էլ ռազմավարական ապրանքներ են և հանդիսանում են ազգային հարստություն, հետևաբար հասարակոթյունը պետք է տեղյակ լինի, թե ինչ գնով ու ինչպիսի ծավալներով է իրականացվում դրանց վաճառքը: Ողջ պրոբլեմը կայանում է նրանում, որ շատ արտադրողների ձեռտու չէ թափանցիկ գնագոյացումը: Նրանց համար ավելի ձեռնտու է իրենց ապրանքները վաճառել ուղղակի կարգով: Իսկ դա նշանակում է` բյուջեի ուղղակի կորուստներ:
Պրն.Վարդանյան, կա՞ն արդյոք նոր գաղափարներ, որոնք կբարձրացնեին բորսայի գործունեության արդյունավետությունը:
Իհարկե կան: Հաշվի առնելով մեր տնտեսության յուրօրինակությունը և տեղական շուկայում աշխատելու դժվարությունները, կապված տեղական արդյունաբերողների և ներմուծողների կողմից բորսայի միջոցով իրենց ապրանքները վաճառել չցանկանալու հետ, ինչպես նաև որևէ մրցակցության բացակայությունը արտահանման ուղղությամբ, մենք որոշեցինք ստեղծել «Միջբորսայական Էլեկտրոնային Միություն» (ՄԷՄ): Այդ միության էլեկտրոնային դաշտում կտեղադրվի այն երկրների արտահանումային կողմնորոշում ունեցող ապրանքների ցանկը, որոնց բորսաները հանդիսանում են ՄԷՄ-ի անդամ: Մեր բորսայից բացի, այդ միության անդամներ են հանդիսանում Ուկրաինայի և Ղազախստանի բորսաները: Մեր բորսաների կայքերում բացված են Միջազգային առևտրի միատեսակ բաժիններ, որտեղ տեսանելի կլինեն առաջարկվող ապրանքները: Այդ համակարգը նոր հնարավորություններ է բացում տեղական արտադրողների ապրանքների անվճար առաջխաղացման համար, մեծացնելով նրանց վաճառքի շանսերը ԱՊՀ երկրներում:
ՄԷՄ-ը հավանաբար կընդլայնվի՞:
Այո, մենք աշխատում ենք նոր բորսաներ ներգրավելու ուղղությամբ, պայմանագրեր ենք կնքում փորձագետների հետ, հետաքրքրություն է առաջացել նաև Վրաստանում և Իրանում, նրանց ապրանքները մեր բորսայի միջոցով վաճառելու համար: Կուզենայի ավելացնել, որ ի տարբերություն տեղական շուկայում իրականացվող գործարքների, Երևանի ապրանքա-հումքային բորսան հայ արտահանողների հետ կաշխատի գրավային համակարգով, սակայն Հայաստանում գրավները, համաձայն միության մյուս անդամների հետ պայմանավորվածությունների, վաճառողից կգանձվի միայն գնորդների կամ շահագրգիռ երկրների կողմից ցուցաբերած իրական պահանջարկի առկայության դեպքում: Այսինքն, տեղական արտահանողներն ընդհանրապես ոչինչ չեն վճարում, մինչև որ վերջնականապես չհստակեցվեն ապագա գործարքի պայմանները:
Արդեն որոշ գործարքներ կատարվե՞լ են միության անդամ-երկրների միջև:
Ոչ, գործարքներ առայժմ չեն եղել, սակայն, ինչպես ասում են, ամեն ինչ դեռ առջևում է:
Դուք կարծո՞ւմ եք, որ այդ նախագիծը կբարձրացնի ապրանքային բորսայի գործունեության ակտիվությունն ու արդյունավետությունը Հայաստանում:
Գիտեք, ես լավատես եմ: Եվ հետո, արտահանումն այն երեք հիմնական ուղղություններից մեկն է, որը Հայաստանում դեռևս մոնոպոլիզացված չէ:
Էլիտա Բաբայան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Փորձագետ․ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ
Քաղաքագետ․ ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալը կհանգեցնի նրա կախվածության ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից
Արթուր Ավետիսյան․ Ապագա ԱԷԿ-ի մոդելի ընտրության շուրջ բոլոր մտորումները խոսակցություններից այն կողմ չեն գնա, քանի դեռ չկա ռազմավարական զարգացման տեսլական
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները