Երկուշաբթի, 4 Ապրիլի 2011 17:48

Հայ գործարարներին ապրանքային բորսա պետք չէ, գնագոյացման թափանցիկությունը նրանց շահերին չի համապատասխանում

ԱրմԻնֆո. Երևանի «Ադամանդ» ապրանքա-հուքային բորսայի նախագահ Գրիգոր Վարդիկյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալությանը

Պրն.Վարդիկյան, «Ադամանդ» բորսան Հայաստանում գործում է ավելի քան 20 տարի, բայց նրա մասին այսօր քչերը գիտեն, հրապաակումներ չեն լինում անգամ մամուլում: Իսկ զարգացած երկրներում ապրանքա-հումքային բորսաների արդիակաությունը շարունակում է ուժգնորեն աճել: Այդ մեխանիմն այսօր այդ երկրների տնտեսություններում կատարում է կայունացնող և կարգավորող ֆունկցիաներ: Իսկ ինչո՞ւ մեր երկրում ապրանքա-հումքային բորսան, զարգանալու փոխարեն դառնում է ոչ մեկին պետք չեկող մի գործիք:

Ինչպես արդեն նկատեցիք, ապրանքային բորասան Հայաստանում գործում է ավելի քան 20 տարի: Առաջին 5-10 տարիներին հայրենական տնտեսության զարգացման մեջ բորսան, այնուամնայնիվ, ինչ-որ դեր խաղում էր: Չպետք է մոռանալ, որ թե հասարակությունը, և թե պետությունը, «պերեստրոյկայի» առաջին տարիներին կապիտալիզմը չէին պատկերացնում առանց բորսաների: Ընդ որում, այն ժամանակ սերթիֆիկատներ էին ստանում ոչ միայն այդ բորսաները, այլ նաև այնտեղ աշխատող բրոքերները: Սակայն, բորսայական իսկական գործունեությունը իրոք կկայանար, եթե պետական ինստիտուտները Հայաստանում, առաջին իսկ օրվանից, բիզնեսի մյուս ներկայացուցիչների նկատմամբ սկսեին աշխատել թափանցիկ ու արդարացի: Իսկ հետագայում ամեն ինչ պարզ է, ոչ մրցակցային մթնոլորտում առաջացան մոնոպոլիստները, պետության մոտ առաջացավ մի զգացում, որ «ամեն ինչ գտնվում է հսկողության ներքո», իրենց ուսերի վրայից վայր դնելով կարգավորողի ֆունկցիաները: Պետական այրերի մոտ անգամ հայտնվեց հետևյալ ունիվերսալ ասացվածքը, որ «շուկան ամեն ինչ կդնի իր տեղը»:

Իսկ ինչպե՞ս զարգանալ նման պայմաներում:

Ստիպված ենք շատ բան ճշգրտել, իսկ ինչ-որ բան նաև ջարդել, ինչն այնքան էլ ցանկալի չէ: Դրա համար պետական կառույցներում հարկավոր է իրականացնել համակարգված, կոշտ կադրային քաղաքականություն: Այսօր մերԿառավարությունը պատրանքներ չունի, գտնվում է ճիշտ ճանապարհի վրա: Սակայն անհրաժեշտ է հասկանալ, որ միաժամանակ հարկավոր է լուծել բազմաթիվ հարցեր, համալիր կերպով, և դրանց մեծ մասը կրում են իրավիճակային պրոբլեմներ: Ուրախալի է, որ վերջին 3-4 տարիներին արդեն սկսել են հասկանալ, որ տնտեսության հետագա զարգացումն անհնար է առանց կոշտ կարգավորման:

Պրն.Վարդանյան, ապրանքային բորսաների երևի ամենագլխավոր ֆունկցիաներից է գնային կոնյունկտուրայի հսկողությունը երկրում, միաժամանակ թույլ չտալով գնային կտրուկ տատանումներ: Չէ՞ որ տնտեսապես զարգացած բազմաթիվ երկրներում հիմնական պարենային ապրանքների գները ձևավորվում են բորսաներում, հանդիսանալով բազային:

Դա իրոք այդպես է: Բորսայական սակարկությունները և ֆյուչերսային շուկաների սպեկուլյացիաները հանդիսանում են գների կաունացման մեխանիզմները: Այդ մեխանիզմը թույլ է տալիս կանխարգելել գների կտրուկ տատանումները, որոնք հաճախ պայմաավորված են լինում շուկայում իրական պահանջարկի և իրական առաջարկի միջև առաջացած տարբերությունով: Սակայն, ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև ԱՊՀ բազմաթիվ երկրների տնտեսությունների մոնոպոլիզացիայի պայմաններում, ապրանքային բորսաների այդ ֆունկցիան ամբողջովին կորցնում է իր նշանակությունը: ԱՊՀ երկրների շարքում միայն Ղազախստանն է, որտեղ արդեն 11 տարի է, ինչ գործում է շուկայի կարգավորման բավականին արդյունավետ մեխանիզմ:

Կնշեի նաև, որ Ղազախստանում, ինչպես և մեզ մոտ, չկան պետական բորսաներ, ինչը նույնպես կանխորոշում է ապրանքային շուկայի արդյունավետ կարգավորումը: Օրինակ, Թուրքմենիստանում և Բելառուսում սկզբունքայներոն այլ մեխանիզմ է գործում: Այդ երկրներում գործում են մեկական պետական ապրանքային բորսաներ, որոնց միջոցով էլ իրականացվում է հիմնական ապրանքների վաճառքը` նախապես հաստատված ցուցակով: Կան նաև ապրանքային բորսայի թույլ կարգավորման օրինակներ, ինչպիսին Ռուսաստանն է, որտեղ լիազոր բորսաների միջոցով վաճառվում է միայն հացահատիկ, Պետական պահուստներից, ինչպես նաև ձկան կվոտաներ: Ի դեպ, «պերեստրոյկայի» սկզբում Ռուսաստանում բորսաների քանակը հասնում էր 500-ի, իսկ այսօր դրանց թիվը չի ացնում 15-ից, որոնցից ամբողջ թափով գործում են միայն 7-8 բորսաներ: Այնպես որ, ապրանքային շուկայի կարգավորման ամենալավ մոդելը, առայժմ, մշակվել է միայն Ղազախստանում:

Սկզբունքայանորեն, նմանօրինակ ռեժիմ կարող էր հաստատվել նաև մեր երկրում…

Նմանօրինակ ռեժիմ իրոք, կարող է հաստատվել նաև մեր երկրում, սակայն, դրա համար հարկավոր է քաղաքական կամք:

Որպեսզի լուծվի մոնոպոլիաների պրոբլեմը, այո՞:

Մոնոպոլիաների պրոբլեմը նույնպես: Այդ օպրոբլեմը մեր տնտեսության մեջ վաղուց է և ոչ ոքի համար էլ գաղտնիք չէ:

Այդ դեպքոմ, ինչո՞վ է այսօր զբաղվում ապրանքային բորսան Հայաստանում: Ինչի՞ հաշվին է Ձեզ հաջողվում մնալ ջրի երեսին:

Բորսայում մենք վաճառում ենք սարքավորումներ, հաստոցներ, խողովակներ, մալուխներ, պահեստամասեր, գործիքներ և տարբեր ձեռնարկություններ` հիմնականում միջազգային: Զբաղվում ենք նաև բանկային գրավների, ինչպես նաև գրավատների ու վարկային կազմակերպությւոնների գրավային գույքի վաճառքով:

Եվ ի՞նչ շրջանառություն եք կարողանում ապահովել այդ գործարքներով:

Անցյալ տարի բորսայի ընդհանուր շրջաառությունը կազմեց 1.8 մլրդ.դրամ, սակայն, բորսայական միջին հասույթը կազմում է բորսայի ընդհանուր շրջանառության ընդամենը 2.5%-ը:

Իսկ պետպատվերներ չե՞ք ունենում:

Իր գործունեության ողջ ժամանակահատվածում բորսան ունեցել է ընդամենր 4 պետպատվեր, որոնցից երկուսը` պարենային: Մասնավորապես, 1996-ից 1998 թվականները ՀՀ Առևտրի նախարարության հետ պայմանագրով, Եվրոպական Համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, մենք վաճառեցինք բուսական և կենդանական յուղերի, հյութերի և այլ ապրանքների հսկայական խմբաքանակ: Իսկ 2001 թվականին, ՀՀ Ֆինանսների նախարարության գանձապետարանի հետ պայմանագրով, ապրանքային վարկի շրջանակներում, բորսայի միջոցով վաճառվեց 5000 տոննա պարենային հացահատիկ, որը բերվել էր Վրաստանից:

Իսկ թանկարժեք մետաղների առևտրով չե՞ք զբաղվում:

Թանկարժեք մետաղները բորսայում պարբերաբար վաճառվում են 2010 թվականից: 2001 թվականին, առաջինը ԱՊՀ-ում, մենք պարբերաբար սկսեցինք վաճառել ոսկու ստանդարտ ձուլակտորներ` «ֆիքսինգի» մեթոդով: Դա շարունակվեց 2 տարի, մինչև որ սկսվեց հարկվել ԱԱՀ-ով: Իսկ այնուհետև ԱԱՀ հարկումից ազատեցին միայն «բանկային ոսկին»: Եվ վերջապես, այս տարվա փետրվարին ԱՀՀ հարկումից վերջնակաապես ազատվեցին բոլոր թանկարժեք մետազների իրացումները: Վերջին փոփոխությունները բավականին թեթևացրին ոսկերիչների գործը:

Պրն.Վարդանյան, զարգացած երկրներում բորսաները, թեկուզ լրացուցիչ կերպով, բայց մատուցո՞ւմ են այնպիսի ծառայություններ, որոնք Ձեզ համար այսօր կարող են հանդիսանալ ֆինանսավորման հիմնական աղբյուրներ:

Ոչ, իմ կողմից նշված ծառայություններից ոչ մեկն էլ չի մտնում զարգացած երկրների ապրանքային բորսաների անգամ լրացուցիչ ֆունկցիաների մեջ: Մեր բորսան այժմ կարող էր վաճառել, օրինակ, երկիր ներկրվող շաքարը, հացահատիկը, կամ արտահանվող մետաղները` պղինձը, մոլիբդենը, ոսկին և այլն: Բայց սրանք բոլորն էլ ռազմավարական ապրանքներ են և հանդիսանում են ազգային հարստություն, հետևաբար հասարակոթյունը պետք է տեղյակ լինի, թե ինչ գնով ու ինչպիսի ծավալներով է իրականացվում դրանց վաճառքը: Ողջ պրոբլեմը կայանում է նրանում, որ շատ արտադրողների ձեռտու չէ թափանցիկ գնագոյացումը: Նրանց համար ավելի ձեռնտու է իրենց ապրանքները վաճառել ուղղակի կարգով: Իսկ դա նշանակում է` բյուջեի ուղղակի կորուստներ:

Պրն.Վարդանյան, կա՞ն արդյոք նոր գաղափարներ, որոնք կբարձրացնեին բորսայի գործունեության արդյունավետությունը:

Իհարկե կան: Հաշվի առնելով մեր տնտեսության յուրօրինակությունը և տեղական շուկայում աշխատելու դժվարությունները, կապված տեղական արդյունաբերողների և ներմուծողների կողմից բորսայի միջոցով իրենց ապրանքները վաճառել չցանկանալու հետ, ինչպես նաև որևէ մրցակցության բացակայությունը արտահանման ուղղությամբ, մենք որոշեցինք ստեղծել «Միջբորսայական Էլեկտրոնային Միություն» (ՄԷՄ): Այդ միության էլեկտրոնային դաշտում կտեղադրվի այն երկրների արտահանումային կողմնորոշում ունեցող ապրանքների ցանկը, որոնց բորսաները հանդիսանում են ՄԷՄ-ի անդամ: Մեր բորսայից բացի, այդ միության անդամներ են հանդիսանում Ուկրաինայի և Ղազախստանի բորսաները: Մեր բորսաների կայքերում բացված են Միջազգային առևտրի միատեսակ բաժիններ, որտեղ տեսանելի կլինեն առաջարկվող ապրանքները: Այդ համակարգը նոր հնարավորություններ է բացում տեղական արտադրողների ապրանքների անվճար առաջխաղացման համար, մեծացնելով նրանց վաճառքի շանսերը ԱՊՀ երկրներում:

ՄԷՄ-ը հավանաբար կընդլայնվի՞:

Այո, մենք աշխատում ենք նոր բորսաներ ներգրավելու ուղղությամբ, պայմանագրեր ենք կնքում փորձագետների հետ, հետաքրքրություն է առաջացել նաև Վրաստանում և Իրանում, նրանց ապրանքները մեր բորսայի միջոցով վաճառելու համար: Կուզենայի ավելացնել, որ ի տարբերություն տեղական շուկայում իրականացվող գործարքների, Երևանի ապրանքա-հումքային բորսան հայ արտահանողների հետ կաշխատի գրավային համակարգով, սակայն Հայաստանում գրավները, համաձայն միության մյուս անդամների հետ պայմանավորվածությունների, վաճառողից կգանձվի միայն գնորդների կամ շահագրգիռ երկրների կողմից ցուցաբերած իրական պահանջարկի առկայության դեպքում: Այսինքն, տեղական արտահանողներն ընդհանրապես ոչինչ չեն վճարում, մինչև որ վերջնականապես չհստակեցվեն ապագա գործարքի պայմանները:

Արդեն որոշ գործարքներ կատարվե՞լ են միության անդամ-երկրների միջև:

Ոչ, գործարքներ առայժմ չեն եղել, սակայն, ինչպես ասում են, ամեն ինչ դեռ առջևում է:

Դուք կարծո՞ւմ եք, որ այդ նախագիծը կբարձրացնի ապրանքային բորսայի գործունեության ակտիվությունն ու արդյունավետությունը Հայաստանում:

Գիտեք, ես լավատես եմ: Եվ հետո, արտահանումն այն երեք հիմնական ուղղություններից մեկն է, որը Հայաստանում դեռևս մոնոպոլիզացված չէ:

Էլիտա Բաբայան

ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

RUB	4.87	0.05
USD	381.55	0.05
EUR	450.11	2.50
GBP	515.63	3.20
CAD	278.54	1.45
JPY	24.47	0.23
CNY	54.29	0.08
CHF	484.57	3.67

Նորություններ

Հայ գործարարներին ապրանքային բորսա պետք չէ, գնագոյացման թափանցիկությունը նրանց շահերին չի համապատասխանում