Չորեքշաբթի, 26 Հոկտեմբերի 2011 18:07
Օբյեկտիվ դժվարութոյւններն այնքան շատ են, որ մենք իրավունք չունենք բիզնեսի համար ստեղծել սուբյեկտիվ պրոբլեմներ
ԱրմԻնֆո: միջազգային աուդիտորական և խորհրդատվական ընկերոթյան երևանյան գրասենյակի ղեկավար Էրիկ Հայրապետյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալությանը:
Ընկերությունը աուդիտի, հարկերի գանձման, գործարքների ուղեկցման և խորհրդատվության ոլորտների առաջատար միջազգային կազմակերպություններից մեկն է: Ընկերության կոլեկտիվը կազմված է ավելիքան 150 հազար աշխատակիցներից տարբեր երկրներում, որոնց միավորում են ընդհանուր կորպորատիվ արժեքները, ինչպես նաև նվիրվածությունը մատուցվող ծառայութոյունների որակի նկատմամբ: Ներկայումս ԱՊՀ երկրներում գործում են ընկերության 18 գրասենյակներ: Երևանյան գրասենյակը բացվել է 2008 թվականին:
Պրն.Հայրապետյան, նշեք, խնդրեմ, այն գործոնները, որոնք սահմանափակում են աուդիտորական ծառայությունների զարգացումը Հայաստանում: Ի՞նչ խորհուրդներ կտայիք դրանք վերացնելու ուղղությամբ:
Հայաստանում աուդիտորական ծառայությունների շուկան սահմանափակում են շուկայի կողմից ֆինանսական տեղեկությունների նկատմամբ ցածր պահանջարկը, կապիտալի շուկայի զարգացած չլինելը, ինչպես նաև ՀՆԱ կազմում ստվերային տնտեսության զգալի բաժնի առկայությունը: Ներկայումս աուդիտորական ծառայությունների նկատմամբ պահանջարկն ավելի շուտ ձևավորում է պետությունը, քան ներդրողները: Սակայն դա չի նշանակում, որ պետության ջանքերը կմնան անհետևանք: Ժամանակի ընթացքում շատ սեփականատերեր կգնահատեն թափանցիկ բիզնեսի առավելությունները, այն հնարավորույթունները, որոնք կարող են բացվել նրանց առջև, ծածկելով բոլոր ծախսերը:
Գլոբալիզացիայի և ուժգնացող մրցակցության պայմաններում բիզնեսը չի կարող զարգանալ միայն ներքին ռեսուրսների հաշվին, իսկ դեպի արտաքին ֆինանսավորում մուտքն անհնար է առանց ընկերության բացության և թափանցիկության: Այո, սեփականատերերի հեռացումը բիզնեսն անմիջականորեն կառավարելուց նույնպես պահանջարկ կառաջացնի անկախ փորձագետների կողմից հաստատված որակյալ ֆինանսական տեղեկությունների նկատմամբ: Կարծում եմ, որ բանկերը նույնպես կբարձրացնեն իրենց վարկառուների ֆինանսական տեղեկությունների որակի նկատմամբ պահանջները: Առաջընթացն արդեն առկա է, բիզնեսի շատ ներկայացուցիչներ հասկանում են, թե իրենց բիզնեսին ինչպիսի օգուտ է բերում անկախ աուդիտը:
Պարտադիր աուդիտ անցկացնող ընկերություններից որքա՞նի աուդիտն է իրականացնում -ը:
Մենք իրականացնում ենք մոտ 10 ընկերութունների ֆինանսական հաշվետվութունների աուդիտ: Ունենք պոտենցիալ հաճախորդների նախնական ընտրության կոշտ համակարգ: Մեր հիմնական հաճախորդներն են Հայաստանում գործող խոշոր միջազգային ընկերությունները: Դրանք իրենց ոլորտի առաջատար ընկերություններ են, ինչպիսիք են` <Հայաստանի էլեկտրական ցանցերը>, <ՎՏԲ-Հայաստան Բանկը>, Orange Armenia-ն, NSADAQ OMX Armenia ընկերությունները և այլն: Մեր գործունեությունը հիմնված է համաշխարհայիին շուկայում ընկերության ունեցած գլոբալ փորձի վրա:
Ինչպիսի՞ ծառայություններ է մատուցում ընկերությունը խորհրդատվության ոլորտում: Ինչպիսի՞ միտումներ են այսօր դիտվում այդ ծառայությունների զարգացման բնագավառում: Թվարկեք խորհրդատվական գործունեության շրջանակներում ընկերության կողմից իրականացված մի քանի խոշոր նախագծեր:
Խորհրդատվական ծառայությունները հանդիսանում են -ի բիզնեսի առանցքային ուղղություններից մեկն ամբողջ աշխարհում: Ընկերությունն կողմից մատուցվող ծառայությունների փունջը շատ լայն է: Ես կնշեմ հիմնական ուղղությունները, դրանք են` գործարքների վերաբերյալ խորհրդատվական ծառայությունները, հարկերի գանձման ոլորտում խորհրդատվությունները, իրավաբանական ծառայությունները և բիսնես-խորհրդատվությունը: Ներկայումս Հայաստանում մենք ավելի ակտիվ ենք հարկերի գանձման հետ կապված խորհրդատվության ոլորտում: Մեր հաճախորդները խոշոր միջազգային ընկերություններ են, որոնք աշխատում են հայկական շուկայում, կամ առաջիկայում նախատեսում են դուրս գալ այս շուկա:
Բիսնես-խորհրդատվության նախագծերի շարքում կարելի է թվարկել Հայաստանում աշխատավարձերի և փոխհատուցումների վերաբերյալ հետազոտությունը, որն արդեն 2 տարի անընդմեջ հաջողությամբ է անցկացնում Ernst & Young Human Capital-ի խորհրդատուների խումբը, որը ներկայացված լինելով 130 երկրներում, 1992 թվականից նման ծառայություններ է մատուցում նաև ԱՊՀ երկրներում: Անցյալ տարվա մեր հետազոտությունը, որին, չնայած, որ այն տեղական շուկայի համար համեմատաբար նորույթ էր, մասնակցեցին բազմաթիվ խոշոր ընկերություններ`ոլորտների առաջատարներ, և որը մեր փորձագետների կողմից ճանաչվեց ԱՊՀ երկրներում անցկացվող հետազոտությունների մեջ լավագույններից մեկը: Հետազոտությունը քիչ հաջողություն չունեցավ նաև մասնակից-ընկերությունների շրջանում, մասնավորապես, դրա շնորհիվ է, որ վերջնական հաշվետվութունը ներառում էր ոչ միայն աշխատավարձի և փոխհատուցումների կառուցվածքը, այլ նաև քաղաքական ընթացակարգերի մասին տվյալներ, որոնք օգտագործվում էին անձնակազմի կառավարման ոլորտում: Հիմնվելով նախորդ տարվա արդյունքների վրա, այս տարի մենք զգալիորեն ընդլայնեցինք հետազոտության շրջանակները:
Կիսվեք աշխատավարձի և փոխհատուցումների վերաբերյալ Հայաստանում անցկացրած Ձեր հետազոտության արդյունքների մասին: Ո՞ր ընկերություններն են մասնակցել հետազոտությանը, ինչպիսի՞ն է միջին աշխատավարձն այդ ընկերություններում և ի՞նչ սկզբունքներով են ղեկավարվում հայկական ընկերություններն անձնակազմը ղեկավարելիս:
Առաջին հետազոտության ընդհանուր արդյունքներն արդեն մի քանի անգամ հրապարակվել են, իսկ նորն արդեն պատրաստվում է հրապարակման, հետևաբար վերջնական տվյալներ դեռ չկան: Կարող եմ ասել, որ այս տարի հետազոտությանը մասնակցեցին 30 ընկերություններ, տնտեսոթւյան տարբեր ոլորտների ներկայացուցիչներ, այդ թվում` բանկային, դեղագործական, լեռնարդյունաբերական, ինչպես նաև ոչ առևտրային ընկերություններ: Հաշվի առնելով մասնակիցների ցանկությունները, ի լրումն ընդհանուր ինդուստրիալ հետազոտության, ֆինանսական և բանկային հատվածների համար անցկացվեց նաև հատուկ ինդուստրիալ հետազոտություն: Ամփոփիչ արդյունքները կներառեն ավելի քան 140 պաշտոնների վերաբերյալ տեղեկատվություն:
Անգամ չունենալով վերջնական տվյալներ, կարող եմ ասել, որ հետազոտության արդյունքները բացահայտեցին մի շարք ուշադրության արժանի փաստեր, օրինակ, մասնակից ընկերություններից 80%-ի մոտ վերջին մեկ տարում տեղի է ունեցել աշխատավարձի 12% աճ կամ սպասվում է աշխատավարձի հետագա բարձրացում: Հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ընկերությունների ավելի քան 75%-ն իրենց աշխատողներին տրամադրում են բժշկական ապահովագրություն, չնայած, որ ապահովագրական գումարների չափերը չափազանց տարբեր են: Բազմաթիվ հետաքրքիր փաստեր են բացահայտվել դրամական փոխհատուցումների կառուցվածքի վերլուծությունների արդյունքում, ինչը դիտվում է հաստատուն և փոփոխական բաղդրիչների միջև: Վերջնական ամբողջական հաշվետվությունը կհրապարակվի նոյեմբերի առաջին կեսին, իսկ դրա ցուցադրական տարբերակը շուտով կհայտնվի մեր ընկերության կայքում և մատչելի կլինի բոլորին:
Պրն.Հայրապետյան, հեռանկարայի՞ն է արդյոք Հայաստանը բիսնես-ներդրումների առումով: Թվարկեք Հայաստանում երկրի ռիսկի հիմնական բաղադրիչները, ի՞նչ գործոններ են բացասաբար ազդում հայկական ընկերությունների վարկունակության վրա:
Մեծ գաղտնիք բացահայտած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ օտարերկրյա ընկերությունների համար Հայաստանի չի հանդիսանում մեծ և հեռանկարային շուկա, քանի որ այդքան էլ հարուստ չէ ռեսուրսներով, չունի զարգացած արդյունաբերություն, ինչպես նաև տրանսպորտային մատչելիություն: Մի խոսքով, օբյեկտիվ դժվարությունները բազմաթիվ են: Դրանք այնքան շատ են, որ մենք իրավունք չունենք բիզնեսի համար ստեղծել սուբյեկտիվ պրոբլեմներ: Նախ և առաջ, դա վերաբերվում է երկրի գործարար մթնոլորտին: Աշխարհում բազմաթիվ են օրինակները, երբ ցածր մեկնարկային հնարավորություններ ունեցող երկիրը հասել է անհավատալի արդյունքների, իսկ հարուստ բնական ռեսուրսներ ունեցող երկիրը չի կարողանում ձերբազատվել հումքային կախվածությունից: Բիզնեսի զարգացման վրա ամենաշատն արտացոլվում են կայուն միտումներն օրենսդրության և դրա կիրառման ոլորտում: Գրավիչ ներդրումային մթնոլորտ ունեցող երկրի համբավ ստեղծելու համար հարկավոր է ընդունել բազմաթիվ նոր որոշումներ, մասնավորապես, ընդունել միասնական Հարկային Օրենսգիրք: Օտարերկրյա ներդրողները ցանկանում են իմանալ, ապահով կլինե՞ն արդյոք իրենց ներդրումները, ինչպե՞ս են գանձվում հարկերը, ի՞նչ պետք է անել, որպեսզի նրանց գործողություններն առավելագույնս համապատասխանեն օրենքի պահանջներին: Ցավոք, օրենքը միշտ չէ, որ միանշանակ է: Խորհրդատուի մեր դերը կայանում է նրանում, որպեսզի հաճախորդին պարզաբանենք օրենքի պահանջները և նրան օգնենք գործելու օրենքի պահանջներին համապատասխան: Գլխավորը, որ հետաքրքրում է հաճախորդին, դա այն է, թե ինչպես այդ ամենն անել օրինական ճանապարհով և առավելագույնս արդյունավետ:
Ինչո՞ւմ են կայանում հայ գործարարների, այդ թվում նաև արտահանողների ռազմավարական պրոբլեմները: Ի՞նչ խորհուրդներ կտայիք այդ պրոբլեմները վերացնելու ուղությամբ:
Հայ գործարարների գլխավոր պրոբլեմը կորպորատիվ կառավարման որակն է: Հաճախ, անգամ բավականաչափ խոշոր ձեռնարկություններում, կառավարում են ընտանեկան բիզնեսի սկզբունքներով: Բայց դա արդյունավետ կարող է լինել միայն բիզնեսի կայացման փուլում ու համեմատաբար փոքր ծավալների դեպքում: Ընկերություները պատշաճ ուշադրություն չեն դարձնում իրենց աշխատակիցների մասնագիտական մակարդակի բարձրացման վրա: Կադրերի ընտրության հարցում գերադասվում է նվիրվածության սկզբունքը: Ես նրանց խորհուրդ կտայի հաճախ դիմել արտաքին խորհրդատուների օգնությանը, վստահել նրանց խորհուրդներին, կենտրոնանալ կորպորատիվ կառավարման բարելավման վրա, միջոցներ չափսոսալ անձնակազմի որակավորման բարձրացման վրա:
Ինչպե՞ս եք գնահատում ֆինանսական հաշվետվությունների միջազգային ստանդարտներին անցնելու ուղղությամբ հայկական ընկերությունների պատրաստվածության աստիճանը: Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ ոլորտի հայ մասնագետների պրոֆեսիոնալ ունակությունները:
Միջազգային համակարգին անցնելը շատ կարևոր քայլ է երկրի ներդրումային գրավչության բարձրացման գործում: Օտարերկրյա ներդրողները պետք է հասկանան այն երկրի ստանդարտները, որտեղ պատրաստվում են միջոցներ ներդնել: Բացի այդ, միջազգային համակարգին անցնելը բաձրացնում է ֆինանսական ինֆորմացիայի որակը: Դրանից շահում են գործընթացի բոլոր մասնակիիցները` ներդրողները, բաժնետեերը, վարկատուները, ինչպես նաև կառավարությունը: Այստեղ նույնպես քիչ չեն խոչընդոտները: Ինչպես հաշվետվություններ կազմողները, այնպես էլ դրանից օգտվողները, նոր ստանդարտները հասկանալու համար պետք է համապատասխան պատրաստվածություն և կրթություն ունենան: Մյուս կողմից, այդ ճանապարհի կեսը երկիրն անցավ դեռևս 2000 թվականներին, երբ ընդունվեցին հաշվապահական հաշվառման ազգային ստանդարտները: Միջազգային ստանդարտներին սահուն անցումն ապահովելու համար Հայաստանում կան բավականաչափ լավ մասնագետներ: Այդ գործընթացն այժմ վատ չի ընթանում: Կառավարությունը հետևողկանորեն աշխատում է միջազգային ստանդարտները ներդնելու ուղղությամբ, ներգրավելով պրոֆեսիոնալների: Մենք հավատում ենք այդ նախաձեռնությունների հաջողությանը: Մեր ընկերությունն էլ է իր ավանդը ներդնում այդ գործում:
Որոշ փորձագետների կարծիքով, Հայաստանում խոշոր ձեռնարկությունների համար պարտադիր աուդիտի ինստիտուտի ներդրումը վտանդի է ենթարկում աուդիտի անկախ էությունը: Ինչպեսի՞ն է ընկերության դիրքորոշումն այս հարցում, հարկավո՞ր է արդյոք Հայաստանում պարտադիր աուդիտ:
Պարտադիր աուդիտի պրակտիկան գոյություն ունի նաև բավականին զարգացած տնտեսություն ունեցող երկրներում, ինչպիսիք են` Մեծ Բրիտանիան, Իտալիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան, Կիպրոսը: Ֆինանսական կազմակերպությունների պարտադիր աուդիտը գրեթե համընդհանուր պրակտիկա է: Պետությունը, որպես ֆինանսական հաշվետվութուններից օգտվողներից մեկը, անհրաժեշտ է համարում խոշոր ձեռնարկութոյւնների համար պարտադիր աուդիտի անցկացումը: Դա բնական է, հատկապես հաշվի առնելով տնտեսոթւյան ոչ թափանցիկության ներկայիս մակարդակը: Այստեղ շատ կարևոր է շուկայի բոլոր մասնակիցների համար ապահովել հավասար հնարավորություններ, ինչպես նաև աուդիտի որակի պատշաճ հսկողություն: Չի կարելի թույլ տալ, որ դա վերածվի տհաճ ձևականության: Ֆինանսների նախարարությունը գիտակցում է դրա կարևորությունը և լուրջ քայլեր է նախաձեռնում աուդիտորական ընկերությունների կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացման ուղղությամբ: Աշխատանքներին ընդգրկված են պրոֆեսիոնալներ, որոնք լավ գիտեն, թե ինչ բան է աուդիտը:
Ըստ ընկերության գնահատականների, Հայաստանի տնտեսության մեջ որքա՞ն է ստվերային տնտեսության ծավալը: Ի՞նչը կարող է մեր տնտեսությունն ազատել ստվերից:
Հատուկ հետազոտություններ մենք չենք անցկացրել այդ թեմայով, իսկ նման գնահատականների արժանահավատությունը միշտ էլ մոտավոր է, քանի որ, իրոք, եթե տվերային է, ապա ծավալները հնարավոր չէ չափել: Հենվելով տարբեր աղբյուրների տվյալների վրա, կարելի է պնդել, որ ստվերում է գտնվում տնտեսության էական մասը: Լուծումը գտնվում է կոռուպցիայի դեմ պայքարի, շուկայի բոլոր մասնակիցների համար հավասար պայմանների ապահովման և պետության կողմից խելամիտ ֆիսկալ քաղաքականության իրականացման մեջ: Մենք դրականորեն ենք գնահատում օրենսդրական փոփոխությունները, որով խոշոր ձեռնարկություններին պարտադրվում է պարտադիր կերպով հրապարակել ֆինանսական հաշվետվությունները: Սակայն միայն այդ քայլը դեռ բավարար չէ: Կառավարությունը պետք է հետևողականորեն կյանքի կոչի ստվերային տնտեսության դեմ պայքարի համալիր միջոցառումներ, միաժամանակ թեթևացնելով ստվերում չգտնվող ընկերութունների վիճակը:
Ինչպե՞ս եք գնահատում բանկային և ապահովագրական բիզնեսը, ինչպես նաև Հայաստանի վարկային կազմակերպությունների հատվածը, հաշվի առնելով դրանց յուրահատկությունները:
Ֆինանսական հատվածի կարգավորող և վերահսկող մարմինները գործում են արդյունավետորեն, բանկային համակարգը բավականաչափ կայուն է և հաստատուն: Ապահովագրական բիզնեսը գտնվում է ակտիվ վերակազմավորման և կայացման փուլում: Պատահական չէ, որ այդ շուկայում տեսնում ենք միավորումներ և միաձուլումներ: Աճին նպաստում են նաև օրենսդրական փոփոխություններն այդ ոլորտում: Այնուամենայնիվ, ֆինանսական ծառայությունների շուկան բավականաչափ զարգացած չէ: Առջևում դեռ անցնելու մեծ ճանապարհ կա:
Էլիտա Բաբայան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Փորձագետ․ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ
Քաղաքագետ․ ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալը կհանգեցնի նրա կախվածության ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից
Արթուր Ավետիսյան․ Ապագա ԱԷԿ-ի մոդելի ընտրության շուրջ բոլոր մտորումները խոսակցություններից այն կողմ չեն գնա, քանի դեռ չկա ռազմավարական զարգացման տեսլական
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները
Հայաստան ներմուծվող ցորենի ավելի քան 99,9%-ը ստացվում է Ռուսաստանից