Չորեքշաբթի, 28 Դեկտեմբերի 2011 17:45

M&A •ործարքների արդյունավետությունը կախված է տվյալ գործարքի երանգներից

ԱրմԻնֆո. ՙԱմերիա՚ ՓԲԸ Իրաբանական խորհրդատվության առևտրային •ործարքների պրակտիկայի ղեկավար Կարեն Բաբալյանի հանցազրույցը ԱրմԻնֆո լրատվական •ործակալությանը

M&A շուկայի ծավալները Հայաստանում մեծ չեն, այնուամենայնիվ, շուկան տարեցտարի աճում է: Հետաքրքիր է իմանալ, թե ինչպե`ս է այն աճել 2011 թվականին, և ի`նչ տեղի կունենա այդ շուկայում հաջորդ տարի: Միավորման և միաձուլման քանի` •ործարքներն են կնքվել այդ շուկայում ՙԱմերիա՚ Խմբի մասնագետների օգնությամբ և քանի` մանդատների վրա է աշխատում Ձեր կողմից ղեկավարվող բաժանմունքն այսօր:

Վերջին 3-4 տարիներին ՙԱմերիա՚ Խմբի մասնա•ետների կողմից M&A շուկայում տարեկան տեղի է ունենում միավորման և միաձուլման մոտ 3-4 խոշոր •ործարք: Սպասարկվող •ործարքների քանակով 2011 թվականը կարելի է համարել բավականաչափ հաջողված: Տարեսկզբից իրականացվել է M&A 4-5 նախագիծ, ևս 4-6 նախագիծ գտնվում է իրականացման փուլում, իսկ 2012 թվականին նախատեսում ենք ևս 8-10 նմանատիպ նախա•ծի իրականացում:

Ընդհանուր առմամբ, ազգային տնտեսության ո`ր ոլորտներում եք կանխատեսում M&A •ործարքների ամենամեծ քանակ: Ո`ր հատվածներում են այսօր նկատվում միավորման և միաձուլման միտումներ:

Դատելով 2011 թվականի միտումներից, M&A գործարքների գծով հաջորդ տարի առաջատարներ կարող են դառնալ հեռահաղորդակցության, լեռնարդյունաբերության, մանրածախ առևտրի, վերականգնվող էներգետիկայի, ֆինանսների, ոլորտները, չնայած, պետք է ընդունել, որ մեր շուկայում ինչ-որ բան կարելի է կանխատեսել միայն մեծ պայմանականությամբ:

Ինչպեսի` ռիսկերի եք ստիպված լինում բախվել M&A գործարքները ձևակերպելիս:

Համաձայն ընդունված դասակար•ման, միավորման և միաձուլման գործարքներ իրականացնելիս առաջացող ռիսկերը կարելի է դասել մի քանի խմբերի`շուկայական, •ործառնական, ֆինանսական, իրավաբանական և այլն: Մեր խնդիրը, որպես իրավաբանի, կայանում է նրանում, որպեսզի բացահայտենք գործարքի իրավաբանական ձևակերպման հետ կապված ռիսկերը, ինչպես նաև գործարքի պահին ընկերության իրավաբանական, ինչպես նաև բիզնեսի վիճակը: Բիզնեսի առքի կամ վաճառքի ընթացքում հատկապես իրավաբանական բաղադրիչն է, որ թերա•նահատվում է հայ գործարարների կողմից:

Խոսելով M&A շուկայի մասին մենք առաջին հերթին նկատի ունենք ընկերությունների միավորումն ու միաձուլումը: Սակայն, M&A-ն կարող է կառուցվել նաև այլ եղանակներով: Նշեք, խնդրեմ դրանք:

M&A-ն դա ընդհանուր հասկացություն է, որն ընդգրկում է բիզնեսի գնման բոլոր ձևերը, այդ թվում`երկու ընկերությունների միաձուլումն ու միավորումը, ակտիվների գնումը, բաժնետոմսերի կամ դրա մի մասի գնումը, ինչպես նաև մի ընկերության միացումը մյուսին:

Ինչը հաճախ շփոթում են այդ նույն միաձուլման հետ…

Բավականին հաճախ: Այդ պատճառով էլ կուզենայի պարզաբանել, որ միաձուլման արդյունքում դադարում են •ոյություն ունենալ 2 իրավաբանական անձեր, ստեղծելով նորը, իսկ միացման դեպքում մի ընկերությունը դադարում է գոյություն ունենալուց, իսկ մյուսը շարունակում է իր գործունեությունը: Դրա վառ օրինակն էր Կասկադ Բանկի միացումն Ամերիաբանկին:

Վերադառնանք M&A գործարքների իրավաբանական ձևակերպմանը: M&A •ործարքների գրագետ իրավաբանական ուղեկցումը հանդիսանում է բիզնեսի հաջող վաճառքի անբաժանելի մասը: Ի`նչ փուլեր և գործընթացներ է ենթադրում միաձուլման և միավորման գծով իրավաբանական խորհրդատվությունը: Ինչպե`ս են Ամերիայի մասնագետները կառուցում M&A գործարքը:

M&A գործարքների իրավաբանական ուղեկցման գործընթացը նախատեսում է 3 հիմնական փուլ:

Առաջինը դա գործարքի իրավաբանական կառուցվածքի օպտիմալության ընտրության փուլն է: Սա շատ կարևոր փուլ է, ինչպես հարկային հետևանքների, այնպես էլ M&A •ործարքների հետագա տրամաբանության և առանձնահատկությունների օպտիմալ կառուցման առումով: M&A ձևի և կառուցվածքի ոչ ճիշտ ընտրության արդյունքը կարող է հանդիսանալ ժամանակի, •ումարների և այլ ռեսուրսների անիմաստ ու անտեղի ծախսումը:

Երկրորդ փուլը դա իրավաբանական ստուգման կամ, ինչպես ընդունված է ասել, իրավաբանական due diligence փուլն է: Այս փուլն էլ, իր հերթին, կարելի է պայանականորեն բաժանել 4 բադրիչների: Առաջինը դա կորպորտիվ բաղադրիչն է, երբ ստու•վում է ընկերության իրավաբանական գրագիտությունը և օրինականությունը, կորպորտիվ վիճակը վաճառքի պահին, բացահայտվում են գրացման պահին կատարված պրոբլեմները, ստուգվում են նաև վաճառվող բաժնետոմսերի փաթեթի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պատշաճ ձևակերպումը, եթե, իհարկե, M&A գործարքը կառուցվում է որպես վաճառք կամ բաժնեմասի կոնվերտացիա:

Երկրորդ բաղադրիչը ենթադրում է ընկերության ակտիվների ստու•ումը: Երբ մենք գնահատում ենք ընկերության ընթացիկ վիճակը, մեր տրամադրության տակ ունենում ենք այդ ընկերության ֆինանսական հաշվետվությունը, ակտիվերի շուկայական արժեքի անկախ •նահատականը, աուդիտորական եզրակացությունը և այն: Սակայն, տեղեկությունը, որն արտացոլվում է այդ փաստաթղթերում միշտ չէ, որ թույլ է տալիս բազմակողմանիորեն գնահատել ընկերության վիճակը: Ակտիվները, որոնք ըստ հաշվետվությունների, հանդիսանում են ընկերության սեփականությունը, փաստացիորեն կարող են նրան չպատկանել, եթե սեփականության իրավունքը ձևակերպած չէ պատշաճ կերպով, համաձայն գոծող օրենսդրության, և այն կարող է լինել վիճարկելի: Յուրաքանչյուր M&A գործարքում շատ կարևոր տարր է հանդիսնում ակտիվերի նկատմամբ սեփականության իրավունքի հիմքերի ստուգումը: Առաջին հայացքից, պրոֆեսիոնալի համար կարող է ամեն ինչ ուենալ թափանցիկ և պարզ տեսք, քանի որ առկա է սեփականության իրավունքի հավաստագիրը, ինչպես նաև համապատասխան իրավունքը: Սակայն, պետական կամ մասնավոր գրանցող կազմակերպություները հինականում չեն ստու•ում սեփականության իրավունքի գրանցան իրավաբանական փաստաթղթերը, այդ թվում նաև անցյալում եղած պրոբլեմները: Հատևաբար, միայն փորձա•իտական իրավաբանական եզրակացությունը կարող է գնորդին հավաստել բիզնեսի ամբողջական •նման օրինականության մասին:

Երրորդ բաղադրիչը ենթադրում է ընկերության պայմանա•րային բազայի ստու•ում, այսինքն, հետա•ա իրավաբանական բացասական հետևանքների բացահայտում, որոնք կարող են ունենալ ՙվրա հասելու՚ որոշակի հնարավորություն: Երբեմն ընկերության միակ ակտիվը հանդիսանում է ընդամենը մեկ պայմանա•իր կամ պաշտոնական փաստաթուղթ, օրինակ, կոմերցիոն կոնցեսիան, լիցենզիոն պայմանա•իրը պետության հետ: Այստեղ կարևոր է մանրազնին ուսումնասիրել այդ պայանա•իրը, ստուգել, պայմանա•րում չկա`ն արդյոք օրենսդրությանը հակասող այնպիսի միակողմանի դրույթներ, որոնք ապա•այում առաջացած որոշակի հան•ամանքներում կարող են վրա հասնել և պոտենցիալ վտանգ ներկայացնել: Կարևոր է նաև ստուգել ընկերության պարտավորությունները:

Եվ վերջին բաղադրիչը, որն ընդ•րկում է ընկերության հայցերի, դատական •ործերի, վարչական մարմիների ակտերով սանկցիաների առկայությունը, որոնք պոտենցիալ վտան• կարող են հանդիսանալ վաճառվող բիզնեսի արժեքի համար:

M&A գործարքների սպասարկման երրորդ փուլը բանակցություններն են, բիզնեսի վաճառքի պայմանա•րի կազմումը և ձևակերպումը, ինչպես նաև գործարքի հաջող ավարտը, այսինքն, սեփականության իրավունքի փաստացի փոխանցումը: Այս փուլն ամենալարվածն ու պատասխանատուն է, եթե կարելի է այսպես արտահայտվել, ամենա-կուլմինացիոնը:

Կա`ն արդյոք ռիսկեր, որոնք գործնականում անհնար է բացահայտել ընկերության •նահատման ընթացքում:

Ֆորմալ իրավաբանական տեսանկյունից վերցրած`չբացահայտվող իրավաբանական ռիսկեր գոյություն չունեն: Սակայն ստու•ումների արդյունքների ամբողջականությունը կախված է մի շարք գործոններից, օրինակ, •ործարքին իրավաբանների ներ•րավման աստիճանից, այսինքն, մանդատի ծավալներից “լիակատար կամ սահմանափակ”: Իհարկե, չի կարելի բացառել ոչ լիարժեք իրավական ակտերի հակասական բացատրությունների հետ կապված ռիսկերը, բայց մենք աշխատում ենք հաճախորդներին զ•ուշացնել նաև այդ ռիսկերի մասին:

Իսկ տեղեկության ստացման դեպքում վաճառողի կողմից պրոբլեմներ չե`ն լինում:

Դա արդեն այլ առանցքային պայման է, որը թույլ է տալիս ամբողջովին գնահատել բիզնեսը: Համա•ործակցության մակարդակը և ամբողջականությունը վաճառվող ընկերության կողմից կարևորագույն նշանակություն ունի ընկերության իրավաբանական ստուգման համար: Եթե ինչ-որ փաստաթուղթ ստուգման չի ներկայացվում, մենք այդ մասին գրավոր կերպով տեղեկացնում ենք և զգուշացնում: Ամփոփելով ասվածը կարելի է մեկնաբանել, որ լիակատար իրավաբանական ստու•ման և բոլոր ռիսկերը բացահայտելու համար հարկավոր է ունենալ ստու•ման լիակատար մանդատ, բանականաչափ ժամանակ և լիակատար մուտք դեպի բացահայտվող տեղեկությունները:

Դուք նշեցիք, որ իրենց գործունեության մեջ հայ գործարարները հաճախ թերա•նահատում են իրավաբանական բաղադրիչը: Կարո`ղ եք թվարկել հաճախ հանդիպող մի քանի իրավաբանկան ՙվարքա•ծեր՚:

Դժվար է առանձնացնել կոնկրետ խմբեր: Կնշեմ ըստ հիշողության: Օրինակ, հաճախ ընկերությունները չեն անցկացնում, կամ փաստաթղթային ձևակերպում չեն տալիս բաժնետերերի տարեկան ժողովին: Միևնույն ժամանակ, համաձայն օրենքի, ընկերությունը պարտավոր է տարեկան մեկ ան•ամ անցկացնել բաժնետերերի ընդանուր ժողով, որտեղ պետք է հաստատվեն նախորդ տարվա •ործունեության ֆինանսական արդյունքները: Ի դեպ, մինչև ժողովի անցկացումն ընկերությունն իրավունք չունի արտահերթ ժողովներում քննարկել ընթացիկ հարցեր, օրինակ, նոր տնօրենի նշանակումը, գործարքներին հավանություն տալը և այլն: Նման դեպքերում շահագրգռված անձը կարող է դատական կար•ով վիճարկել այդ նշանակման կամ •ործարքի օրինականությունը: Այսպիսով, M&A •ործարքի իրավաբանական սպասարկման ընթացքում իրավաբանի աշխատանքի արժեքը և խնդիրը կայանում է նրանում, որպեսզի նա բացահայտի այն պրոբլեմները, որոնք առաջին հայացքից վաճառողի համար կարող են թվալ աննշան:

Ինչպե`ս եք գնահատում օրենսդրությունը M&A իրավաբական փորձի տեսանկյունից:

Օրենսդրության հիմնական պրոբլեմներից է նրա դիֆերենցությունը: Օրինակ, ավելի նպատակահարմար կլիներ, եթե կար•ավորման ռեժիմները տարբեր լինեին բաժնետերերի մեծ և փոքր թվաքանակ ունեցող ընկերությունների համար: Հաճախ օրենսդրությունը պարզապես հաշվի չի առնում այս կամ այն կազմակերպական ձևերի, սեփականության որոշ տեսակների, կամ սեփականության իրավունքի փոխանցման ռեժիմների առանձնահատկությունները: Որոշ համգամանքներում դա բերում է ավելորդ ծախսերի, իսկ այլ հան•ամանքներում ստիպված ես լինում նախադեպը կիրառել կուրորեն, իսկ վատա•ույն դեպքում դա ստեղծում է չարաշահումներ և կոռուպցիոն ռիսկեր:

Մյուս կողմից, այն ոլորտներում, որտեղ կարգավորումը պետք է լինի միատեսակ, կարելի է տեսնել անտրամաբանական կամ ան•ամ անմիտ տարբերություններ, օրինակ, ՓԲԸ-ի բաժնետոմսերի և ՍՊԸ-ի բաժնեմասերի իրավական կար•ավորման ռեժիմի տարբերությունը:

Մյուս կարևոր պրոբլեմը դա շարժական գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի •րանցման ռեժիմի բացակայությունն է:

Նյուանսները Ձեր աշխատանքում շատ են, իսկ ինչքան ժամանակ է հարկավոր դրանք ամբողջությամբ ընդ•րկելու համար:

Ամեն ինչ կախված է մասշտաբներից, մեկ գործարքը միջին հաշվով ընթանում է 2-3 ամիս:

Հաճա`խ է արդյոք Ձեր կողմից գնահատվող օբյեկտի գինը բացահայտված իրավաբանական պրոբլեմների հետևանքով փոխվում:

Դա տեղի է ունենում շատ հաճախ և ոչ միայն հայկական ընկերություների հետ: Միջազ•ային ֆինանսական պրակտիկայում գոյություն ունի earning management հասկացությունը, որը կարելի է սահմանել որպես ֆինանսական հաշվետվությունների օրինական մանիպուլյացիա: Առաջանում է մի իրավիճակ, երբ ֆինանսական հաշվետվության և ստանդարտների միջոցով, տվյալ ժամանակահատվածի համար, ընկերության իրական արժեքը վերագնահատվում կամ թերագնահատվում է: Իրավաբանական խորհրդատվության խնդիրներից մեկն էլ M&A գործարքի ընթացքում կայանում է նրանում, որպեսզի բացահայտվեն այդ մանիպուլյացիաները:

Իսկ ի`նչ մանիպուլյացիաների մասին կարող է գնալ խոսքը:

Փորձեմ բացատրել օրինակի հիման վրա: Օրինակ, հանքի շահագործման լիցենզիան կարող է պետության կողմից ետ կանչվել որոշակի, անգամ օրենքի աննշան խախտումների դեպքում: Նման դեպքերում ընկերության արժեքը կտրուկ ընկնում է: Նման ռիսկը, բնական է, կազդի ընկերության արժեքի վրա, և բնական է, որ չպետք է արտացոլվի ֆինանսական հաշվետվության մեջ, եթե ան•ամ, վերջին հանգամանքը չի բարձրացնում ընկերության արժեքը, օրինակ, չմշակված հանքերի արժեքը հաշվետվությունների մեջ ընդգրկելով: Նման պրոբլեմներ հանդիպում են նաև բիզնեսի այլ ոլորտներում: Մեր խնդիրը կայանում է նրանում, որպեսզի հաճախորդին զգուշացնենք հնարավոր ռիսկերի մասին, առաջարկելով •ործարքի այնպիսի մեխանիզմ, որը թույլ կտա հասնել առավելա•ույն տնտեսական արդյունքի:

Հարցազրույցի սկզբում Դուք նշեցիք M&A գործարքի բոլոր հնարավոր ձևերը: Դրանցից որո`նք են հիմնականում տեղի ունենում Հայաստանում:

M&A գործարքների մեծ մասը դրանք բաժնետոմսերի ձեռեքբերման •ործարքներ են: Գործարքի օբյեկտի նկատմամբ վերահսկողության ձեռքբերումից հետո հաճախորդը ինքն է որոշում միաժամանակ աշխատել մի քանի ընկերությունների հետ կամ միավորել դրանք: Իսկ մյուս ձևերը տեղի են ունենում հազվադեպ:

Դուք հանդիսանում եք կոմերցիոն գործարքների իրավաբանական պրակտիկայի ուղղության ղեկավար, այդ թվում, հատկապես միաձուլման և միավորման գծով: Որքանո`վ է կարևոր իրավաբանների մասնա•իտացումը իրավական կոնկրետ ոլորտում:

Դուք նշեցիք իրավաբանական ծառայությունների մի շատ կարևոր ասպեկտ: Մասնագիտացումը հանդիսանում է իրավաբանական ծառայությունների համաշխարհային շուկայի առանցքային միտումը: Այսպես կոչված իրավաբանները`գեներալիստները, որպես կանոն, •ործում են այնպիսի ոլորտներում, որոնք կապված չեն խոշոր բիզնեսի հետ: Ինչո`ւ համար է կարևոր մասնագիտացումը: Որովհետև, եթե, օրինակ, իրավաբանը չի մասնագիտանում այս կամ այն ոլորտում, ապա նրան, որպես կանոն, ավելի շատ ժամանակ և ճիգեր են պահանջվում համապատասխան օրենսդրությունն ուսումնասիրելու և իրավաբանական օպտիմալ լուծումներ գտնելու համար: Իսկ դա բացասականորեն է ազդում հաճախորդի վրա, լրացուցիչ ժամանակ և ռեսուրսներ ծախսելու առումով: Այդ պարագայում կուզենայի նշել, որ ՙԱմերիան՚ այն քչերից է, եթե ոչ միակ ընկերությունը Հայաստանում, որը ներկայումս հետևողականորեն զարգացնում է իրավաբանական ծառայությունների մասնագիտացված ուղղությունները:

M&A •ործարքների իրավաբանական ձևակերպումից բացի Ամերիա խումբն առաջարկում է նաև M&A գծով այլ ծառայություններ…

Դուք շատ ճիշտ եք: Ամերիա խմբի հիմնական առավելությունը կայանում է M&A բոլոր բաղադրիչների լիակատար ծածկույթ իրականացնելու ունակության մեջ: ՙԱմերիաբանկ՚ ՓԲԸ համապատասխան բաժնմունքը զբաղվում է M&A գործարքների ֆինանսական և ներդրումային իրավաբանական խորհրդատվությամբ, իսկ այդ •ործարքների իրավաբանական ուղեկցումն իրականացվում է ՙԱմերիա՚ ընկերությունների խմբի կողմից: Խմբի մյուս բաժանմունքները նույնպես առաջարկում են ֆինանսական աուդիտի, հարկային խորհրդատվության, բիզնես-ծրագիր կազմելու, ապագա բիզնեսի կառավարման մոդել մշակելու ծառայություններ, ինչպես գործարքի ընթացքում, այնպես էլ դրանից հետո: Բացի այդ, Ամերիաբանկի կողմից հաճախ իրականացվում է նաև բիզնեսի ձեռքբերման •ործարքներ: Հնարավոր են նաև որոշ նախագծերում մասնաբաժինների ձեռքբերում:

Էլիտա Բաբայան

ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

RUB	4.73	-0.02
USD	382.65	-0.07
EUR	442.76	-1.39
GBP	502.42	-1.81
CAD	273.11	-1.10
JPY	24.83	-0.03
CNY	53.79	-0.02
CHF	477.00	-1.40

Նորություններ

M&A •ործարքների արդյունավետությունը կախված է տվյալ գործարքի երանգներից