Երկուշաբթի, 18 Մարտի 2013 15:17
Բանկերը դառնում են տնտեսության պատանդները
ԱրմԻնֆո. Հայաստանի բանկերի կորպորատիվ հաճախորդներն առայժմ ի վիճակի չեն հաղթահարել 2009 թվականի ճգնաճամի հետևանքները, որն ազդեց նրանց վճարունակության վրա: Որպես այդ ամենի հետևանք, երկրի բանկային համակարգում դիտվում է իրավաբանական անձանց ընթացիկ հաշիվների վրայի մնացորդների լուրջ կրճատում, ինչի հետևանքով նկատելիորեն դանդաղել են կորպորատիվ վարկավորման տեմպերը: Փաստորեն, երկրի ֆինանսական համակարգը, որը նախաճգնաժամային փուլում հանդես գալով որպես տնտեսական զարգացման դրայվեր, խիստ կախման մեջ է ընկնում իրական հատվածում տիրող իրավիճակից և կարող է ընկնել միջնորդական իր առաքելության անվճարունակության ծուղակը, որտեղից դուրս գալու համար, հնարավոր է, անհրժեշտ են աճի բացառապես նոր, ավելի լուրջ խթանիչներ:
Այսպես, 2012 թվականին կորպորատիվ վարկավորման աճի տեմպերը 41%-ից դանդաղել է մինչև 18%, ինչի արդյունքում իրավաբանական անձանց ընթացիկ հաշիվների միջոցների ծավալների` 2011 թվականին արձանագրված 51% աճն 2012 թվականին փոխարինվեց 16.4% անկումով: Ընդ որում, բանկային համակարգում դանդաղեցին նաև արտաքին աղբյուրներից միջոցների ներգրավման աճի տեմպերը` 2011 թվականի 42%-ից 2012 թվականին հասնելով 13.4%-ի, ինչը պայմանավորված է վարկային ռիսկերի աճի գործոններով, հաճախորդների վճարունակության սահմանափակ վճարունակությամբ և փոխառության պորտֆելի եկամտաբերության ընդհանուր տրենդի անկումով: Ըստ առևտրային բանկերի տվյալների, 2010-2012 թվականներին շահույթի տարեկան աճը դանդաղել է ավելի քան 2 անգամ, մինչև ընդամենը` 7.4%: Չնայած, ավելի արդար կլիներ նշել, որ նախկին բարձր աճը պայմանավորված էր ոչ թե վարկային շուկայի կոմֆորմիստական էությամբ, այլ, առաջին հերթին, առևտրային բանկերում միջազգային ֆինանսական կառույցների կողմից, ինչպես նաև ռուսական ստաբիլիզացիոն վարկի հաշվին, հակաճգնաժամային դոնորական լուրջ միջամտություններով: Փաստորեն, փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանն ուղղված մրցավազքը, ուր ուղղվեցին հակաճգնաժամային հիմնական ֆոնդերը, միայն ժամանակավոր արդյունք տվեց և ի վիճակի չեղավ արմատապես փոխել իրավիճակը շուկայում: Իրական հատվածի չկարգավորված լինելը, գործող հակամոնոպոլիստական միջոցների բացակայությունը, ՙձվի և հավի՚ առաջնայնության խնդիրը չհասկանալը, ՓՄՁ հսկայական հարկային բեռը, որը ձեռնարկություններին ստիպում է վարել ՙկրկնակի՚ հաշվապահություն, ինչպես նաև վարկային բարձր տոկոսադրույքները, ինչը պայմանավորված է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի քարացած` 8%-ով, իրավիճակի անկանխատեսելիությունով` համաշխարհային տնտեսության հեռանկարների առումով, բանկերին թույլ չի տալիս ճիշտ գնահատել պոտենցիալ կորպորատիվ հաճախորդների ֆինանսական վիճակը և համարժեքորեն հաշվարկել վարկային ռիսկի սեփական մակարդակը:
Ավելին, ռեգուլյատորի կոշտ, բայց բոլորովին արդարացված պահանջները, որոնք ներկայացվում են փոխառուի ֆինանսական վիճակի գնահատմանը, և որոնք դրված են վարկերի գծով հնարավոր կորուստների պահուստավորման դասակարգման հիմքում, բանկերի կողմից ձեռնարկությունների մեծ մասին աջակցելը դարձնում է ոչ ձեռնտու: Այսպես, եթե 2008 թվականին փոխառությունների գծով հնարավոր կորուստների պահուստն աճեց 30%, ապա 2011-2012 թվականներին գրանցվեց տարեկան 40% աճ, ընդ որում, ժամկետանց վարկերի ծավալը 2008 թվականին աճեց 2 անգամ, 2009 թվականին` 5 անգամ, իսկ այնուհետև, 2011 թվականին աճը դանդաղեց մինչև 51%, իսկ 2012 թվականին` մինչև 20%: Արդյունքում, փոխառությունների գծով հնարավոր կորուստների պահուստի բաժինը բանկերի միագումար վարկային պորտֆելում 2008-2012 թվականներին 1%-ից աճեց մինչև 2%, իսկ ժամկետանց վարկերը 1%-ից աճեցին մինչև 5%: Տեղին է նշել, որ 2011-2012 թվականներին ժամկետանց վարկերի աճի դանդաղումը ավելի շատ կապված էր անհուսալի վարկերի դուրսգրման, իսկ ավելի քիչ` մյուս, ավելի քիչ ռիսկային խմբերի գծով վարկային պորտֆելի որակի բարելավման հետ: Եվ չնայած անհուսալի վարկերի հիմնական խումբը դեռ պահպանվում է սպառողական վարկերում, նկատելի է դրա էական աճը առևտրի, արդյունաբերության, գյուղատնտեսության և շինարարության ոլորտների վարկերում, որոնք առաջատարներն են նաև մյուս, ավելի սակավ ռիսկայնություն ունեցող խմբերում: Ընդ որում, ստանդարտ վարկերի աճն 2008-2012 թվականներին դանդաղեցեց տեմպերը` 74%-ից նվազելով մինչև 22%:
Այսպիսով, տնտեսության արագ զարգացման ամենակարևոր պրոբլեմներից մեկը շարունակում է մնալ իրական և բանկային հատվածների կառուցողական համագործակցության կազմակերպման խնդիրը, որոնց միջև վերաբաշխման ֆունկցիան անբավարար է իրականացվում: Ու չնայած բանկերի կողմից դեպի տնտեսություն վարկային ներդրումների աճի տեմպերն ավելի բարձր են, քան ՀՆԱ աճի տեմպերը ¥համապատասխանաբար` 21% և 7.1%¤, այս չափորշիչով միանշնակորեն դատել երկրի տնտեսությունում բանկերի դերի բարձրացման մասին, մեղմ ասած, դեռ վաղ է: Այս փաստերը վկայում են ընդամենն այն մասին, որ տնտեսության իրական հատվածի և բանկերի համագործակցությունը բավականաչափ արդյունավետ չէ: Իսկ պատճառը, ինչպես հակիրճ նշվեց, մի շարք պրոբլեմներն են, որոնց շարքում են` ժամկետանց վարկերի ծավալների աճը, որը դարձել է վարկային կարուսել խաղալու միջոց, իսկ այս ամենը` փոխառուների գնահատման ոչ բավականաչափ արդյունավետ համակարգի, ՙերկար վարկերի՚ անմատչելիության, կորպորատիվ հաճախորդների խիստ սահմանափակ լինելու, բանկերի կապիտալիզացիայի ցածր մակարդակի և ամենա տհաճը` երկրից միջոցների արտահոսքի պայմաններում:
Ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու հնարավորությունները բանկերը տեսան ՓՄՁ ոլորտում, որտեղ ակտիվության տարբեր աստիճաններով մղվեցին գրեթե բոլոր խոշոր և միջին բանկերը, որոնք նախկինում ավանդաբար վարկավորում էին հաճախորդներին: ՓՄՁ-ն, ըստ էության, իդեալական տարբերակ է, որպեսզի չնվազցնելով վարկավորման ծավալները նվազեցնեն ռիսկերը և ֆոնդավորման թանկացման պայմաներում պահպանեն եկամտաբերությունը: Հատկապես, որ այդ շուկայի ծավալային ներուժը մեծ է, այն ժամանակ, երբ խոշոր հաճախորդներն արդեն վաղուց բաժանված են: Բանկերի առաջատար հնգյակը պահում է ՓՄՁ ոլորտի վարկավորման ծավալների մոտ 53%-ը, որը 2010 թվականին ապահովեց գրեթե 50% աճ, իսկ 2011-2012 թվականներին` 43%-ից նվազեց մինչև 14%, ինչն, ամենայն հավանականությամբ, կապված է այդ հատվածում վարկային պորտֆելի որակի վատթարացման հետ, կապված փոխառուների ետճգնաժամային փուլի ֆինանսական դժվարությունների հետ: Հիշեցնենք, որ 2009 թվականի կեսերից ՓՄՁ ոլորտին աջակցելու նպատակով կառավարությունը և Կենտրոնական բանկը ՀԲ և ռուսական վարկի միջոցների հաշվին միջամտեցին շուկային, որից հետո բանկերն ավելի ակտիվորեն սկսեցին ներգարվվել միջազգային վարկային ծրագրերին, որոնք ուղղված են այդ հատվածի զարգացմանը: Ընդ որում, ՓՄՁ ոլորտին էին ուղղվում հիմնականում 3-5 տարով վարկերը, որոնց որակը ճգնաժամային երևույթների պատճառով սկսեց վատթարանալ, ինչը բանկերին ստիպեց 2012 թվականից նվազեցնել ակտիվությունը, իսկ դրան զուգահեռ լուծել կուտակված պրոբլեմային վարկերի հարցը: Այս մասին է վկայում բանկային դինամիկան, որի համաձայն բանկերի մեծ մասի, այդ թվում առաջատար հնգյակի մոտ, նկատվում է ՓՄՁ ոլորտի վարկավորման տեմպերի աճի զգալի նվազում:
Իրացվելիության համաշխարհային ճգնաժամն ազդեց նաև կորպորատիվ վարկավորման հայկական շուկայի, ինչպես նաև նախագծային ֆինանսավորման վրա: Ակնհայտ է, որ բանկերը չեն կարող ֆինանսավորել այդ նախագծերն ավելի լավ, քան նախատեսում են շրջանառու կապիտալի վարկավորման ստանդարտները: Բացի այդ, ժամանակային առումով ճգնաժամը երկարաձգվեց և դեռևս անհայտ է, թե երբ թունելի վերջում կհայտնվի լույսը: Բանկերը հնարավորություն չունեն պլանավորել ֆինանսավորումը և մեծ մասամբ վարում են պահպանողական քաղաքականություն:
Այս լույսի ներքո կառավարության աջակցությունը ֆերմերային տնտեսություններին, 2011 թվականին մեկնարկած` գյուղատնտեսական վարկերի սուբսիդավորման պետական ծրագրի շրջանակներում, բանկերի համար մի փոքր օդանցք բացեց, հնարավորություն տալով վերանայել առաջնահերթությունները` գյուղատնտեսության օգտին, որտեղ ավելի վաղ նրանք ձեռնպահ էին մնում միջոցներ ուղղելուց` մեծ ռիսկերի և ցածր իրացվելիության պատճառով: Դրա շնորհիվ բանկերի կողմից գյուղատնտեսության վարկավորման աճի տեմպերը 2009-2011 թվականներին արագացան, 20%-ից հասնելով 36%-ի, սակայն, 2012 թվականին, այնուանենայնիվ, նվազեցին, հասնելով 22%-ի: Այս ամենը, ինչպես և ՓՄՁ պարագայում, պայմանավորված է պրոբլեմային վարկերի կուտակումով, կապված փոխառուների ֆինանսական դժվարությունների հետ, ինչին կարելի է գումարել նաև եղանակային վատ պայմանները, որոնք վնաս պատճառեցին սուբսիդավորվող ֆերմերային տնտեսություններին, և որոնք փոխառության պարտավորությունների գծով վարկավորող-բանկերի առջև հայտնվեցին փակուղյին վիճակում: Տեղին է նշել, որ պետական դոտացաները տարածվեցին միայն գործող ֆերմերային տնտեսությունների վրա, ինչի հետևանքով էլ գյուղացիական տնտեսությունների մի մեծ բանակ, որն ավելի շատ ուներ պետական աջակցության կարիք, մնաց առանց սուբսիդիաների: Ճգնաժամի արդյունքում գյուղվարկավորման գծով ժամկետանց վարկերի բաժինը ժամկետանց վարկերի ընդհանուր ծավալներում 2008-2012 թվականներին 4%-ից աճեց մինչև 9%, որոնց մեծ մասը կուտկվեց ՙկասկածելի՚ կամ ՙանհույս՚ վարկերի խմբերում:
Այս պրոբլեմների լուծումը միայն ֆրագմենտար ձևով կարող է նպաստել իրական և բանկային հատվածների համագործակցությանը, ինչը հատկապես արդիական է ներկայիս ստեղծված իրավիճակում: Այդ համագործակցության արդյունավետությունը դրական արդյունքներ կտա միայն միասնական, փոխկապակցված, համալիր լուծումների արդյունքում, առանց ոլորտից ոլորտ կամ ծարգրից ծրագիր ցատկերի:
Բախվելով կորպորատիվ հաճախորդների անվճարունակության պրոբլեմին, ինչը բերեց վարկային պորտֆելի որակի վատթարացմանը, վերջին ժամանակներում բանկերը կրկին ակտիվացան մանրածախ վարկավորման հատվածում, որը 2011-2012 թվականներին ապահովեց տարեկան 30% աճ: Սակայն մանրածախը ¥բացառությամբ վերաֆինանսավորվող հիփոթեքի և միջազգային հիփոթեքային ծրագրերի¤ պահանջում է, առաջին հերթին, բավականաչափ կապիտալացում, քանի որ ենթադրվում է սեփական միջոցներով մասշտաբային վարկավորում, իսկ երկրորդը, լավ կազմակերպված ռիսկ- մենեջմենտ, ինչով, ցավոք, կարող են պարծենալ միայն սահմանափակ թվով բանկեր: Ընդ որում, այսօրվա մանրածախը հիմնականում կենտրոնացած է զանգվածային միկրովարկավորման ¥կիրառելով մասշտաբի էֆեկտը¤, օվերդրաֆտային քարտային պրոդուկտների, ինչպես նաև անշարժ գույքի գրավադրումով սպառողական վարկերի վրա, այն ժամանակ, երբ մինչև ճգնաժամն այն մեծ մասամբ հիմնված էր հիփոթեքի, ավտովարկերի, ապառիկ վարկավորման վրա: Իսկ գրավային մանրածախի փոխարինումը ոչ գրավայինով կարող է բնակչության իրական եկամուտների շարունակական նվազման պայմաններում ոչ պակաս արձագանքել վարկային պորտֆելների նոր վատթարացումներին,:
Ներկայուս բանկերում տեղի ունեցող գործընթացներն, ըստ էության, վերակողմորոշումներ են` հաճախորների շուկայից դեպի ծառայությունների շուկա, ֆիզիկական անձանց համար ընդլայնելով պրոդուկտների ընտրանին և ընդհանոր տեխնիկական արդիակնացումը: Ընդ որում, կորպորատիվ հաճախորդների նկատմամբ մոտեցումներն ու պահանջները չեն փոխվել, ավելին, բանկերը, մրցակցելով միմյանց հետ, մարժայի հաշվին զգալիորեն նվազեցրել են տեղաբնաշխվող ռեսուրսների գինը, ընդհուպ մոտենալով ինքնարժեքին: Իսկ արդյունքում, անգամ որոշ խոշոր բանկեր գնացին ոչ ստանդարտ քայլերի, կրճատելով աշխատակիցներին, առաջին հերթին գնալով ստանդարտ, բայց երկարաժամկետ առումով չարդարացված և ոչ համարժեք, վերը նշված տրենդին հակադարձ համեմատական սցենարով, նվազագույնին հասցնելով իրենց մարկետինգային և վերլուծական դեպարտամենտները, կենտրոնանալով միկրո-ռիսկերի և մասնաճյուղերի ցանցերի ընդլայնման վրա:
Այնուամենայնիվ, անգամ տնտեսության զարգացման հեռանկարների վատ տեսանելիության պայմաններում, հայկական բանկերը գոյատևման հրաշքներ են ցուցաբերությում, չնայած, որ սահմանափակ ֆոնդավորման պայմաններում հարկավոր է ակնկալել երկրի բանկային համակարգի հետագա կենտրոնացման ավելի ինտենսիվ գործընթացեր:
Փորձագետ․ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ
Քաղաքագետ․ ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալը կհանգեցնի նրա կախվածության ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից
Արթուր Ավետիսյան․ Ապագա ԱԷԿ-ի մոդելի ընտրության շուրջ բոլոր մտորումները խոսակցություններից այն կողմ չեն գնա, քանի դեռ չկա ռազմավարական զարգացման տեսլական
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները