Հայաստանի բանկային համակարգը կթան կովի նման սպառել է իրեն

Հայաստանի բանկային համակարգի ստագնացիան, իր ռեցեսիայի հատկանիշներով, պորտֆելների վատ որակի ֆոնի վրա թույլ չի տալիս համակարգը դուրս բերել մինուսային դինամիկայից` շահույթն ակնհայտորեն մարում է: Ըստ ԱրմԻնֆո գործակալության, Հայաստանի Բանկերի Ֆինանսական Վարմանիշի, 2015 թվականի առաջին կիսամյակում բանկային համակարգի միագումար զուտ շահույթը տարեկան կտրվածքով վազել է 54.4%, նախորդ տարվա 14% նվազման համեմատ: Դեկտեմբերյան դեվալվացիոն ցնցումից հետո, որը, փաստորեն, սառեցրեց վարկավորումը և բանկային համակարգը քշեց դեպի վասաբերություն, ընթացիկ տարվա առաջին եռամսյակում նկատվեց մի փոքր աճ, թույլ տալով դուրս գալ շահութաբերության, պահպանելով աճի դադաղ տեմպերը նաև երկրորդ եռամսյակում: 

Բայց այս տեմպերն, այնուամենայնիվ, առանձնահատուկ լավատեսություն չեն ներշնչում, քանի որ կուտակված տնտեսական պրոբլեմների ֆոնի վրա և աստիճանաբար նեղացող վարկային շուկայի պայմաններում, տոքսիկ վարկային պորտֆելների մակարդակը մնում է բարձր: Այս մասին են վկայում ստանդարտ, այսինքն աշխատող և եկամոտ բերող վարկային ներդրումների բացասական դինամիկայի ցուցանիշները (մոտ 5%): Միևնույն ժամանակ, չաշխատող փոխառությունների մակարդակը, որը ծանր բեռի նման կախված է բալանսներում և խժռում է կապիտալները, աճում է հսկայական տեմպերով: Ռետրոսպեկտիվ առումով աստիճանաբար տեսանելի է դառնում ոչ լավատեսական մի պատկեր, որի մութ կողմերն սկսեցին արտահայտվել դեռ 2011 թվականին: Այսպես, եթե 2008 թվականի առաջին կիսամյակում վարկավորման տեմպերն աճեցին 78%, բայց 2014-ին դանդաղեցին 9% (ՀՆԱ աճը 13.7%-ից դանդաղեց մինչև 3.5%): Վարկավորման դինամիկայի աննշան ցուցանիշների արագացումն ընթացիկ տարվա կեսերին` մինչև 11.3% (տնտեսական ակտիվությունը` 4.2%) դեռևս չի վկայում իրավիճակի բարելավման մասին, քանի որ առաջին եռամսյակում արդեն վարկավորումը նվազեց 3.3%, իսկ երկրորդ եռասյակում չցուցադրելով աշխուժացման նշաններ (0.6%):

Ինչպես գտնոմ են AmRating վարկանիշային գործակալության վերլուծաբանները, եթե հաջորդ եռամսյակներում էլ այդ նվազող տրենդը շարունակվի, ապա իրավիճակը կարող է ազդել այնպիսի հիմնարար ցուցանիշների վրա, ինչպիսիք են կապիտալի համարժեքությունը և իրացվելիության մակարդակը: Այսօր կապիտալի համարժեքության մակարդակը պահպանվում է ոչ թե բարձր իրացվելի ակտիվների հաշվին, ինչն ապահովում է համակարգի առողջ աճ, այլ բացառապես կանոնադրական կապիտալների համալրման հաշվին: Նշված տրենդի շարունակման դեպքում կանոնադրական կապիտալներին կատարված ներդրումները, փաստորեն, կարող են խժռվել վնասների հաշվին, ինչը երկարաժամկետ կտրվածքով, սկզբունքայնորեն, աբսուրդ է: Կախարդված շրջանից ելքը կարող է տեղի ունենալ բանկերին պետական աջացության շտապ միջոցառումների, այդ թվում նաև ռեսուրսների բազայի հաշվին «կերակրելով», պետական երկարաժակետ փոխառությունների միջոցով, և նույնիսկ, հնարավոր է, սուբօրդինացված վարկերի միջոցով: Այդ միջոցները կարող են վերցվել 300 մլն.դոլարից, որը Հայաստանը պետք է մինչև 2015 թվականի ավարտն ստանա Կայունացման և Զաևգացման Եվրասիական Ֆոնդից, որպես կայունացման վարկ: Այդ միջոցների մի մասը, ինչպես 2008-2009 թվականների համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ, կարող է ուղղվել բանկի կոպորատիվ հաճախորդների – ձեռնարկությունների, այդ թվում`խոշոր բիզնեսի և ՓՄՁ աջակցմանը: Ընդ որում, հատուկ ուշադրություն պետք է կրկին անգամ դարձնել երկրի լեռնահումքային արդյունաբերության ձեռնարկություններին, որոնք մեծ վնասներ են կրում մետաղների համաշխարհային գների անկման պատճառով: Այդ միջոցառումները, որոնց անհրաժեշտության մասին արդեն խոսել են մոնետար քաղաքականության «օպոլոգետեները», ի դեմս ԱՄՀ և ՀԲ-ի, կարող են ավելի արդյունավետ լինել, քան դրամավարկային պայմաների վերջերս տեղի ունեցած նվազագույն մեղմումը (առանցքային դրույքների իջեցումը` 10.5-ից մինչև 10.25%) և տոկոսադրույքների պետական սուբսիդավորման սահմանափակումը, որոնք, սկզբունքայնորեն, այսօր տնտեսության համար նույն բանն են, ինչ «բալասանը մեռածին»:

Իսկ առայժմ, գտնում են վերլուծաբաները, խուսափելով թանկ փոխառությունների ներգրավումից` ինչպես դրսից, այնպես էլ երկրի ներսից, սկսում են «վատնել» իրենց արժեթղթերի առևտրի պորտֆելները, թղթակցային հաշիվների վրայի միջոցները (նոստրո) և նույնիսկ ստիպված են օգտագործել կանխիկ դրամական միջոցները, որոնց խմբավորված նվազումը փոքրացնում է բարձր իրացվելի ակտիվների պորտֆելը, ինչը ոչ այնքան բարենաստ ձևով է ազդում կապիտալի համարժեքության մակարդակի վրա: Եվ այդ ամենը տեղի է ունենում դրամի արժեզրկման ռիսկի պամաներում, ինչին բանկերն ստիպված են լինում դիմակայել, իրականացնելով պորտֆելի ապադոլայնացում` վարկավորումն աշխուժացնելու նպատակով:

Բացի այդ, բանկերի միագումար վարկային պորտֆելում ժամկետանց վարկերի մասնաբաժինը, կազմելով մոտ 9%, ընդհուպ մոտեցել է միջազգային կրիտիկական սամանին (10-15%), իսկ վատ վարկերի «քոչումը» ռիսկերի մի խմբից դեպի մյուսն ավելի շուտ ցույց է տալիս դրանց որակի վատթարացումը, այլ ոչ թե առողջացումը: Բանկերի փաստացի օգնությունը, որը ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում տրամադրվեց իրական հատվածի սուբյեկտներին, մի քանի տարի անց ցանր բեռի նման ընկավ հենց իրենց վրա, ընդ որում, արդեն վերաֆինանսավորված վարկերի կրկնակի բեռի տեսքով: Իսկ եթե այն ժամանակ իրական հատվածն ստացավ բանկերի աջակցությունը, ինչի շորհիվ կարողացավ լող տալ ու չսուզվել, ապա հիմա բանկերն են ստիպված դուրս գալ ստեղծված ծանր վիճակից, այժմ արդեն պորտֆելների վատ որակով ծանրաբեռնված: Ընդ որում, նրանք պետք է դիմանան նաև ռեգուկյատիվ երկրորդ բեռին, կապված բանկերի ընդհանուր կապիտալի նվազագույն չափի նորմատիվի հետ, որը 2017 թվականից պետք է կազմի առնվազն 30 մլրդ.դրամ:

Ըստ AmRating-ի վերլուծաբանների, տնտեսական զարգացման ցածր տեմպերի, ՀՆԱ –ի հոռետեսական կանխատեսումների, տրանսֆերտների և արտահանման/ներմուծման կրճատման, լեռարդյունաբերական հումքի համաշխարհային գների անկման  պայմաներում այսօր դժվար է Հայաստանի բանկային համակարգը 2017 թվականին պատկերացնել  մասնակիցների ներկայիս թվով: Չնայած, բոլոր բանկերն, առանց բացառության, մտադիր են կատարել կապիտալի գծով ԿԲ նորմատիվը, այնուամենայնիվ, մեծ է հավանականությունը, որ որոշ բանկեը մինչ այդ ակտիվ քայլեր կձեռնարկեն միավորման ուղղությամբ, կամ կուլ կգնան խոշորներին, կամ էլ, վատագույն դեպքում, ԿԲ վերահսկողության ներքո սահուն կերպով կանցեն սանսցիայի հիվանդագին ընթացակարգը: Մոտ մեկուկես տարի անց պարզ կլինի, թե բանկային համակարգի ներկայիս մասնակիցներից քանիսն է ի վիճակի բավարարել ռեգուլյատորի խիստ նորմատիվը և որքանով ճիշտ դուրս եկավ գլխավոր բանկի հաշվարկը` ձևավորել խաղացողների ոչ մեծ, բայց ամուր թիմ, պահպանելով մրցակցային կանոնները, առանց մենաշնորհային նշանների: