Գագիկ Մինասյան. Մենք ունենք ձեռքբերումներ, բայց դրանք այնքան էլ շատ չեն, ինչքան որ կուզենայինք ունենալ

ԱրմԻնֆո. ՀՀ Ազգային ժողովի ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովի ղեկավար, հանրապետական Գագիկ Մինասյանն ԱրմԻնֆո գործակալության հետ հարցազրույցում խոսում է հայ-իրանական տնտեսական համագործակցության հեռանկարների մասին: Ինչպես նաև Հայաստանի տնտեսության 2016 թվականի հեռանկարների և հայ արտադրողների պրոբլեմների մասին, որոնք կապված են Աևմուտքի և Ռուսաստանի միջև «պատժամիջոցային» պատերազմի հետ:

Դատելով կառավարության անդամների ելույթներից և ուղևերություններից, Երևանում որոշակի հույսեր են կապում հետպատժամիջոցային Իրանի աճող հնարավորությունների հետ: Կարելի՞ է այդ մասին խոսել ավելի առարկայական:

Մենք պետք է Հայաստանում ճիշտ հասկանանք տրանսֆորմացիայի էությունը, որին ենթարկվեց Իրանը: Եթե մինչ այդ Հայաստանը, ինչ-որ առումով, հանդիսանում էր Իրանի միակ պատուհանը, ապա այժմ, պատժամիջոցային փուլից հետո, մեր հարևանն ստացավ այդպիսի 15 պատուհան, իր բոլոր հարևանների միջոցով: Հետևաբար, մենք պետք է խոստովանենք, որ այն բոլոր սպասելիքները, որոնց հետ հույսեր էինք կապում՝ մեր հարավային հարևանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերացման առնչությամբ, այսօր իրատեսական չեն: Այնուամենայնիվ, այսօր Իրանը բացվում է աշխարհին, ինչը լրացուցիչ հնարավորություններ է պարունակում նաև Հայաստանի համար: Իհարկե, եթե այդ հնարավորությունները լինեին այն ժամանակ, երբ Իրանը գտնվում էր պատժամիջոցների ռեժիմի ներքո և աշխարհի հետ շփվում էր հիմնականում Հայաստանի միջոցով, մեր երկիրն ավելի շատ հնարավորություններ ու առավելություններ կստանար:

Այնուամենայնիվ, արդյո՞ք դեռ իրատեսական է Իրան-Հայաստան երկաթուղու շինարարության նախագիծն այսօրվա զարգացումների պայմաններում:

Մենք պետք է հասկանանք, որ հյուսիսում Իրանը Հայաստանից բացի ունի ևս մեկ այլընտրանքային ճանապարհ, Ադրբեջանով: Իսկ հյուսիսային հաղորդակցությունները հատկապես սևծովյան նավահանգիստների ուղղությամբ, Իրանի համար շատ կարևոր են: Հետևաբար, ավտոմայրուղիներով կամ երկաթուղիներով սևծովյան նավահանգիստներին միանալու այդ երկրի ձգտումը լիովին իրատեսական է: Իրան-Հայաստան երկաթուղու շինարարության նախագիծը դեռ ուժի մեջ է և կազմում է առնվազն 3.5 մլրդ.դոլար:  Պետք է խոստովանել, որ այդպիսի գումար գտնելը բավականին դժվար է, բայց եթե հաջողվի, ապա մենք կունենանք Պարսից ծոցը Սև ծովի նավահանգիստների հետ կապող ամենակարճ ճանապարհը: Նման ծրագրի շահառուներ կարող են լինել ոչ միայն Հայաստանը, Վրաստանը և Իրանը, այլ նաև մի շարք այլ երկրներ: Իսկ մեր գլխավոր մրցակիցն Իրանից Ադրբեջանով դեպի հյուսիս գնացող երկաթուղու շինարարությունն է: Երկարաժամկետ հեռանկարում այսօր շատ դժվար է կանխատեսել, թե այդ նախագծերից որ մեկն ավելի ձեռնտու է Իրանին: Ես սա հատուկ ընդգծում եմ, հաշվի առնելով, որ շատ դժվար է կանխատեսել Իրանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների հետագա զարգացումները, անգամ կարճաժամկետ հեռանկարում: Իմ կարծիքով, այդ հարաբերությունների լուրջ վատթարացման հավանականությունը շատ մեծ է: Այդ առումով Թեհրանի համար շատ դժվար է գերադասել ավելի էժան ադրբեջանական տրանզիտը: Հետևաբար, հայկական նախագծի հնարավորությունները ցածր չեմ գնահատում: Ավելի իրատեսական է թվում Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղու շինարարության նախագիծը, որն արդեն գտնվում է իրականացման փուլում: Չեմ բացառում, որ Իրանը կփորձի գազ և նավթ արտահանել Հայաստանի տարածքով՝ հյուսիսային ուղղությամբ, իսկ այնտեղից՝ դեպի Եվրոպա:

Որոշ վերլուծաբաններ գտնում են, որ դրան կարող է հակառակվել Ռուսաստանը...

Ավելի քան ակնհայտ է, որ նման հեռանկարը Ռուսաստանի համար անընդունելի է: Սակայն, հաշվի առնելով, որ իրանական նավթը և գազը, Հայաստանով կամ ոչ, այսպես թե այնպես կհասնեն Եվրոպա, Մոսկվայի համար առավել ընդունելի է հայկական տրանզիտը: Այդ պատճառով ԵԱՏՄ անդամները նույնպես պետք է մտածեն՝ արդյոք իրենց ձեռնտու է ԵԱՏՄ անդամ Հայաստանի տարածքով իրանական տրանզիտի տարբերակը:

Հայտնի է, որ ներկայումս 2 չինական ընկերություններ կատարում են Իրան-Հայաստան երկաթուղու տեխնիկա-տնտեսական հիմնավորումները: Այդ մասին ունե՞ք ավելի լայն տեղեկատվություն:

Կարծում եմ, որ Չինաստանի կողմից այդ նախագծի ֆինանսավորման իրական հեռանկարը, իրոք, դիտարկվում է: ՀՀ նախագահի և վարչապետի վերջերս Չինաստան կատարած այցերն ու պայմանավորվածությունները դրա ապացույցներն են: Դեկտեմբերին նույն նպատակով Չինաստան կայցելի նաև տրանսպորտի և կապի նախարար Գագիկ Բեգլարյանը: Եվ բոլոր այդ նախնական պայմանավորվածություններն ու ընթացող բանակցությունները տանում են դեպի Հայաստանի համար այդքան կարևոր այդ նախագծի իրականացումը: Ձեռք կբերեն արդյոք գործնական բովանդակություն, ժամանակը ցույց կտա: Մենք չպետք է մոռանանք, որ որ Չինաստանը նույնպես դիտարկումներ է կատարում Ադրբեջանով երկաթուղի կառուցելու ուղղությամբ: Տարբերությունն առավելությունների մեջ է, իսկ ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, թե ինչը կգերակշռի – տնտեսական շահը, թե քաղաքական դրդապատճառները:

Հայաստանը և Վրաստանը բավականին երկար ժամանակ և ակտիվորեն բանակցում են: Կարելի՞ է արդյոք ենթադրել, որ հատկապես Հյուսիս-Հարավ միջանցքի ուղղությամբ:

Անկասկած: Բայց այդ բանակցությունները բոլորովին չեն սահմանափակվում Հայաստանով և Վրաստանով: Այդ ծրագրին ներգրավված է Իրանը, ինչպես նաև արաբական աշխարհը: Գործը չի սահմանափակվում միայն երկաթուղային հեռանկարներով և Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղու շինարարության ծրագրի իրականացումով: Մենք ունենք հայկական էներգետիկ համակարգը զարգացնելու մեծ հեռանկարներ, դրանք վրացականի և իրանականի հետ միացնելով: Այդ նախագիծն արդեն ֆինանսավորվում է ու իրականացվում, և շատ շուտով այն մեզ թույլ կտա դուրս գալ Ռուսաստան, հաշվի առնելով Վրաստանի և Ռուսաստանի էներգահամակարգերի սինխրոն լինելը: Դա Հյուսիս-Հարավ կապերն ամրապնդելու լրացուցիչ հնարավորություն է՝ էլեկտրաէներգետիկ միջանցքի միջոցով:

Երբ խոսում եք Ռուսաստան դուրս գալու մասին, նկատի ունեք բացառապես սևծովյան նավահանգիստները, թե՞ նաև ուղիղ ցամաքային ելքն Աբխազիայի տարածքով: Այդ նախագիծը դեռ քննարկվո՞ւմ է:

Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղու գծով, կարող եմ ասել, որ այն ունի մինիմում և մաքսիմում ծրագրեր: Մինիմումը - Սև ծովի նավահանգիստնեն են, իսկ մաքսիմումը – աբխազական հատվածի բացումը և դեպի Ռուսաստանը ուղիղ ելքը: Միայն Վրաստանի սևծովյան նավահանգիստներ դուրս գալը մեզ լայն հնարավորություններ կտա, բեռներն արագ և համեմատաբար էժան բերելու առումով, ոչ միայն Եվրոպայից, այլ նաև Ռուսաստանից: Բոլորս էլ հասկանում ենք, որ Վերին Լարսով ընթացող ճանապարհն արտակարգ պրոբլեմատիկ է: Բոլորս էլ հետևում էինք ռուսական զինծառայողների կողմից Աբխազիայում երկաթուղու, մինչև Վրաստան, վերանորոգման վերաբերյալ տեղեկատվությանը: Եվ կարող եմ նշել, որ ռուս-վրացական հարաբերություններն ուեն ջերմացման լուրջ միտումներ: Բայց դեռ ոչ մի անգամ վրաց գործընկերներից չեմ լսել Աբխազիայի հետ հաղորդակցությունը բացելու մտադրությունների մասին, չնայած դա Վրաստանին շատ ձեռնտու է տնտեսական առումով: Չեմ բացառում, որ առաջիկայում Թբիլիսիում կարող են անդրադառնալ այդ պոբլեմին:

Հայաստանի իշանությունները երկրի տնտեսության համար 2016 թվականին գուշակում են ոչ այնքան պայծառ ապագա: Խնդրեմ, կիսվեք Ձեր կանխատեսումներով:

2015 թ. համեմատ՝ 2016 թվականը տնտեսական առումով բավականին բարդ է լինելու: Եվ դա միայն օտարերկրյա տրանսֆերտների ծավալի անկմամբ չէ պայմանավորված, ինչպես ընդունված է համարել մեզ մոտ: Ցավոք, ոչ ոք այսօր չի կարող կանխատեսել, թե ինչ զարգացում կապրեն Ռուսաստանի նկատմամբ արևմտյան պատժամիջոցները: Գումարած դրան՝ էներգակիրների և, առաջին հերթին, նավթի գների անկումը: Մինչդեռ հենց Ռուսաստանն է Հայաստանի գլխավոր առևտրային գործընկերներից մեկը՝ հաշվի առնելով ռուսական շուկայում իրացվող մեր արտադրանքի ծավալները: Եվ ռուսաստանցիների վճարունակության և, համապատասխանաբար, գնողունակության անկումն անմիջականորեն անդրադառնում է դեպի Ռուսաստան հայկական արտահանման ծավալների վրա: Կարծում եմ՝ այս նկատառումներն էլ ընկած են երկրի 2016 թվականի տնտեսական զարգացման հնարավորությունների վերաբերյալ Հայաստանի իշխանությունների այդքան հոռետեսական գնահատականի հիմքում: Սակայն, Հայաստան ներմուծման ծավալների կտրուկ անկման պայմաններում՝ արտահանման ծավալների անկումն այնքան էլ մեծ չի թվում: Սա խոսում է Հայաստանի ներքին սպառման որոշակի դիվերսիֆիկացման մասին: 2015 թվականի առաջին 9 ամիսներին ներմուծման ծավալները նվազել են ավելի քան 30%, մինչդեռ արտահանման ծավալները՝ ընդամենը 2%: Իմ կարծիքով, հիշյալ թվերը վկայում են ստեղծված իրավիճակում ներքին արտադրական պաշարների գործարկման կարողության մասին: Իհարկե, դրանք այնքան էլ մեծ չեն, ավելին՝ ոչ բոլորն են օգտագործվում, բայց ստեղծված ֆինանսատնտեսական իրավիճակում մենք ուղղակի դատապարտված ենք շեշտը դնել ներքին արտադրության վրա: Այսպիսով՝ մեր միակ դրական սպասումը - 2016 թվականին իրանական տնտեսության և շուկայի ակտիվացումն է, ինչն իրերի ճիշտ դասավորության դեպքում Հայաստանին կարող է փոխհատուցել ռուսաստանյան շուկայի անկումը:

Դուք նշեցիք «պատժամիջոցային պատերազմով» խցանված ռուսաստանյան շուկայի հնարավորությունների անկման մասին: Սակայն, այդ գործընթացը հայ արտահանողներին նոր հնարավորություններ ընձեռեց: Իսկ դրա լավագույն ապացույցն է՝ գյուղատնտեսության ոլորտի համախառն արտադրանքի ծավալների 11.3% աճը, ինչպես նաև հանրապետության գյուղական վայրերում իրականացվող 14.3%-ով վարկավորումը:

Իրոք, մենք տեսանք և շարունակում ենք տեսնել Հայաստանից Ռուսաստան արտահանվող գյուղատնտեսական ապրանքների ծավալների աճ: Բայց խնդիրն այլ է: Ռուսական ռուբլին ամերիկյան դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է ավելի շատ, քան՝ հայկական դրամը, ինչը հանգեցրել է ռուբլու նկատմամբ դրամի արժևորման: Եվ նման արժևորումը, բնականաբար, հանգեցնում է ռուսական շուկայում իրացվող հայկական ապրանքների գնագոյացման խնդիրներին, ինչպես նաև մեր արտադրողների շրջանառությունների կրճատմանը և դրանից ակնկալվող արժույթի անկմանը:

Հայաստանի պետական պարտքը մոտենում է ՀՆԱ-ի՝ կրիտիկական 50 տոկոսին: Ժամանակը չէ՞ արդյոք ձեռնարկել համապատասխան քայլեր, Հունաստանի ճակատագրից խուսափելու համար:

Իրոք, մենք մոտենում ենք այդ ցուցանիշին: Եվ ունենալով 47-տոկոսանոց պետական պարտք, դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի նկատմամբ չպետք է հատի 3-տոկոսի ցուցանիշը: Այս առումով, իհարկե, առաջանում է ներգրավված վարկային միջոցներն ավելի արդյունավետ կառավարելու անհրաժեշտությունը: Այլ խոսքով, տնտեսական զարգացում, ՀՆԱ-ի աճ, ինչպես նաև հարկային մուտքեր ապահովող վարկերը պետք է գերակշռեն դեֆիցիտը ծածկող վարկերին: Իմ կարծիքով, գործնականում, մեր առաջիկա բոլոր վարկերը պետք է վերցվեն հատկապես տնտեսության զարգացման նպատակով: Դրա հետ մեկտեղ, անհրաժեշտ է լրջորեն խստացնել վարկային միջոցների նպատակային օգտագործման նկատմամբ վերահսկողությունը:

Հայաստանի տնտեսության զարգացմանը խանգարող պատճառներից Դուք նշեցիք միայն արտաքին պատճառները: Իսկ ի՞նչ կասեիք ներքին պատճառների մասին:

Դրանք, անկասկած, կան ու քիչ չեն: Բացարձակ շուկայի բացակայությունը, տնտեսության որոշ ոլորտներում առկա գերկենտրոնացվածությունը, ճիշտն ասած, ներքին շուկայի զարգացմանը մեծ հնարավորություններ չի ընձեռում: Անկասկած է նաև կոռուպցիայի առկայությունը: Այս բոլոր ներքին պրոբլեմները փորձում ենք քայլ առ քայլ լուծել, և այդ ճանապարհին, իհարկե, կան ձեռքբերումներ, բայց անվիճելի է նաև այն, որ դրանք այնքան էլ շատ չեն, որքան որ կուզենայինք տեսնել:

Դավիթ Ստեփանյան