Հայկական գինիների քանակը կավելանա միայն որակի շնորհիվ

ԱրմԻնֆո. Հայ գինեգործների միության նախագահ Ավագ Հարությունյանը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալության հետ հարցազրույցում պատմում է այն դժվարությունների մասին, որոնց բախվել է ոլորտը ռուսական ռուբլու արժեզրկման հետևանքով: Ինչպես նաև նշվում են ճգնաժամից դուրս գալու ուղիները և կանխատեսվում Հայաստանի գինեգործության հեռանկարները:

Օղու և լիկյորային գինիների ռուսաստանյան շուկայում հայ արտադրողների մասնաբաժինը 2015 թվականի հունվարից մինչև նոյեմբեր, գործնականում, զրոյացել է: Հայաստանունմ արտադրվող ալկոհոլային խմիչքների մինչև 93%-ն արտահանվում է ԵԱՏՄ երկրներ: Այդ ծավալի 92-93%-ն ընկնում է Ռուսաստանին: Իր հերթին, արտահանումային այդ ցուցանիշների 91-92%-ը կազմում է կոնյակը, 4-5%-ը՝ գինին: Թվերով դա կազմում է միլիոնից մի փոքր ավելի շիշ գինի և մինչև 35 մլն.շիշ կոնյակ: Արտահանման 90 %-ը կազմում են երեք-, չորս- և հինգ-աստղանի կոնյակները, իսկ մնացածը կազմում են թանկարժեք կոնյակները: Նույն կերպ է բաշխվում նաև հայկական գինիների արտահանումը: Արտահանման մինչև 90%-ը կազմում են մինչև 4 դոլար գնով գինիները, իսկ մնացած գինիների արժեքը հասնում է 7-8 դոլարի՝ մեկ շշի դիմաց: Գինիների 1.5%-ն արտահանվում է Չինաստան, մինչև 1%-ը՝ Արևմտյան և Արևելյան Եվրոպայի երկրներ և ԵԱՏՄ երկրներ, ԱՄՆ:

Հայկական գինիների արտահանման Ձեր կողմից նկարագրված պատկերը, հատկապես դեպի ԵԱՏՄ երկրներ, բավականին, այսպես ասած, համեստ տեսք ունի: Ի՞նչն է արտադրողին խանգարում ավելացնել արտահանումը, հաշվի առնելով, որ այդ նույն մոլդավական և վրացական գինիները ռուսաստանյան շուկա են ընկնում ավելի դժվարությամբ, քան հայկական գինիները:

Հիմնական պատճառը նրանում է, որ Հայաստանը չի ընկալվում որպես գինի արտադրող երկիր, ունենալով բացառապես «կոնյակային» երկրի իմիջ: Եվ իրոք, Հայաստանում աճեցված խաղողի միայն 5%-ն է ուղղվում գինիների արտադրությանը, մնացած 95%-ն ընկնում կոնյակին: Հետևաբար, նույնիսկ արտադրելով ավելի որակյալ գինիներ, ինչը, ցավոք, չարեցինք, մենք չէինք կարող մեծացնել մեր ներկայությունը ռուսաստանյան շուկայում: Հայկական գինիները, պարզապես, չունեն պահանջարկ: Երկրորդ պատճառը հայկական գինիների ցածր որակն է: Այնուամենայնիվ, 2008 թվականի ճգնաժամը որոշակիորեն բարձրացրեց հայկական գինիների որակը և դիվերսիֆիկացրեց ոլորտը, կոնյակ արտադրողներին ստիպելով ավելի մեծ ուշադրություն դարձնեն գինիների արտադրությանը: Այդ ժամանակներից Հայաստանի գինեգործության ոլորտում սկսեցին ավելի մեծ ներդրումներ կատարել, հայտնվեցին նոր դերակատարներ, որոնք նոր ձեռնարկություններ ստեղծեցին, գործնականում՝զրոյից: Սակայն, գինեգործության ոլորտի վրա, այնուամենայնիվ, դեռ պահպանվում են անցյալի հետքերը:

Ի՞նչ ծավալի ներդրումների մասին է խոսքը:

Վերջին 5 տարիներին դրանք կազմել են 50-60 մլն.դոլար: Ասեմ, որ դա բավականին լուրջ գումար է: Այդ գումարից 35-40 մլն.դոլարը կազմել են ներքին ներդրումները: Շարունակենք:Մինչև 2006 թվականը Մոլդովան ամեն տարի Ռուսաստան էր արտահանում 270 մլն շիշ գինի, Վրաստանը՝ 55 մլն շիշ, իսկ Հայաստանը՝ընդամենը 0.5 մլն շիշ: Հետևաբար, մենք պարզապես, հնարավորություն չունենք հավակնելու մոլդովական կամ վրացական արտադրողների նիշաներին ռուսական շուկայում, որի տարեկան ծավալը կազմում է մոտավորապես 1,2 մլրդ.շիշ: Եվս մեկ պատճառ – դա հայկական գինիների բարձր ինքնարժեքն է, ի տարբերություն վրացական և մոլդավական գինիների, ինչը պայմանավորված է օբյեկտիվ պատճառներով - էներգակիրների բարձր գին, աշխատուժի ավելի բարձր գին, հաղորդակցությունների պրոբլեմ և այլն: Ընդ որում ռուսաստանյան շուկայի այդ նույն ցածր գնային հատվածում մրցակցում են Արգենտինայի, Չիլիի, Իտալիայի, Իսպանիայի, Ֆրանսիայի արտադրողները: Վերջինները, կարելի է ասել, սպասում էին ռուսաստանյան շուկայից մոլդավացիների և վրացիների դուրս գալուն, անհապաղ զբաղեցնելով շուկայի ազատ նիշան: Հետևաբար, ռուսաստանյան շուկայում մեր ներկայության ավելացմանը խանգարող պատճառների պակաս չունենք: Բայց նույնիսկ մրցակցության բացակայության պայմաններում, ամենաակտիվ և ճիշտ աշխատելու դեպքում, մենք կարող էինք մեր ներկայությունն ավելացնել ընդամենը մինչև 2.5-3 մլն.շիշ:

Այսինքն, Ձեր խոսքերից հետևում է, որ հայկական գինիների իրացման հետ կապված պրոբլեմներ, գործնականում, չկան...

Դեռ 2-3 տարի առաջ դրանք, իրոք, չկային: Հայաստանում տարեկան արտադրվում էր մոտ 5 մլն.շիշ գինի, 4 մլն.շիշն իրացվում էր տեղում, 1 մլն.շիշն՝ արտահանվում: Անհրաժեշտության դեպքում կարող էինք տարեկան արտադրությունն ավելացնել ևս 1 մլն. շշով: Պրոբլեմներն սկսվեցին 2 տարի առաջ, երբ սկսեց ընկնել ռուսական ռուբլին: Դրանից հետո ռուբլին կրկնակի արժեզրկվեց, իսկ ապրանքները ռուսաստանյան շուկայում թանկացան մոտ 10-15%: Նման պայմաններում հայկական գինիների արտահանումը դեպի Ռուսաստան, գործնականում, կորցրեց իմաստը, քանի որ ստիպված էինք գինին վաճառել մի գնով, որը նույնիսկ չէր ծածկում ինքնարժեքը: Այսօր ռուսաստանցիները փորձում են արտասահմանյան ապրանքների ներմուծումը դիվերսիֆիկացնել ներմուծման փոխարինմամբ: Արդյունքում, շուկան արդեն հեղեղվել է Ռուսաստանի հարավային շրջաններում արտադրված և մեկ շշի դիմաց 1 դոլարից էլ ցածր ինքնարժեք ունեցող գինիներով, ինչը թույլ է տալիս դրանց վրա սահմանել 100-200 ռուբլի մանրածախ գներ: Արդյունքում, այսօր մենք ռուսաստանյան շուկային առաջարկելու բան չունենք, բացի միջին և բարձր գներով գինիներից: Սակայն, 600-800 ռուբլի գնային հատվածում Ռուսաստանում վաճառվում են այդ նույն ֆրանսիական գինիները, որոնց հետ մրցակցել մենք, իհարկե, ի վիճակի չենք: Մնում է, այսպես կոչված, միջին՝ 400-600 ռուբլի գնային շեմը՝ հիմնական արտադրողների համար, և, իհարկե, 1000 ռուբլուց բարձր պրեմիում հատվածը՝ 5-10 խիստ սահմանափակ արտադրողների համար, ինչը մեծ և նպատակաուղղված աշխատանք է պահանջում:

Իսկ Հայաստանի անդամակցումը ԵԱՏՄ-ին ոչ մի կերպ չփոխե՞ց իրավիճակը:    

Ոլորտին դա առանձնապես ոչինի չտվեց, քանի որ մեր մաքսային ծախսերը լավագույն դեպքում իջան 10%, ինչը, վերը նկարագրված թվերի պայմաններում, առանձնապես քաշ չուներ: Ընդհանրապես, Հայաստանի անդամակցումը ԵԱՏՄ-ին ես գնահատում եմ որպես քաղաքական, այլ ոչ թե տնտեսական քայլ, հաշվի առնելով, որ ԵԱՏՄ հսկայական շուկան կարող է հետաքրքրություն ներկայացնել միայն էժան ապրանքներ արտադրողներին:

Հայկական դրամի նկատելի արժեզրկումն արդյո՞ք ի վիճակի չէ խթանել հայկական գինիների և կոնյակի արտահանումը:

Ի վիճակի է, բայց այն տնտեսության դեպքում, երբ տեղական արտադրության տեսակարար կշիռը գերակշռող է: Ցավոք, շշերը, խցանները, զտիչները և այլ հարակից նյութերը ներմուծում ենք արտերկրից, իսկ էներգակիրները գնալով ավելի են թանկանում: Այս պարագայում ձեր նկարագրած դասական սխեման չի կարող արդյունավետ աշխատել:

Լավ, իսկ որտե՞ղ է ելքը,  արտահանման դիվերսիֆիկացման մե՞ջ: Չէ՞ որ այդ մեկ միլիոն շիշ գինին պետք է որևէ տեղ իրացվի:

Ցանկացած ճգնաժամ ունենում է նաև դրական կողմեր, դաշտը բյուրեղացնելով թույլ  դերակատարներից: Ցանկացած տնտեսական ֆորս-մաժորային իրավիճակ ցույց է տալիս, թե որ ուղղությամբ պետք է ընթանա արտադրողը կամ արտահանողը: Մեր պարագայում մենք, իրոք, պետք է դիվերսիֆիկացնենք մատակարարումները դեպի այլ շուկաներ: Չէ որ լավ կյանքից չէ, որ հայկական գինինները շարունակվում են վաճառվել ռուսաստանյան շուկայում: Ռուսաստանցիները մեր հանդեպ մշտապես ունենում են պարտքեր, և դուրս գալն այդ շուկայից մեզ կզրկի ինչպես այդ գումարների ստացումից, այնպես էլ շուկայում զբաղեցրած դիրքից: Այսօր, աշխատելով 30-40% մինուսով, մեր արտադրողները հույս ունեն, որ ճգնաժամն, այնուամենայնիվ, հավերժ չի լինելու, իսկ նավթի մեկ բարելի գինը չի իջնի մինչև 10 դոլար: Նման ճգնաժամերը ցիկլիկ են և տեղի են ունենում ամեն 30-40 տարին, որից հետո նավթի գները ֆիքսվում են: Հետևաբար, հարցը բոլորովին էլ ռուբլու փոխարժեքի մեջ չէ, այդ կայունության մեջ է: Նույնիսկ 1 դոլարի դիմաց 100 ռուբլու պայմաններում մենք կփորձենք գնահատել ստեղծված իրավիճակը և որոշել մեր հետագա քայլերը: Բայց ռուբլու փոխարժեքի անվերջ անկման պայմաններում տարիներով կարգավորված ենթակառուցվածքների ապագայի հարցում կողմնորոշվելը բավականին բարդ է: Իմ կարծիքով, մենք պետք է աստիճանաբար դիվերսիֆիկացնենք մյուս ուղղություններով արտահանումը, պահպանելով նաև նվազագույն ներկայությունը ռուսաստանյան շուկայում: Սխալ կլիներ վերջնականապես այրել Ռուսաստանի հետ բոլոր կամուրջները:

Դիվերսիֆիկացման ո՞ր ուղիներն են Ձեզ համար ավելի հեռանկարային:

Արտերկրում ապրում են մոտ 3 մլն.մեր հայրենակիցների ընտանիքներ, էլ չեմ խոսում բարեկամների և մյուս մտերիմների մասին: Այդ 3 մլն.ընտանիքներն օրական 1 շիշ հայկական գինի չեն խմում՝ որակի նկատմամբ արդարացված անվստահության պատճառով: Այսինքն, մենք վերադառնում ենք նրան, որ պրոբլեմը մեր մեջ է, գինի արտադրողների, այլ ոչ թե սպառողների մեջ: Հետևաբար, մենք պարզապես պարտավոր ենք կտրուկ բարձրացնել հայկական գինիների որակը, ինչն էլ արվում է: Մենք պետք է աշխատենք նաև մեր սփյուռքի հետ, որպեսզի ապացուցենք, որ հայկական գինիներն արդեն այն որակի չեն, ինչը կար, օրինակ, 5 տարի առաջ: Եվ եթե մեզ հաջողվի դա անել, ապա նշված 3 մլն.շիշ գինին գինեգործության ոլորտը կապահովի արմատապես նոր արդյունքներով: Բավականաչափ օգտակար գործիքներ, մեթոդներ ու կապեր կան: Անհարեժեշտ է ապահովել նաև Հայաստանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ակտիվ աշխատանքն Արևմտյան և Արևելյան Եվրոպայի երկրների ավանդական շուկաներում: Հայկական գինիների օրերի անցկացումը, դրանց արտադրության բազմադարյան ավանդույթների բացահայտումը և նման քայլերն այսօր անհրաժեշտություն են: Եվ դա էլ է մեզնից կախված, իսկ մենք այդ ուղղությամբ ոչինչ չենք անում: Եվս մեկ հեռանկարային ուղղություն կարելի է համարել Չինաստանի, Հնդկաստանի, Բրազիլիայի և Մեքսիկայի նոր և դինամիկ զարգացող շուկաների հետ աշխատելը:

Նկարագրեք այդ շուկաներում հաջող մեկնարկ ապահովելու դրական և բացասական նախադրյալները:

Դրական կողմն այն է, որ այդ շուկաները մեր մասին ոչինչ չգիտեն, և մենք կարող ենք սկսել այնտեղ աշխատել մաքուր էջից: Իսկ վատն այն է, որ ուղեկցող ողջ ենթակառուցվածքը պետք է ստեղծվի զրոյից: Այսինքն, ամեն ինչ, կրկին, մեզնից է կախված:

Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ միայն հայկական գինիների որա՞կը կարող ապահովել քանակ:

Միանգամայն ճիշտ է: Դրան էլ պետք է ավելանա մեր կառավարության աշխատանքն այդ ուղղությամբ:

Իսկ ինչպիսի՞ն են հայկական կոնյակի արտադրության հեռանկարները:

Դրանք այնքան էլ պայծառ չեն: Կոնյակը կարող է հայտնվել ավելի վատ իրավիճակում, քանի գինին է, հաշվի առնելով, որ 130 տարի առաջ Հայաստանը կոնյակ արտադրողների շարքում հայտնվեց բացառապես ցարական Ռուսաստանի որոշ հպատակների հավակնությունների շնորհիվ: Իր հերթին, մեզ մոտ արտադրվող խմիչքը մենք կոնյակ կոչելու իրավական իրավունքներ չունենք, պարզապես, Խորհրդային Միության կառավարությունը 70 տարի թքած ուներ միջազգային իրավունքի վրա: Իհարկե, մենք դա կարող ենք շարունակել ԵԱՏՄ շուկայում, բայց ոչ այն պայմաններում, որ կոնյակն աստիճանաբար կորցնում է իր գրավչությունը մեզ համար, իսկ այդ նույն «երեքաստղանոցի» գինն արդեն աստիճանաբար մոտենում է ինքնարժեքին: DCFTA կողմից Հայաստանին տրամադրվել է 10 տարի՝ կոնյակ բառից հրաժարվելու համար: Հետևաբար, վաղ թե ուշ, բայց կոնյակից մակարդակով ավելի ցածր բրենդիին անցնելն անխուսափելի կլինի, քանի որ մենք խաղում ենք մի խաղ, որի կանոնները թելադրում են ուրիշները: Բայց առաջիկա 10-15 տարիներին այդ անցումը գործնականում կլինի աննկատ: Հետևաբար, ոլորտի ապագան ես տեսնում եմ գինիների և մրգային օղիների արտադրության ավելացման մեջ, որոնք Հայաստանի համար հանդիսանում են տեղական պրոդուկտներ:

Իսկ ի՞նչ կասեիք ոլորտի դրական միտումների մասին:

Առաջին հերթին, ես դա տեսնում եմ հայկական գինիների որակի բարձրացման մեջ: Շուկա են դուրս գալիս նոր, բավականին լուրջ արտադրողներ: Վերջապես, մենք փորձում ենք դուրս գալ նոր շուկաներ: Կառավարությունն սկսել է 10%-ով սուբսիդավորել գինիների արտահանումը: Ի վերջո, չէ որ այդ ճգնաժամը երկնքից չի, որ մեր գլխին ընկավ: Մենք էինք այն պատրաստում երկար տարիներ, սկսած անցյալ դարի 50-ականներից, արտադրելով ցածր որակի գինիներ, որոնք կարելի էր իրացնել բացառապես ռուսաստանյան շուկայում: Գինու կամ պորտվեյնի շշի արժեքի մեջ «ձախ» գումարները հասնում էին 10-100%-ի, իսկ «ստվերը» Հայկական ԽՍՀ բյուջեում հասնում էր 10%-ի: Անկախության ձեռքբերումից և ձեռնարկությունների մասնավորեցումից հետո հանկարծ պարզվեց, որ մեր արտադրանքը ոչ մեկին պետք չէ: Այսօր շուկայում ես ակնկալում եմ հարուստ, ոչ մեծ ընկերությունների դիրքերի պահպանումը և ավելի խոշոր ընկերությունների խոշորացումը: Արդեն ստեղծվել են բավականին խոշոր ընկերություններ՝ Armeniavine-ն, Karas-ը, TerrasdeArmenia-ն, հայտնվել են նաև նոր, ոչ մեծ ընկերություններ:

Այսինքն, գինեգործության ոլորտը, չնայած ճգնաժամին, ունի՞ բավականին լավ հեռանկարեր:

Անկասկած: Գտնում եմ, որ գինեգործությունն ունի մեծ և պայծառ ապագա, պարզապես, մենք պետք է հաղթահարենք այս անցումային փուլը: Հարկ է խոստովանել, որ այն շատ ձգձգվեց և ընթանում է արդեն մոտ 30 տարի. պատերազմ, տնտեսության փլուզում, ծանր տարիներ, ճգնաժամեր, ռուբլու փոխարժեքի անկում: Այս ամենն էապես երկարաձգեց անցումային փուլը: Բայց Հայաստանը դեռ չի դադարել լինել այն երկիրը, որտեղ Նոյը տնկեց խաղողի որթատունկը, ինչպես նաև չի կորցրել իր հրաշալի բնա-կլիմայական պայմանները, որոնք անհրաժեշտ են խաղողի ընտիր տեսակների աճեցման համար: Կարծում եմ, որ այդ ամենը, ճգնաժամի տրամադրած հետևանքների և հնարավորությունների հետ միասին, ոլորտի համար անխուսափելիորեն կստեղծի զարգացման բոլոր անհրաժեշտ նախադրյալները:

Դավիթ Ստեփանյան