Հայաստանում արտաքին պարտքի շարունակվող աճի և բարձր միգրացիայի պայմաններում բնակչության մեկ շնչին ընկնող պարտքի բեռը 2015 թվականին 1.5 հազ. դոլարից հասավ մինչև 1.7 հազ.դոլարի

Արմինֆո. Հայաստանի պետական պարտքը 2016 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ հատեց 5 մլրդ.դոլարի սահմանագիծը, ավելի խորացնելով բնակչության մեկ շնչին ընկնող պարտքի բեռը, որը 1.5 հազ.դոլարից հասավ մինչև 1.7 հազ.դոլարի, ընդ որում`արտաքին պարտքի շարունակվող աճի և բարձր միգրացիայի պայմաններում: Ի դեպ, միայն արտաքին պարտքի գծով, որը հասավ 4.3 մլրդ. դոլարի, բնակչության մեկ շնչին ընկնող պարտքի բեռը 1.3 հազ.դոլարից հասավ մինչև 1.4 հազ.դոլարի (2009-ի 550 դոլարի համեմատ): Իսկ, հաշվի առնելով միգրացիայի իրական մասշտաբները, բնակչության մեկ շնչին ընկնող պարտքի բեռը շատ ավելի բարձր է: Արտաքին պարտքի մարման աստիճանը, ոսկու-արտարժույթի պահուստներով, 2016 թվականի հունվարի 1-ին կազմել է 41.1%, 39.3%-ով գերազանցելով 2014-ի ցուցանիշը, բայց 57.7% զիջելով 2013-ի ցուցանիշը: Դա նրա արդյունքն էր, որ 2013 թվականին, երբ ոսկու-արտարժույթի պահուստներն ավելացան 25.1% (մինչև 2.3 մլրդ.դոլար), արտաքին պարտքի աճի տեմպերն ավելի համեստ էին (5%, մինչև 3.9 մլրդ.դոլար), որից հետո, 2014 թվականին, երբ ոսկու-արտարժույթի պահուստները նվազեցին 34.7% (մինչև 1.5 մլրդ.դոլար), արտաքին պարտքն աճեց 13.7% (մինչև 3.8 մլրդ.դոլար), իսկ 2015-ին`թե պահուստները, և թե արտաքին պարտքը ցուցադրեցին աճող դինամիկա: Այսպես, 2015 թվականին ոսկու-արտարժույթի պահուստներն աճեցին 19%, մինչև 1.8 մլրդ.դոլար, գերազանցելով արտաքին պարտքի տեմպերին (16%, մինչև 4.3 մլրդ.դոլար): Փորձագետների կանխատեսումներով, 2017 թվականին Հայաստանի արտաքին պարտքը կանցնի 5 մլրդ. դոլարից, որից հետո միայն կսկսի նվազել: Հայաստանի ներքին պարտքի 18.2% աճն ընթանում էր արտաքին պարտքի`16% աճին զուգահեռ, որոնք երկրի ընդհանուր պետական պարտքն ավելացրին 16.3%: Ընդ որում, արտաքին պարտքի գծով կառավարության պարտավորոթյուններն հաշվետու տարում ավելացան 16.7%, իսկ Կենտրոնական բանկի պարտավորոթյունները` 10.2%: Ներքի պարտքի կառուցվածքում զգալիորեն աճեցին հայկական եվրոբոնդերի գծով պարտավորությունները – 2.4 անգամ: 2014 հունվար-դեկտեմբերին արտաքին պարտքն աճեց 13.7%, իսկ ներքին պարտքը` 11.4%, և ընդհանուր պարտքն աճեց 13.3%: ՀՀ ֆինանսների նախարարության նախնական տվյալներով, որոնք տրամադրվել են ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությանը, Հայաստանի պետական պարտքը 2016 թվականի հունվարի 1-ին կազմել է 2.453 տրլն.դրամ կամ 5.071 մլրդ.դոլար, որտեղ արտաքին պարտքը կազմել է 85% կամ 2.085 տրլն.դրամ (4.310 մլրդ.դոլար), իսկ ներքին պարտքը` 368.4 մլրդ.դրամ (761.5 մլն.դոլար):

Արտաքին պարտքի կառուցվածքում կառավարության պարտավորությունները կազմել են 3.833 մլրդ.դոլար, իսկ ԿԲ պարտավորությունները` 476.3 մլն.դոլար: Հաշվետու տարում կառավարության և ԿԲ մասնաբաժիններն արտաքի նպարտքի կառուցվածքում գրեթե չեն փոխվել, համապատասխանաբար կազմելով` 88.9% և 11.1% (մեկ տարի առաջ` 88.4% և 11.6%): Ներքին պետպարտքի կառուցվածքում պետական պարտատոմսերի տեսակարար կշիռը 2015-ին նվազել են 92.8%, մինչև 86.9% (2013-ին` 97.8%), բացարձակ մեծությամբ աճելով 10.6%, մինչև 320.02 մլրդ.դրամ (661.5 մլն.դոլար), հայկական եվրոբոնդերի մասնաբաժինը 6.2%-ից դարձել է 12.9% (2013-ին` 0.7%), որի բացարձակ մեծությունն ավելացել է 2.4 անգամ, մինչև 47.4 մլրդ.դրամ (97.9 մլն.դոլար), առևտրի վարկերի մասնաբաժինը 2015-ի նոյեմբերին զրոյացել է (2014-ին` 0.6%, 2013-ին` 1.2%), իսկ մնացած մասը կազմել են երաշխիքները, որոնց մասնաբաժինը մնացել է նույնը` 0.3% (2013-ին` 0.4%), և որի բացարձակ արժեքն ընկել է 5.7%, մինչև 961.5 մլն.դրամ (1.99 մլն.դոլար): (ՀՀ դրամի միջին հաշվարկային փոխարժեքը, ՀՀ ԿԲ տվյալներով, 2015 թվականի դեկտեմբերի 31-ին կազմել է 483.75 դրամ/դոլար, 2014-ի դեկտեմբերի 31-ին` 474.97 դրամ/դոլար, իսկ 2013-ի դեկտեմբերի 31-ին` 405.64 դրամ/դոլար):

Հայաստանի արտաքին պարտքի նախնական դինամիկան 2015 թվականին բացառապես դեպի վեր ընթացող էր: Մասնավորապես, առաջին եռամսյակում աճը կազմեց 2.8%, 2-րդ եռամսյակում` 2%, երրորդում` 2.7%, իսկ չորրորդում` 7.7%: Իսկ 2014 թվականին արտաքին պարտքը եռամսյակային կտրվածքով ցուցադրել էր տարբեր ուղղություններով ընթացող տրենդ: Մասնավորապես, առաջին եռամսյակ – 0.9% աճ, 2-րդ եռամսյակ – 1.8% անկում, 3-րդ եռամսյակ – 3.1% անկում, և չորրորդ եռամսյակ – 18.2% աճ:

2015 թվականին ներքին պարտքի եռամսյակային դինամիկան նույնպես բացառապես դեպի վեր ընթացող էր: Մասնավորապես, առաջին եռամսյակ – 5.2% աճ, 2-րդ եռամսյակ -0.2% աճ, երրորդ եռամսյակ – 2.5% աճ, և չորրորդ եռամսյակ – 9.4% աճ: Իսկ 2014-ին այս ցուցանիշները տեղաբաշխվել էին հետևյալ ձևով`առաջին եռամսյակ – 2.3% աճ, 2-րդ եռամսյակ – 0.6% աճ, 3-րդ եռամսյակ – 3% աճ, և չորրորդ եռամսյակ – 5.1% աճ: Սակայն, ՀՀ կառավարությունը կանխատեսել էր, որ երկրի պետական պարտքը 2015 թվականին կկազմի 4.953 մլրդ.դոլար, 2014-ի 4.442 մլրդ.դոլարի փոխարեն (տարեկան աճը` 6%, իսկ երկամյա աճը` 8%): Արտաքին պարտքի գծով երկրի 2015 թվականի բյուջեն նախատեսում էր արտաքին պարտքի 9% տարեկան աճ, մինչև 4.129 մլրդ.դոլար, 2014-ի 3.785 մլրդ.դոլարի և 2013 թվականի 3.9 մլրդ.դոլարի փոխարեն: Սակայն, 2015 թվականի արդյունքներն արձանագրեցին կանխատեսվածից ավելի բարձր թվեր: 2013-ից մինչև 2015 թվականը ներառյալ արտաքին պարտքի մասնաբաժինը պետական ընդհանուր պարտքի կառուցվածքում պետք է 83%-ից հասներ մինչև 83.4%, բայց, փաստորեն, հասավ 85%-ի: Իսկ ԿԲ մասնաբաժինն արտաքին պարտքի կառուցվածքում, որն 2013-ին կազմել էր 13%, իսկ 2014 թվականին` 11.6%, 2015 թվականին կանխատեսվում էր`12.2% (505 մլն.դոլար), բայց իրականում արձանագրվեց 11.1% (476.3 մլն.դոլար): Ներքին պարտքի գծով 2015 թվականին ակնկալվում էր հասնել 824 մլն.դոլարի սահմանագծին կամ երկրի ընդհանուր պետական պարտքի 16.6%-ին, գերազանցելով 2014-ի մակարդակը 25.6%-ով, իսկ 2013-ի մակարդակը` 20.3%-ով: Բայց, փաստորեն, տարեկան աճի ավելի ցածր տեմպերը (18.2%) ապահովեցին 761.5 մլն.դոլար կամ ընդհանուր պետական պարտքի 15%-ը: 

2015 թվականի հունվարի 1-ին Հայաստանի պետական ​ընդհանուր ​պարտքը կազմել է 2.109 տրլն դրամ կամ 4.4 մլրդ.դոլար (2013-ին`4.6 մլրդ.դոլար): Դրա կառուցվածքում արտաքին պարտքը կազմել է 1.8 տրլն.դրամ կամ 3.9 մլրդ.դոլար (2013-ին` 3.9 մլրդ.դոլար), ներքին պարտքը` 311.7 մլրդ.դրամ կամ 656.3 մլն.դոլար (2013-ին` 689.4 մլն.դոլար): Հայաստանի ՀՆԱ-ն 2012-ի 7.2% աճից հետո 2013-ին արձանագրեց 3.3% աճ, 2014-ին` 3.5%, բայց 2015 թվականիհ կրկին դանդաղեց, և աճը կազմեց 3.1%: Հայաստանի բնակչության թիվը, ըստ վիճակագրական տվյալների, 2012-2015 թվականներին 3.027 միլիոնից կրճատվել է մինչև 2.999 միլիոն: Փորձագետները, հաշվի առնելով միգրացիայի մակարդակը, գտնում են, որ երկրի բնակչոյթունը շատ ավելի քիչ է: