Խաչիկ Մանուկյան. Հայաստանի տնտեսության առողջացման համար անհրաժեշտ է իրականացնել տոտալ աուդիտ, հասկանալու համար մեր իրական շուկայական արժեքը

Արմինֆո. Ներկայիս տնտեսական իրավիճակում բիզնեսի և պետական գերատեսչությունների ներկայացուցիչները գտնվում են «Ինչ » հավերժական հարցի պատասխանների փնտրտուքներում: «Մաքս գրուպ» կոնցեռնի համասեփականատեր Խաչիկ Մանուկյանը ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալության հետ կիսվում է այդ խնդիրների շուրջ իր դատողություններով, պնդելով, որ «ճշմարտությունը մոտերքում ինչ-որ տեղ է»:

Պրն.Մանուկյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի ներկայիս տնտեսական իրավիճակը, եթե այն համեմատենք մի քանի տարի առաջվա իրավիճակի հետ:

Ներկայիս տնտեսական իրավիճակը գնահատելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել այդ իրավիճակի համեմատական վերլուծություն, թե ինչ ունեինք մի քանի տարի առաջ, և ինչ ունենք հիմա: Այսօր համաշխարհային տնտեությունը գտնվում է ձգձգվող ճգնաժամի իրավիճակում, և եթե զուգահեռներ անցկացնենք, ապա կարող ենք տեսնել, որ մենք գտնվում ենք բավական շահեկան վիճակում: Շատերն ակնհայտ պլյուսները չեն տեսնում միայն այն պատճառով, որ մենք առաջ չենք ընթանում, բայց մյուս երկրների համեմատ, նույնիսկ զարգացած տնտեսությամբ երկրների, մենք հետընթաց չենք արձանագրում: Անհրաժեշտ է վերլուծել և հետևություններ անել, հաշվի առնելով ուժերի վերադասավորումները համաշխարհային թատերաբեմում, ինչպես նաև այդ գործընթացների փոխկապալցվածությունը հայկական տնտեսության վրա`դրանց ազդեցության տեսանկյունից: Ելնելով դրանից, ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրավիճակում անհրաժեշտ է կարողանալ առավելագույն ձևով օգտվել այն հնարավորությւոններից, որոնք մեզ տրամադրում է հարևան Իրանը` միջազգային պատժամիջոցների վերացման լույսի ներքո: Դրա համար պետք է կշռենք և գնահատենք մեր հնարավորությունները, իրականացնենք մեր տնտեսության յուրօրինակ վերլուծություն, հասկանալու համար, թե որ ուղղությամբ պետք է կողմնորոշվենք և ընթանանք: Միայն դրանից հետո կհասկանանք մեր «իրական շուկայական արժեքը» և մեր հնարավորությունները:

Այնուամենայնիվ, Հայաստանի տնտեսական ցուցանիշներըչեն հարաբերակցվում երկրի տնտեսական ներուժի վերաբերյալ Ձեր գնահատականների հետ...

Չի կարելի հերքել, որ իրավիճակը ծանր է: Դրա պատճառը Ռուսաստանի տնտեսության ստագնացիան է և ռուբլու տատանողականությունը, ինչը բերեց տրանսֆերտների ծավալների կրճատմանը: Միևնույն ժամանակ, քանի որ ամեն ինչ համեմատության մեջ պետք է ճանաչել, ուրեմն կարող ենք ասել, որ մյուս երկրների համեմատ մեր իրավիճակը բավարար է: Բայց ես երբեք չեմ պնդում, որ մենք «յուղի ու մեղրի» մեջ ենք, քանի որ նախկին տարիների 10 մլրդ.դրամ շրջանառության փոխարեն այսօր մեր կոնցեռնն ունի 6-7 մլրդ. դրամի շրջանառություն: Մենք էլ ունենք միգրացիայի և աշխատուժի արտահոսքի պրոբլեմներ:

Ձեր կարծիքով այդ համատեքստում ո՞ր գործոններն ավելի բացասականորեն ազդեցին տնտեսական իրավիճակի վրա՝ միգրացիան, ինչի հետևանքով կրճատվեց նաև սպառման շուկան, թե՞ տրանսֆերտների կրճատումը, որպես բնակչության գնողունակության կրճատման արդյունք:

Դա թե միգրացիան է` նաև ներքին շուկայի փոքրացումը, և թե տրանսֆերտների կրճատումը, և որպես արդյունք, բնակչության գնողունակության կրճատումը, ինչպես նաև որակյալ աշխատուժի արտահոսքն ու աշխատանքի շուկայի ճգնաժամը: Այնպես որ, ամեն ինչ պետք է դիտարկել համալիր կերպով: Այդ համատեքստում շուկայի նոր պահանջներին արդյունավետորեն ադապտացվելու համար անհրաժեշտ է կրճատել արտադրության ծավալները, կարողանալ վերակողմնորոշվել և աշխատել ունեցած ռեսուրսներով: Բայց ծավալների կրճատմանը հոգեբանորեն ոչ ոք պատրաստ չէ:

Բիզնեսի շատ ներկայացուցիչներ, ելնելով ստեղծված տնտեսական իրողությունից, ի վիճակի չեղան կատարել իրենց վարկային պարտավորությունները... Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս պետք է արձագանքի բանկային հատվածը և ո՞րը պետք է լինի պետության դերն ստեղծված իրավիճակում:

Ցանկացած պարագայում, բանկերին ձեռնտու չէ հաճախորդներին սնանկության հասցնելը: Քաղաքակիրթ հասարակությունում բանկերը, ընդառաջելով հաճախորդներին, առաջարկում են ավելի ճկուն պայմաններ, աջակցում հաճախորդի ֆինանսական առողջացման ծրագրին, որոշ վարկատեսակների համար, օրինակ, տոկոսադրույքների իջեցումով: Պետության դերը տվյալ պարագայում պետք է արտահայտվի նրա կարգավորիչ ֆունկցիաներով՝ դա թե օրենսդրական կարգավորումն է, թե վարկային արտոնյալ քաղաքականությունը, և թե որոշ ոլորտների սուբսիդավորումը:

Հայաստանի տնտեսվարող սուբյեկտները, խոսելովտեղում արտադրվող ապրանքների բարձր որակի մասին, բողոքում են արտահանման ոչ եկամտաբերությունից: Այդ դեպքում, որ՞ն է պատճառը:

Տեղական արտադրանքի բարձր ինքնարժեքը և փոխադրման ծախսերը: Օրինակ, Ռուսաստանից տեղափոխվող մեկ տոննա ցորենի միայն լոգիստիկ ծախսերի համար մենք վճարում ենք 100-120 դոլար, տարեկան փոխադրում ենք մոտ 300-400 հազար տոննա ցորեն և մոտավորապես մեկ միլիոն տոննա հացահատիկ: Ստացվում է, որ միայն տեղափոխման համար ծախսվում է մոտ 100 մլն.դոլար: Նման գումար կարելի է ծախսել և հիմնել գյուղատնտեսական ապրանքների արտադրության համար անհրաժեշտ սեփական հոսքագիծ:

ԵԱՏՄ անդամությունը Հայաստանի տնտեսությանը բարի՞ք է, թե՞ չարիք:

Միանշանակ, բարիք է: Արտաքին առևտրի շրջանառության ծավալների 70-80%-ը կազմում են ԵԱՏՄ երկրները, այդ կառույցին միանալուց հետո շատ գործընթացներ պարզեցվեցին, որոնց արդյունքները դեռ տեսանելի չեն, բայց ժամանակի հետ կդառնան ավելի զգալի:

Արդյո՞ք իրատեսական եք համարում ռուսաստանյան շուկա ներմուծվող ապրանքները

հայկական արտադրության ապրանքներով փոխարինելը:

Միանգամից չի լինի, բայց ժամանակի հետ, կարծում եմ, որ հայկական ապրանքները կարող են զբաղեցնել իրենց նիշան ռուսաստանյան սպառման շուկայում: Դրա համար պետք աշխատել հզորությունների ավելացման ուղղությամբ, ինչպես նաև կարգավորել լոգիստիկան: Միևնույն ժամանակ, այս գործում գլխավորը ռուսական գործընկերների երկարաժամկետ աջակցությունն է, չկորցնելու համար այն ներդրումները, որոնք անհաժեշտ են հզորությունների ավելացման համար: Օրինակ, մեր ընկերությունը բանակցում է, դեպի ՌԴ թռչնաբուծական արտադրանք մատակակարելու ուղղությամբ, բայց մենք պետք է ռուսաստանյան գործընկերներից ունենանք հստակ երաշխիքներ, որ մեր ներդրումները, որոնք ուղղված են արտադրության ծավալների ավելացմանը, չեն կորչի, եթե նրանք չկատարեն իրենց պարտավորությունները:

Համագործակցության ի՞նչ ուղիներ եք տեսնում Իրանի ուղղությամբ: Վերջերս Իրան կատարած Ձեր այցելությունից հետո կարո՞ղ ենք արդեն խոսել հստակ արդյունքների մասին:

Իրանցի գործընկերների հետ մեր համագործակցությունը նոր չէ: Բայց հիմա աշխատում ենք համագործակցությունն ընդլայնելու ուղղությամբ: Մենք կարող ենք դառնալ իրանական լոգիստիկայի, տուրիզմի մաս: Համագործակցության առավել հեռանկարային ուղղություններ կարող են լինել համատեղ նախագծերը գյուղատնտեսության ոլորտում, նավթամթերքի հատվածում, լեռնարդյունաբերության և քիմիայի ոլորտներում: Իրանական կողմն արդեն արտահայտել է քիմիական և լեռնարդյունաբերության տեխնոլոգիաների նկատմամբ իր հետաքրքրությունը: ԵԱՏՄ մեր անդամության համատեքստում մենք կարող ենք նաև տրանզիտային երկիր դառնալ Իրանի համար, եթե կարողանանք առաջարկել գրավիչ պայմաններ: Անձամբ ես հետաքրքրություն եմ ցուցաբերում նավթի արդյունահանման և վերամշակման ոլորտի հանդեպ:

Այդ հաատեքստում արդյո՞ք եկամտաբեր եք համարում Իրան-Հայաստան երկաթուղու շինարարությունը և շահագործումը:

Կարծում եմ, որ այդ նախագծի իրականացումն ավելի շատ քաղաքական հարթակում է, քան տնտեսական: Սակայն, որքան շատ լինեն հաղորդակցման նախագծերը, անկախ ուղղվածությունից, այնքան ավելի լավ մեզ համար:

Անդրադառնանք Ձեր անմիջական գործունեությանը... Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք «Մաքս գրուպ» կոնցեռնի ծանր ֆինանսական վիճակի վերաբերյալ շրջանառվող լուրերը:

Դրանք ընդամենը լուրեր են, որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը: Որոշակի թյուր-ըմբռնումներ կան «Լուսակերտ» թռչնաֆաբրիկայի հիմնադիրների հետ: Դա կապված է շինարարական աշխատանքների հետ, որոնք մեր ընկերությունն իրականացնում էր ռուսաստանյան գործընկերների հետ համատեղ: Բայց վերջիններս հրաժարվեցին իրենց պարտավոևրությունների կատարումից և այժմ մենք գտնվում ենք դատական քաշքշուկների փուլում: Հավաստում եմ, որ «Լուսակերտ» թռչնաֆաբրիկան գործում է, և մեր գործերը կարգին են:

«Մաքս գրուպ» ընկերությունը նաև վառելիքէ ներմուծումՀայաստան: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այն փաստը, որ նավթի համաշխարհային գների անկումնայնքանէլչի ազդում գնագոյացման վրա Հայաստաի նավթամթերքի շուկայում:

Անգամ եթե նավթի գինն իջնի մինչև 10 դոլար, Հայաստանում այն ավելի բարձր կլինի, քան միջազգային շուկայում, քանի որ մեզ մոտ գինը ձևավորվում է մաքսային տուրքներից և ակցիզային հարկից: Այսպիսով, ներմուծողներին մեղադրելու փոխարեն, իրականում, հարկավոր է հասկանալ, թե ինչպես է տեղի ունենում գնագոյացումը և որտեղ է «թաղված շան գլուխը»:

Զրուցեցին Տաթևիկ Շահունյանը և Նաիրա Բադալյանը