Տոկոսադրույքների վերաբերյալ Հայաստանի բանկերի միության կողմից տրված պարզաբանումը

 

Սկսենք յուրաքանչյուրի համար ամենապարզից և հասկանալիից: Երկրում ոչ այնքան բարենպաստ ընդհանուր տնտեսական իրավիճակի պայմաններում պարզապես անհնար է պատկերացնել զարգացող բանկեր, որոնց վրա այս իրավիճակը ուղղակիորեն բացասաբար է անդրադառնում: Այսպես, առևտրային բանկերի վարկային պորտֆելների վճարունակության անկման հետևանքով ավելանում է այսպես կոչված չաշխատող վարկերի, ինչպես նաև երկարաձգված վարկերի տեսակարար կշիռը: Առաջին դեպքում, տասնյակ միլիարդավոր «սառեցվածե դրամների ամբողջ բեռը բանկերը վերցնում են իրենց վրա, որն անխուսափելիորեն անդրադառնում է նրանց ֆինանսական ցուցանիշների վրա: Ինչ վերաբերվում է երկարաձգված վարկերին, ապա այս դեպքում բանկերը գնում են հաճախորդներին ընդառաջ՝ ինքնակամ հրաժարվելով համապատասխան շահույթից, և դրանով իսկ հնարավորություն և ժամանակ տալով վարկառուներին հաղթահարել վարկերի մարման հետ կապված դժվարությունները:

 

Համաձայնեք, որ շատ դժվար է հավատալ այն ենթադրությանը, որ բանկերը այսօր գերշահութաբեր են նրանցից շատերի վնասով գործելու հաղորդագրությունների ֆոնին: Այսպես, նախորդ տարում վնասով աշխատել են 6 առևտրային բանկեր (2015թ 4-րդ եռամսյակ -  ընդհանուր 8 բանկեր), իսկ  ընթացիկ տարվա 1-ին եռամսյակում՝ 5 առևտրային բանկեր: Եթե հաշվի առնենք այն փաստը, որ Հայաստանում գործում են ընդամենը երկու տասնյակ առևտրային բանկեր, ապա վնասով աշխատող բանկերի տեսակարար կշիռը կազմում է 25%-ից ոչ պակաս, այսինքն բանկերի մեկ քառորդը վերջին 1.5 տարվա ընթացքում ընդհանրապես չեն ապահովել շահույթի ստացում: Իհարկե, բանկերը իրացվելի են և ունեն հնարավորություն տնտեսությանը լայնածավալ վարկավորելու, բայց ոչ միշտ իրենց շահույթի հաշվին:

Ի՞նչ գերշահույթների մասին է խոսքը, եթե 2015թ-ի վերջի դրությամբ Հայաստանի բանկային համակարգում կապիտալի եկամտաբերությունը (ROE) կազմել է ընդամենը 3.62%, իսկ ակտիվների եկամտաբերությունը (ROA)՝ 0.56%:

 

Միևնույն ժամանակ, ըստ 2015թ-ի վերջից մինչև 2016թ. ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում ավանդների և վարկերի տոկոսադրույքների վերաբերյալ ՀՀ կառավարությանը առընթեր Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից ներկայացված տվյալների, որոշ ԶԼՄ-ներ գալիս են այն եզրակացության, որ ավանդների գծով տոկոսադրույքները կտրուկ նվազել են, իսկ վարկերի գծով՝ընդհակառակը, կտրուկ աճել են, ինչը նշանակում է մարժայի մեծացում, որի հաշվին էլ հենց եկամուտ են  վաստակում առևտրային բանկերը:

 

Այս առումով կարելի է ասել, որ ավանդների և վարկերի միջինացված տոկոսադրույքների համեմատությունը ոչ այլ ինչ է, քան «հիվանդանոցում՝ միջին ջերմաստիճանե: Իհարկե, համեմատել կարելի է ամեն ինչ, սակայն, տվյալ պարագայում որքանով են ճիշտ այս ենթադրությունները, չէ որ և՛ ավանդները, և՛ վարկերը դասակարգվում են ըստ ժամկետայնության (վիճակագրության մեջ սովորաբար ընդունված է դրանք դասակարգել՝  «մինչև 1 տարիե և «1 տարուց ավելե), ըստ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց, դրամով և արտարժույթով: Ընդ որում, յուրաքանչյուր դասակարգում ունի իր միջին տոկոսադրույքը: Իսկ ֆիզիկական անձանց գծով հիփոթեքային վարկերը ընդհանրապես դիտարկվում են առանձին, այդ իսկ պատճառով պարզապես անթույլատրելի է դուրս բերել հիփոթեքային և, ենթադրենք, սպառողական վարկերի միջին ցուցանիշը, առավել ևս անթույլատրելի է ավանդների և վարկերի բոլոր տեսակների «միավորումը մեկ խմբի մեջե: 

 

Այսպես, ունենալով ՀՀ Կենտրոնական բանկի տվյալները կապված վերը թվարկված բոլոր տեսակի ավանդների և վարկերի տոկոսադրույքների հետ, փորձենք ճշգրիտ համադրել դրանք միմյանց հետ 2015թ-ի դեկտեմբերի և 2016թ-ի ապրիլի դրությամբ, ինչպես դա արել են որոշ ԶԼՄ-ներ, սակայն վերցնելով միայն մեկ միջին տոկոսադրույք ավանդների բոլոր տեսակների և մեկ միջին տոկոսադրույք վարկերի բոլոր տեսակների համար:

Այսպես, նշված ժամանակահատվածում ավանդների գծով տոկոսադրույքները իսկապես նվազել են, այսինքն դա նշանակում է, որ բանկերը սկսել են ավելի քիչ վճարել բնակչությանը և իրավաբանական անձանց՝ իրենց կողմից ներդրված միջոցների դիմաց: Չնայած, առաջին հերթին, այստեղ կան նաև բացառություններ: Օրինակ, 1 տարուց ավել ժամկետով իրավաբանական անձանց ԱՄՆ դոլարով ավանդների գծով տոկոսադրույքները, ընդհակառակը, էականորեն աճել են 4%-ով (2015թ-ի դեկտեմբերի 6.4%-ից մինչև ընթացիկ տարվա ապրիլը կազմելով 10.4%): Եվ երկրորդ, մինչև մեկ տարի և մեկ տարուց ավել ժամկետով ֆիզիկական անձանց արտարժույթով ավանդների տոկոսադրույքները նվազել են ոչ էականորեն, համապատասխանաբար 0.2% և 0.3%-ով: Այսպիսի արդյունքներով, հավատացեք, մեծ գումարներ հնարավոր չէ աշխատել:

 

Այնուամենայնիվ, վերը նշված ցուցանիշները ունեն օբյեկտիվ բնույթ կապված ՀՀ Կենտրոնական բանկի նորմատիվային բազայի փոփոխության հետ՝ պայմանավորված Ավանդների հատուցումը երաշխավորող հիմնադրամ կատարված ավանդային վճարումների ծավալներով, պահուստային նորմատիվներով և այլն: Բացի այդ, ավանդների գծով տոկոսադրույքների նվազեցման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ՀՀ ԿԲ պահանջներին համապատասխան առևտրային բանկերի նորմատիվային կապիտալի նվազագույն չափի բարձրացման հետ, որի արդյունքում Հայաստանի բանկային համակարգ կհոսեն լրացուցիչ շուրջ 300 մլն դոլար, որի կեսից ավելին արդեն իսկ համալրվել է: Ավելի պարզ ասած, բանկերի կապիտալի ավելացմանը զուգընթաց տեղի է ունենում դրամական միջոցների  ներգրավման պահանջարկի նվազում, որի արդյունքում էլ համապատասխանաբար կրճատվում են ավանդների գծով տոկոսադրույքները:

 

Ինչ վերաբերում է վարկերին, ապա պետք է նշել, որ համաձայն որոշ ԶԼՄ-ների, դրոնց գծով սահմանված տոկոսադրույքները ավանդների տոկոսադրույքների նվազմանը զուգահեռ «բավականին բարձրացել ենե: Իրականում, ֆիզիկական անձանց համար մինչև մեկ տարի ժամկետայնությամբ վարկերի տոկոսադրույքները (այդպիսի վարկերը գերակշռող են և դրանք ստանում է բնակչության այն զանգվածը, որի մասին այդպես մտահոգված գրում են ԶԼՄ-ները), ըստ էության, չեն փոփոխվել՝ դրամով վարկերը գտնվել են նույն մակարդակի վրա (21.6%), իսկ դոլարով վարկերը ավելացել են ընդամենը 0.2%-ով (14%-14.2%): Եվ ընդհանրապես, տեղյակ եք արդյուք դուք, որ ներգրավված միջոցներով վարկերի տրամադրման դեպքում բանկերը ավելի քիչ են վաստակում, քան ավանդատուն: Ինչ վերաբերվում է նույն վարկերին, բայց արդեն իրավաբանական անձանց համար, ապա պետք է նշել, որ դրամական արտահայտությամբ դրանք իսկապես ավելացել են 1.5%-ով (դրա հետ մեկտեղ, հասկանալի է, որ այդ վարկերը ոչ մի կապ չունեն բնակչության հետ, այսինքն տրամադրվում են միայն իրավաբանական անձանց՝ կորպորատիվ վարկառուներին), իսկ ահա դոլարով վարկերի տոկոսադրույքները նվազել են մինչև 1.4%:

 

Մեկ տարուց ավել ժամկետայնությամբ վարկերի տրամադրման դեպքում իրավիճակը միանշանակ ակնհայտ  չէ, ինչպես դա թվում է առաջին հայացքից: Այսպես, իրավաբանական անձանց համար դրամով արտահայտված վարկերի տոկոսադրույքները ավելացել են 0.6%-ով, իսկ դոլարով արտահայտված վարկերի տոկոսադրույքները նվազել են 0.5%-ով: Իսկ ամենակարևորը այն է, որ ֆիզիկական անձանց դեպքում տոկոսադրույքները (այսինքն, հենց այն բնակչության համար, որոնց ճակատագրով այդքան անհանգստացած են որոշ ԶԼՄ-ներ) ամբողջովին նվազել են, ընդ որում ինչպես դրամով (0.5%-ով), այնպես էլ արտարժույթով (0.8%-ով):

 

Եվ, վերջապես, խոսենք հիփոթեքային վարկերի մասին: Այսպես, դրամով վարկերի դեպքում հիփոթեքը իսկապես մի փոքր թանկացել է (12.3%-ից 13.0%), ԱՄՆ դոլարով վարկերի դեպքում, ընդհակառակը, էժանացել է (13.4%-ից 13.2%):

 

Ներկա պահին շարունակվում է վարկավորման գործընթացը, ելնելով նախկինում ներգրավված միջոցների բարձր տոկոսադրույքներից, բայց առաջիկայում վարկերի գծով տոկոսադրույքները ևս կնվազեն, քանի որ բանկերը այս դեպքում արդեն հիմք կընդունեն ավանդների իջեցված տոկոսադրույքները: Այդ ամենի վրա իր ազդեցությունը կունենա վերը նշված բանկային կապիտալի ավելացումը:

 

Հուսով ենք, որ անհրաժեշտություն չկա ոչ մեկին համոզելու նաև այն բանում, որ առևտրային բանկերը օգնում են հազարավոր բնակիչների, ձեռնարկությունների և կազմակերպությունների ոչ միայն հաղթահարելու իրենց ժամանակավոր ֆինանսական դժվարությունները, այլ նաև ստանալու ոչ քիչ, բավականին հուսալի և կայուն եկամուտ բանկում պահվող իրենց խնայողություններից: Վերջիններս, չգիտես ինչու, չեն բողոքում տոկոսների վճարման դեպքում ո՛չ օբյեկտիվ տնտեսական խնդիրների և ո՛չ էլ վարկառուների մի մասի անվճարունակության համար: Նրանք ուղղակի աշխատում են՝ փորձելով կանոնավոր կերպով իրականացնել երկրի տնտեսական համակարգի «արյունատար անոթներիե իրենց առաքելությունը: