Պետր Միկիսկա. Հայաստանում լրջորեն փոխվում է ներդումային մթնոլորտը

Արմինֆո. Վերջերս Չեխիայի Հանրապետության խորհրդարանը միաձայն քվեարկեց Հայոց ցեղասպանության պատմական փաստը ճանաչելու օգտին: Բարեկամ երկրի այդ կարևորագույն որոշումը մի նոր գործոն հանդիսացավ, ուղղված Հայաստանի և Չեխիայի միջև քաղաքական և միջազգային համագործակցության ամրապնդմանը: Բայց միջպետական համագործակցության ոչ պակաս կարևոր ասպեկտներից է նաև առևտրա-տնտեսական կապերի ամրապնդումը, որոնք այս փուլում դեռ գտնվում են բավականին ցածր, անբավարար մակարդակում: Բայց, այնուամենայնիվ, վերջին ժամանակներս դրանք զգալիորեն աշխուժացել են, սկսել են մեր երկիր հաճախել չեխական բիզնեսի ներկայացուցիչներ, իսկ մի շարք ներդրումային ծրագրերի շուրջ ընթանում են բուռն բանակցություններ: Այդ թեմայով ԱրմԻնֆո գործակալության թղթակիցը զրուցում է Հայաստանում Չեխիայի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Պետր Միկիսկայի (Petr Mikyska) հետ

Պրն.դեսպան, ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-չեխական տնտեսական համագործակցությունը լուրջ նախագծերի պրակտիկ իրականացման համատեքստում, որոնց իրականացման մտադրությունների մասին արդեն գրում է մեր մամուլը

Դուք լիովին իրավացի եք, երբ խոսում եք վերջին ժամանակներս չեխ ներդրողների և ձեռնարկատերերի հետաքրքրության ակտիվացման մասին`Հայաստանում աշխատելու առումով: Այդ ուղղությամբ առաջին լուրջ քայլն արվել է 2014 թվականին, երբ մեր երկրներն ստորագրեցին տնտեսական համագործակցության մասին համաձայնագիր, որի հիման վրա ստեղծվեց հայ-չեխական միջկառավարական հանձնաժողովը: Հանձնաժողովն արդեն 2 անգամ հավաքվել է, իսկ այս տարվա սեպտեմբերին Երևանում տեղի կունենա 3-րդ նիստը: Կարևոր է, որ, ի տարբերության առաջին հանդիպման, որը կրում էր ֆորմալ-կազմակերպչական բնույթ, ես կասեի` ճանաչողական բնույթ, երկրորդ նիստի աշխատանքներին մենք ներգրավեցինք ձեռնարկատերերի, կազմակերպելով բիզնես-համաժողով: Այս տարի երկու երկրների կառավարական հանձնաժողովներին կուղեկցեն ձեռնարկատերերի պատվիրակություններ, որոնց հնարավորություն կընձեռվի ուղիղ հարաբերություններ հաստատել`ելնելով սեփական շահերից: Միջկառավարական հանձնաժողովի և բիզնես-շփումների ակտիվացման շնորհիվ 2012 թվականից ի վեր առաջին անգամ հաջողվեց ավելացնել ապրանքաշրջանառության ծավալները: Նախկինում ապրանքաշրջանառության ցուցանիշն ինչ-որ արհեստականորեն «լիցքավորված» էր ինքնաթիռների մատակարարումներով, որոնք ավելի վաղ գտնվում էին «Չեխական ավիաուղիների» հաշվեկշռում, բայց իրականում`ապրանքաշրջանառությունը չնչին էր, իսկ վիճակագրությունը չէր արտացոլում իրական վիճակը: Հայաստանի անդամակցումը ԵԱՏՄ-ին նույնպես չնպաստեց կապերի զարգացմանը`դեպի Հայաստան չեխական  արտահանումների ծավալների ավելացման առումով: Ավելին, մի կողմից,  դեպի Հայաստան դրամական փոխանցումների հոսքերի սահմանափակումը լրջորեն խաթարեց բնակչության գնողունակությունը, իսկ մյուս կողմից, Եվրոպական միության երկրներից Հայաստան ներմուծվող ապրանքների վրա մաքսատուրքերի փաստացի բարձրացումը նույնպես բացասական ազդեցություն ունեցավ ապրանքաշրջանառության վրա: Բայց վերջին կես տարում մենք նկատում ենք աճ, ընդ որում` էական, թե դեպի Չեխիա հայկական արտահանումների, և թե դեպի Հայաստան չեխական արտահանումների ծավալներում:

Այսինքն, մենք կարո՞ղ ենք Հայստանում արդեն խոսել դեպի Չեխիա հայկական արտահանումների դրական դինամիկայի մասին: 

Այո, վերջին ամիսներին դեպի Չեխիա հայկական արտահանումների ծավալներում նկատվում է կայուն աճ, հասնելով մինչև 3 մլն.ԱՄՆ դոլարի: Իհարկե, դա փոքր թիվ է, բայց կարևորն այն է, որ կա աճ և դինամիկա: Մենք էլ մեր կողմից ենք աշխատում պայմաններ ստեղծել, որպեսզի Հայաստանը ոչ միայն ներմուծի չեխական ապրանքներ, այլ նաև կարողանա իր ապրանքներն արտահանել մեր երկիր: Դա կարևոր է հայկական արտահանման դիվերսիֆիկացայի առումով, որպեսզի ապրանքները գնան ԵՄ երկրներ, որպեսզի չլինի միակողմանիություն: Իսկ դրա համար Հայաստանի հետ մենք ունենք մի շատ լավ գործիք – GSP+ ռեժիմը: Այն առայժմ չի կիրառվում ցանկացած ձևով, բայց աշխատում է, հուսով եմ, որ հետագայում ավելի լավ կաշխատի: Պարզապես, հայ արտադրողները դեռ չեն կարգավորել բոլոր, այդ թվում նաև տեխնիկական բնույթի ընթացակարգերը, այդ արտոնյալ ռեժիմով մատակարարումներն իրականացնելու համար:

Եվ ընդհանրապես, Հայաստանի արտահանումային առաջարկները, որոնք նախատեսված են ԵՄ երկրների համար, որակյալ մրցունակ ապրանքների քանակային առումով, առայժմ սահմանափակ են, չնայած գործընթացն աստիճանաբար թափ է հավաքում: Մյուս կողմից, հայ արտահանողների մոտ դեռ պահպանվում է ծախսերի բարձր մակարդակը, ինչը պայմանավորված է տրանսպորտային հաղորդակցություններով և լոգիստիկայով: Բայց այդ ուղղությամբ նույնպես երկրի նոր կառավարությունը հոգ տարավ և կարողացավ էապես նվազեցնել փոխադրումների գինը, այդ թվում նաև եվրոպական ուղղություններով, դրանով իսկ բարձրացնելով մատակարարումների արդյունավետությունը: Կարծում եմ, որ դա նոր կառավարության հիմնական, իրական և զգալի ձեռքբերումն է: Երկրում զուգահեռաբար փոխվում է նաև ներդրումային մթնոլորտը: Այժմ աշխատելն ավելի հեշտ է,  իսկ եթե առաջանում են դժվարություններ, ապա դրանք լուծվում են: Այնպես չէ, ինչպես նախկինում էր, երբ շուկայի մի ամբողջ հատվածներ մենաշնորհայնացված էին ու ներդրողների համար փակ: Դա շատ լավ է, դա նոր կառավարության մեծ ձեռքբերումն է, և մենք հուսով ենք, որ ներդրումային մթնոլորտն ավելի կբարելավվի:

Արդյո՞ք դրանով չի բացատրվում «Տատրա» ավտոմոբիլային գործարանի հետաքրքրությունը հայկական շուկայի նկատմամբ: Լուրեր էին շրջանառվում Հայաստանում բեռնատարների հավաքման արտադրություն գործարկելու մտադրությունների մասին: Ճիշտ է, այդ լուրերը հետո դարձան ապատեղեկատվություն, իսկ թվերի առումով պարզապես անհավատալի, նմանվելով նախընտրական քարոզարշավի:

Իրականում «Տատրան» ունի Հայաստանի հետ կապված որոշակի պլաններ: Այսօր ընթանում են յուրատեսակ տեխնոլոգիայով և բարձր անցանելիությամբ բեռնատարների հավաքում կազմակերպելու ուղղությամբ ակտիվ խորհրդատվություններ: Այդպիսի տեխնոլոգիա ունի միայն Տատրան: Ինչ վերաբերվում է լրատվամիջոցներում շրջանառվող լուրերին, ապա այն շատ էր դեֆորմացված, դրա համար էլ, պատահական չէ, որ ընկալվեց որպես ապատեղեկատվություն: Այն բխում էր որոշ խմբերի շահերից, ոչ մի ընդհանուր բան չուներ նախագծի հետ, և կազմակերպվել էր նախագիծը վարկաբերելու նպատակով: Հայաստանում չի կարող բացվել հավաքման այնպիսի կոնվեյեր, որի վրա կարող է աշխատել 2 հազար մարդ, այն ժամանակ, երբ Տատրայի իրական դիվիզիոնում նման բեռնատարների հավաքման վրա աշխատում է 1300 մարդ: Բայց բանակցությունները շատ ակտիվ են ընթանում, արդեն հայտնի է, թե որտեղ պետք է կազմակերպվի բեռնատարների հավաքումը, ով կլինի ավտոգործարանի գործընկերը Հայաստանում: Ես առայժմ չե կարող բացել փակագծերը, տալ անուններ, քանի որ բանակցությունները դեռ չեն ավարտվել և տեղեկատվությունը կրում է գաղտնի բնույթ:

 Տատրայի օրինակի վրա կարելի է մեկնաբանել, որ ներդրումներն, իհարկե, ուղղված կլինեն ոչ թե ավտոմեքենաների սպառմանը փոքրիկ Հայաստանում, այլ դեպի ԵԱՏՄ ընդհանուր շուկաներ, անգամ դեպի Իրան: Այդ սխեման կարո՞ղ է գործել:

Դուք լիովին իրավացի եք: Սկզբում, երբ Հայաստանի ղեկավարությունը ԵԱՏՄ-ին միանալուց հետո խոսեց Եվրասիական միության հետ յուրատեսակ կամուրջ կամ դարպասներ դառնալու հնարավորության մասին, ես դրան վերաբերվեցի մի փոքր հոռետեսորեն: Ես նույնիսկ նախարարներից մեկին հարցրեցի. «Իսկ ինչո՞ւ եք այդպես կարծում: Չէ՞ որ եթե որևէ մեկն ուզում է աշխատել ԵԱՏՄ երկրների, առաջին հերթին`Ռուսաստանի կամ Ղազախստանի հետ, ապա ավելի հեշտ է դա անել Բելառուսում: Եթե չեխ ներդրողը չկարողանա ուղղակի դուրս գալ ռուսաստանյան լայնածավալ շուկա, ապա կսկսի աշխատել Բելառուսում, ստեղծելով այնտեղ իր ձեռնարկությունները»: Այնտեղ կան բոլոր պայմանները, չնայած, կան նաև պրոբլեմներ: Ասեմ, որ Բելառուսի հետ Չեխիան ունի համագործակցության շատ բարձր մակարդակ, իսկ ապրանքաշրջանառությունը մշտապես և անշեղորեն աճում է: Այն աճում է նաև Մաքսային միության ստեղծումից հետո, երբ, սկզբունքորեն, կարելի էր ակնկալել հակառակ արդյունք: Հետևաբար, երբ Հայաստանը մտավ ԵԱՏՄ, ես մտածեցի, որ դա չի ազդի ապրանքաշրջանառության վրա, ինչպես դա տեղի ունեցավ Բելառուսի հետ: Բայց Հայաստանում մենք բախվեցինք էական անկմանը, և միայն այսօր կարելի է խոսել նոր աճի մասին:

Այնուամենայնիվ, վերադառնալով ԵԱՏՄ-ում Հայաստանի դիրքին, կուզենայի նշել, որ գրագետ ներդրումային քաղաքականության դեպքում կապող կամրջի սխեման կարող է աշխատել: Հատկապես այսօր, երբ որոշ ոլորտներում կան որոշակի պատժամիջոցներ:

Այսօր Հայաստանի համար, իրոք, հայտնվել է միմյանց կապող նախագծերի համար ներդրումներ ներգրավելու յուրատեսակ հնարավորություն: Նույնը կարելի է Հայաստանի մասին ասել՝ որպես Իրանի հետ կապող օղակի: Ցավոք, Իրանի հետ կապերը դեռ շատ թույլ են, չկան պայմաններ, որոնց դեպքում Հայաստանում արտադրված ապրանքները կարող են առանց մաքսատուրք առևտրի շրջանակներում արտահանվեն դեպի Իրանի շուկաներ: Այսօր ԵԱՏՄ և Իրանի միջև բանակցություններ են ընթանում ազատ առևտրի գոտու ստեղծման ուղղությամբ: Եվ եթե հասնեն հաջողության, ապա Հայաստանի համար դա կլինի շատ լավ հնարավորություն, երկիրը բացառապես գրավիչ կդառնա ներդրումների համար:

Ուրիշ ի՞նչ նախագծեր ու գաղափարներ ունեն չեխ ներդրողները Հայաստանի համար:

Շատ լավ է զարգանում մեր համագործակցությունը գյուղատնտեսության ոլորտում: Կա մի ընկերություն, որը մասնագիտանում է հակակարկտային ցանցերի արտադրության և տեղադրման ուղղությամբ: Ինչպես գիտեք, դա շատ ցավալի թեմա է Հայաստանի համար: Չեխական ընկերությունն այստեղ արդեն ավարտին է հասցրել երկու նախագիծ և կընդլայնի դրանց թիվը: Նրանք ունեն լավ տեխնոլոգիաներ և, որքանով ինձ է հայտնի, ընկերությունն արդեն պլանավորում է արտադրություն կազմակերպել Հայաստանի տարածքում:

Մենք ուզում ենք մասնակցել էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրների զարգացմանը, մատակարարել փոքր տուրբիններ, հիդրոէլեկտրակայաններ: Ի դեպ, մայիսի 30-ին Երևանում տեղի կունենա ոչ մեծ բիզնես-համաժողով, որտեղ չեխ ներդրողները կհանդիպեն տեղական գործարարների հետ, որոնք ցանկանում են ստեղծել արևային պարկեր, կառուցել փոքր ՀԷԿ-եր, տեղադրել հողմային տուրբիններ: Կա նաև կենցաղային թափոններից էներգիա արտադրելու նախագիծ: Այդ ներդրողների մեջքին կանգնած է Չեխիայի Արտահանումային բանկը, որը պատրաստ է ֆինանսական աջակցություն տրամադրել այդ նախագծերին՝ մինչև միլիոն եվրոյի սահմաններում և լավ պայմաներով: Հայաստանում արդեն օրենսդրորեն ստեղծված է այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացման գերազանց համակարգ: Ձևավորվել է շատ ճիշտ մոտեցում, որն ապահովում է էլեկտրաէներգիայի երաշխավորված սպառումը գեներացիայի այլընտրանքային աղբյուրներից: Իսկ Չեխիայում, հակառակը, փորձը դառն է, այնքան էլ հաջող չէ: Մեզ մոտ արգելել են նոր պարկերի կառուցումը, քանի որ էներգիայի ինքնարժեքը բարձր է, իսկ ցանցերն ի վիճակի չեն բարձրացնել էլեկտրաէներգիայի գները և պարկերից գնել էլեկտրաէներգիա: Հետևաբար, արևային էներգիա արտադրողներն այսօր չեն կարող ցանցերին վաճառել իրենց արտադրած էներգիայի 10 տոկոսից ավելին, և պետք է ինքները սպառեն առյուծի բաժինը: Հայաստանում այլ է, երաշխավորված սպառումը շատ գրավիչ է, քանի որ կարող եք ցանցերին հանձնել ողջ էներգիան և ինքներդ ոչինչ չսպառել: Թափոնների վերամշակման նախագծերը նույնպես արդիական են Հայաստանի համար: Չեխական ընկերությունները պատրաստ է սարքավորումներ մատակարարել Հայաստանի տարբեր շրջաններին: Պիլոտային նախագիծը մեկնարկել է Արմավիրում, իսկ մենք, որպես դեսպանատուն, արդեն միացել ենք դրան, մարզի դպրոցականների մոտ տարրական գիտելիքների և հմտությունների զարգացման ծրագրերին մասնակցելու միջոցով, թե ինչպես և որքան է անհրաժեշտ աղբի վերամշակումը, ինչպես նաև տեսակավորումը՝ պլաստիկ, ապակե, թղթե թափոնների: Դրանով մենք մեր ներդրողներին հնարավոր աջակցություն կմատուցենք երկրի համար շատ կարևոր խնդիրների լուծման հարցում:

Շնորհակալություն հարցազրույցի համար