Երեթշաբթի, 5 Փետրվարի 2019 12:26

Արմինֆո. 2018 թվի վերջին Հայաստանի պետական պարտքը կազմել է  6,922.9 մլն դոլար, մեկ տարում ավելանալով 148.3 մլն դոլարով` նախատեսված 372 մլն դոլարի փոխարեն: Մինչդեռ, 2008-2013թթ. Հայաստանի պետական պարտքը կայունորեն աճել է միջին հաշվով շուրջ 500 մլն դոլարով, իսկ 2015-2017թվականներին` 780 միլիոն դոլարով:

 

Այն մասին, թե ինչով է պայմանավորված պետական պարտքի նման «համեստ» աճը, և ինչ պատճառով է հանրապետությունը թերակատարել նախատեսված ցուցանիշը, ԱրմԻնֆո-ի թղթակցին պատմել են ՀՀ ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչությունում:

 

Ֆինանսների նախարարության սրբագրումը

 

Այսպես. «Հայաստանի Հանրապետության պետական ​​բյուջեի մասին» օրենքի համաձայն, Հայաստանը նախատեսում էր ավելացնել իր ընդհանուր պարտքը 2017 թվականի արդյունքներով 6,774.6 մլն դոլարից մինչեւ 7.168 մլն դոլար: Բյուջեի դեֆիցիտը պետք է կազմեր 156.9 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ 2.7%:  Միեւնույն ժամանակ, արդեն հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին Ֆինանսների նախարարությունը սրբագրել էր պետական ​​պարտքի գծով իր կանխատեսումները մինչև 7,053 մլրդ դոլար, իսկ դեֆիցիտի գծով` մինչև 103,5 մլրդ դրամ (ՀՆԱ 1,7% ): Ինչպես այն ժամանակ պարզաբանել էր ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանը, ակնկալիքների վերանայումը պայմանավորված էր նաև նախատեսված շատ ծախսերի չկատարմամբ:

 

Ֆինանսների նախարարության պետական ​​պարտքի կառավարման վարչության պետ Արշալույս Մարգարյանի ասելով, 2018 թվականին պետական ​​պարտքի մակարդակի բարձրացման գլխավոր զսպող գործոնը տարեսկզբին օրենսդիր մարմնի հավանությանն արժանացած բյուջետային նոր կանոններն էին:  Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) հանձնարարականների հիման վրա Հայաստանի ֆինանսների նախարարությունն առաջարկեց նախատեսել պետական պարտքի մակարդակի երեք շեմ` 40%, 50% եւ 60% միջնաժամկետ եւ երկարաժամկետ շրջանների համար: Ինչպես հավաստիացնում են Ֆինանսների նախարարությունում, այս սահմանափակումն իր դերը խաղաց`  նոր արտաքին փոխառություններ ներգրավելու «ախորժակը մեղմելով»: Ֆինանսական իշխանություններն ավելի բծախնդիր են դարձել իրագործվող ծրագրեր ընտրելիս:

 

Արտարժութային ռիսկերն օգնեցին

 

Բացի այդ, համախառն պարտքում արտաքին պարտքի ավանդաբար վիթխարի տեսակարար կշիռն ու դրա բազմարժութային բնույթը  Հայաստանի պետական պարտքի ֆիզիկական չափերը կխավածության մեջ են դնում արտարժույթների փոխարժեքներից: Այսպես. 2018 թվականի վերջին կառավարության ​​պարտքի կառուցվածքում (6.372.9 մլն դոլար) բացարձակ առաջատար էին  արտարժույթով արտաքին փոխառությունները` 80.9%, որի 43.6%-ը` ԱՄՆ դոլարով, 24.1%-ը` SDR-ով, 9.2%-ը` եվրոյով, 3.7%-ը` JPY-ով, 0.4%-ը` CNY-ով, 0.1%-ը` AED-ով: ԱՄՆ արժույթի նկատմամբ SDR-ի, եվրոյի, CNY-ի արժեզրկման արդյունքում վերջին ժամանակահատվածում նվազել է նաեւ կառավարության ​​պարտքն արտարժույթով: Կառավարության ​​պարտքի «թերակատարմանն» առնչվող մեկ այլ գործոն է այն, որ ֆինանսական իշխանությունները ներքին աղբյուրներից միջոցներ ներգրավելու համար տեղաբաշխել են 38 մլրդ դրամի պետական պարտատոմսեր, սակայն այդ թողարկումից մուտքերը կազմել են շուրջ 48 մլրդ դրամ:

 

Պակասուրդի առնչությամբ ամեն բան կարգին է

 

2018 թվականի ընթացքում Հայաստանը չի հասել նաև բյուջեի պակասուրդի գծով ավելի վաղ նախատեսված «բարձունքին՚: Այն ֆինանսավորելու համար հանրապետությունը ներգրավել է 45,7 մլրդ դրամով պակաս փոխառու միջոցներ, քան նախատեսված էր (179 մլրդ դրամ): Մասնավորապես, այդ գծով արտաքին փոխառությունները կազմել են 85.3 մլրդ  (178 մլն դոլար), իսկ ներքին ռեսուրսների հաշվին ներգրավվել է 48 մլրդ դրամ:

 

Բյուջեում ամրագրված  դեֆիցիտի ծավալների կրճատման հետեւում կանգնած են որոշակի վարկային ծրագրեր, որոնց իրագործումը թեեւ հաշվի է առնվել բյուջեում, սակայն տեղի չի ունեցել: Ծրագրերի իրագործմամբ զբաղվող տարբեր գրասենյակներ թերացել են իրենց աշխատանքում, ինչի պատճառով դրա համար նախատեսված միջոցները չեն պահանջվել: Խոսքը վերաբերում է ճանապարհային եւ ջրային տնտեսությունների զարգացման ծրագրերին, ինչպես նաեւ էներգետիկայի ոլորտի նախագծերին, մասնավորապես, Հայկական ԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետի երկարաձգման ծրագրին: Արդյունքում, ինչպես նշել են Ֆինանսների նախարարությունում, ընթացիկ տարում, չհաշված բյուջետային աջակցության ծրագրերը, նախատեսված վարկային ծրագրերի համար ֆինանսավորում է ներգրավել ընդամենը 69% մակարդակում: Այսօր ֆինանսական գերատեսչությունում առայժմ չեն վերլուծել երկրի համար հնարավոր հետեւանքները չպահանջված վարկերի գծով տուգանքների և տույժերի տեսքով, սակայն խոստովանել են, որ կան այդպիսի վարկային համաձայնագրեր, մասնավորապես, KFW- ի եւ Համաշխարհային բանկի հետ:

 

Ըստ կանոնների

 

Հիշեցնենք, որ 2017 թվին Հայաստանը ձեռնամուխ է եղել ֆիսկալ կանոնների փոփոխմանը, ինչպես նաեւ բյուջետային կանոնների վերանայմանը: Այսպես. եթե կառավարության պարտքը գերազանցում է ՀՆԱ 40% -ի շեմը, կապիտալ ծախսերը պետք է գերազանցեն պետական ​​բյուջեի դեֆիցիտը:  50%-ի նորմը գերազանցելու դեպքում խստացվում են պահանջները, և նախորդ պահանջից զատ սահմանվում են ընթացիկ ծախսերի սահմանափակումներ: Այդպիսով, ինչպես կարծում են Ֆինանսների նախարարությունում, կգործի պարտքի «ոսկե կանոնը՚, որը նախատեսում է բացառապես կապիտալ ծախսերի համար նախատեսված ռեսուրսների փոխառության հաշվին ֆինանսավորման հնարավորություն: Մոտցումներն էլ ավելի են խստացվում , եթե կառավարության պարտքը գերազանցում է ՀՆԱ 60% -ը, որի դեպքում ընթացիկ ծախսերը կապվում են ներքին եկամուտների հետ, հատկապես` հարկային մուտքերի:

 

Բացի այդ, եթե նախկինում ՀՆԱ-ի նկատմամբ կառավարության պարտքի թույլատրելի շեմը սահմանվում էր 60%, ապա նոր կարգավորումների համաձայն, այն դիտրակվել է ընթացիկ տարվա ՀՆԱ նկատմամբ: Միևնույն ժամանակ, ֆորսմաժորի` գլոբալ տարերային աղետի, պատերազմի դեպքում,  ճգնաժամային տնտեսության պայմաններում, կառավարությանը կթույլատրվի գերազանցել 60% շեմը: Այդ դեպքում օրենքը պարտավորեցնում է կառավարությանը Ազգային ժողով ներկայացնել այնպիսի ծրագիր, որտեղ հիմնավորվի, թե կառավարությունն ինչպես է ծրագրում գնալ կառավարության պարտքի մակարդակի նվազեցման: Ինչպես այն ժամանակ ԱրմԻնֆո-ին պարզաբանել էր Ֆինանսների նախարարության պետական պարտքի կառավարման վարչության պետի տեղակալ Արտակ Մարությանը, նոր ֆիսկալ կանոնները հետագայում կկապեն ան գործիչների ձեռքերը, որոնք նախընտրական ծրագրերի շրջանակում կորոշեն գնալ կենսաթոշակների և աշխատավարձերի բարձրացման: «Նոր կանոնների իմաստն այն է, որ ընթացիկ ծախսերը կարելի է ավելացնել միայն ՀՆԱ համապատասխան աճ ապահովելով՚, - հայտարարել է Ֆինանսների նախարարության ներկայացուցիչը, նշելով, որ Հայաստանին արդեն հայտնի է այն իրավիճակը, երբ արտաքին փոխառությունների հաշվին ֆինանսավորել են, հիմնականում, ընթացիկ ծախսերը: Փորձագետի ասելով, օրենքը ծառայում է որպես յուրօրինակ զսպող մեխանիզմ և լուսաֆորի դեղին ազդանշան` «հասցնելու համար նվազեցնել արագությունը`  խրամառվում չհայտնվելու նպատակով՚: