Երկուշաբթի, 11 Հուլիսի 2022 16:42

Արմինֆո. Հայաստանի սպառողական շուկայում տարեկան գնաճը 2022թ. հունիսին հասել է 10,3%-ի: Սննդամթերքը թանկացել է 17,1 տոկոսով։ Գործազրկության ներկայիս մակարդակի (Հայաստանում գործազրկության միջին տարեկան մակարդակը 2021 թվականին կազմել է 15,3 տոկոս) եւ գրեթե 30 տոկոս աղքատության պայմաններում Հայաստանի իշխանությունները կարող են եւ պարտավոր են մեղմել բնակչության վրա գնաճային ճնշումները արդեն այսօր՝ վերանայելով պետական բյուջեի ծախսային մասը, այլ ոչ թե բնակչությանը կերակրել կես տարի անց աշխատավարձի եւ կենսաթոշակի նվազագույն չափը բարձրացնելու խոստումներով: ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նման առաջարկությամբ հանդես է եկել Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի նորարարական և ինստիտուցիոնալ հետազոտությունների գիտաուսումնական լաբորատորիայի ղեկավար, տնտեսագիտության թեկնածու Ատոմ Մարգարյանը:

 

"Հայաստանի իշխանությունները գոհունակությամբ են հայտարարում ս. թ. առաջին 5 ամիսների ընթացքում 10,2% տնտեսական ակտիվության մասին, մեկ րոպե մոռանալով, որ որպես աճի դրայվեր հանդես են եկել ծառայությունների ոլորտը՝ 24,9% - ով, և առևտրի ոլորտը՝ 8,9%-ով, ինչը պայմանավորված է ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի և հակառուսական պատժամիջոցների պատճառով Հայաստան այցելողների և տեղափոխվողների թվի ավելացմամբ։ Իսկ շինարարության ոլորտի 11,4% աճը սպառնում է «պայթել որպես օճառի պղպջակ»՝ հիփոթեքային վարկի եկամտահարկի վերադարձման համակարգի ամբողջական չեղարկումից անմիջապես հետո", - հայտարարում է փորձագետը։

 

Միաժամանակ, կառավարությունը շեփորահարում է պետական գանձարանի հարկային գանձումների ծրագրված մակարդակը գերազանցելու մասին ՝ համեստորեն լռելով այդ "ֆենոմենի" չափազանց բարձր գնաճային բաղադրիչի մասին։ "Իրականացվում է իշխանությունների կողմից խրախուսվող բնակչության եկամուտների կոպիտ, հարկադրաբար վերաբաշխում և գնաճային հարկի տեսքով բնակչության անապահով խավերի եկամուտները՝ նրանց, ովքեր ապրում են բյուջեից աշխատավարձով, կենսաթոշակով ու նպաստներով, բաշխվում են հօգուտ խոշոր ձեռնարկատիրության և պետության", - նշում Է Մարգարյանը:

 

"Կառավարությունը հայտարարում է, որ առաջին կիսամյակի հարկերի հավաքագրման ծրագրային ցուցանիշը գերազանցելու պայմաններում մոտ 60 մլրդ դրամով պատրաստ է ավելացնել կապիտալ ներդրումները ճանապարհաշինության ծրագրերում և ենթակառուցվածքներում։ Դատելով վերջերս շահագործման հանձնված ճանապարհների որակից եւ հայտարարված մրցույթներում շահող մերձավորների ցանկից ՝ ճանապարհաշինության ոլորտը եղել եւ մնում է կոռուպցիայի համար հզոր օգնություն։ Մինչդեռ, եթե իշխանությունը հոգ տաներ իր քաղաքացիների մասին և ցանկանար մեղմել գնաճային ճնշումները, նա այդ միջոցները կուղղեր բնակչության դրամական եկամուտների եռամսյակային ինդեքսավորմանը ՝ գործատուներին ստիպելով նաև իրականացնել ինդեքսավորման ծրագրեր, և կամրապնդեր ոչ պատերազմի, ոչ խաղաղության պայմաններում գտնվող երկրի պաշտպանությունը։ Հակառակ դեպքում, աշխատավաարձերի, թոշակների և նպաստների նվազագույն չափերի գալիք բարձրացման մասին բոլոր խոստումները  ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ՝ աղքատների օգտին խոսակցություն», -  հայտարարում է տնտեսագետը։

 

Ընդ որում, նրա խոսքով, դատելով այն բանից, թե ինչպես է զարգանում ռուս-ուկրաինական ճգնաժամը եւ իրադարձությունները համաշխարհային պարենային շուկայում, գնաճի ցուցանիշները տարեվերջին ոչ մի կերպ չեն կարող տեղավորվել ԿԲ-ի սպասվելիք 4 տոկոսի միջակայքում ՝ գումարած-հանած 1,5 տոկոս շեղմամբ: Դրան չի օգնի անգամ ֆինանսական կարգավորիչի կոշտ մոնետար քաղաքականությունը և ամուր դրամի քաղաքականությունը։ "Թեեւ կառավարությունը, կրկին, ձեւականորեն, հնարավոր է եւ կատարի խոստումը եւ 2022 թվականի վերջին նվազեցնի կառավարության պարտքի մակարդակը շատ ավելի արագ, քան ծրագրվում էր 2022 թվականի պետական բյուջեում ամրագրված ՀՆԱ - ի 60,2 տոկոսից մինչեւ 60 տոկոս, դա կարվի ԿԲ-ի մոնետար քաղաքականության եւ էժան դոլարի հաշվին։ Իսկ Հայաստանի արտաքին համախառն պարտքը կաճի ավելի արագ, քան երկրի տնտեսությունը", - նշում է նա։

 

Մինչդեռ, ինչպես պնդում է Մարգարյանը, դոլարի փոխարժեքի հետ կապված մանիպուլյացիաներից բացի միշտ եղել է պարտքային բեռի ավելացման այլընտրանք։ Օրինակ ՝ բնական ռեսուրսների, մասնավորապես, ընդերքի ռեսուրսների գրագետ կառավարման միջոցով։ Չնայած այն բանին, որ ընդերքօգտագործողների հարկային մուտքերը պղնձի եւ ոսկու համաշխարհային գների աճի պայմաններում աճել են, մետալուրգիական եւ լեռնահանքային արդյունաբերության իրական եկամուտները մեծամասամբ թաքցվել են օֆշորներում, ոլորտի եկամուտները գեներացվում են տրանսֆերտային գնագոյացման մեխանիզմով եւ մնում են "ստվերում": "Ժամանակն է զանգվածային աուդիտ անցկացնել և բացահայտել նրանց, ովքեր թաքցնում են իրական եկամուտները և հարկերից չարամտորեն խուսափում են, այդ ընկերությունների նկատմամբ կիրառել ոչ միայն տուգանքներ և տույժեր, այլ նաև գնալ դրանց ազգայնացմանը", - հայտարարում է տնտեսագետը: Փորձագետը կոչ է անում ուշադիր լինել նաև բնական մենաշնորհների նկատմամբ ։ "Վերջին 10 տարիների ընթացքում երկրում կառուցվել է ավելի քան 150 փոքր ՀԷԿ։ Հայտարարված ներդրումներն իրականում թալանված միջոցներ են եղել, և նրանք մի քանի անգամ հասցրել են մարել ։ Այնուամենայնիվ, պետությունը ՝ ի դեմս Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի, շարունակում է իրենցից էլեկտրաէներգիա գնել թանկ գնով", - նշում է նա ։

Ըստ փորձագետի, չնայած այն բանին, որ ֆորմալ առումով բոլոր նախադրյալները կան ինչպես ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճ ապահովելու համար, այնպես էլ առաջիկա երեք տարիների ընթացքում, ինչպես դա կանխատեսվել է միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի նախագծում, այդ աճի ծավալները ոչ միայն համադրելի չեն այն սպառնալիքների հետ, որոնց հետ բախվել են Հայաստանն ու Արցախը 44-օրյա պատերազմից հետո, այլեւ ոչ մի կերպ չեն բարելավի երկրի քաղաքացիների կյանքը: Ընդհակառակը, ինչպես պնդում է Մարգարյանը, արդեն այսօր կարելի է ասել, որ բնակչության 80% - ի իրական եկամուտները նվազել, են և 2022 թվականի արդյունքներով Հայաստանի քաղաքացիներն ավելի վատ են ապրելու, քան տարեսկզբին։ «10 տարիների ընթացքում կիրառվող աշխատանքային ոճը էլ ավելի մանիպուլյատիվ բնույթ է ստացել: Հայաստանի տնտեսական համակարգը կառուցվածքային առումով հիվանդ և խեղաթյուրված է, և եկամուտների գեներացման այն համակարգը, որը կոչվում է ռենտաձեւավորում, շարունակում է իր ուժը պահպանել միայն իներցիոն ձևով ։ Հայաստանի տնտեսության ներկայիս մոդելը մրցունակ չէ, ի վիճակի չէ դիմակայել, առաջին հերթին, պետանվտանգության ոլորտում առկա մարտահրավերներին և արմատական փոփոխություններ է պահանջում», - եզրափակում է Ատոմ Մարգարյանը։