Հինգշաբթի, 30 Մարտի 2023 10:52

Արմինֆո. Ռուսական ռելոկանտները, որոնց թիվը Հայաստանում, տարբեր տվյալներով, գնահատվում է 80-100 հազար մարդ, երկրի կյանք են ներմուծել ոչ միայն բարձր "վիճակագրական" տնտեսական աճ եւ ոչ բարձր "հաշվարկային" գնաճ, այլեւ թույլ են տվել զգալիորեն ամրապնդել Հայաստանի բանկային համակարգի ռեսուրսները:

Սակայն, ի լրումն վերջինիս, Հայաստանը, որն ընդունել է և մարդկանց, և կապիտալները, արդյունքում՝ հայտնվել է, այսպես կոչված, "հավաքական Արևմուտքի" պատժամիջոցների հզոր խոշորացույցի տակ, որը լրջորեն մտահոգված է Ռուսաստանի նկատմամբ բարեկամ կամ չեզոք երկրների կողմից հակառուսական պատժամիջոցները շրջանցելու հնարավորությամբ։ Հայաստանի բանկերն անմիջապես նախազգուշացվել են այն մասին, որ պետք է շատ խստորեն հետեւեն հանցավոր ճանապարհով ստացված եկամուտների օրինականացմանը (փողերի լվացման) հակազդման միջազգային կարգադրագրերին եւ լուրջ խոչընդոտներ հարուցեն առեւտրային գործառնությունների իրականացման ընթացքում հակառուսական պատժամիջոցները շրջանցելու հաճախորդների փորձերին: Խոշոր հաշվով, Հայաստանի բանկերը նախորդ տարվա մարտին պատրաստ չէին նման շրջադարձի, ուստի սկսեցին ակտիվորեն իրենց մոտ ներդնել, այսպես կոչված, կոմպլաենս-հսկողություն (compliance control) եւ դրա կոշտ "արգելապատնեշային" գործիքակազմ։ Թե ինչ է իրենից ներկայացնում այդ աշխատանքը՝ ԱրմԻնֆո-ի թղթակիցը խնդրել է պատմել Հայաստանի խոշորագույն Արդշինբանկի Համապատասխանության ապահովման վարչության պետ  Սերգեյ Հովհաննիսյանին:

 

- Գաղտնիք չէ, որ վերջին շրջանում, նույնիսկ, Հայաստանի շարքային քաղաքացու համար բանկում հաշիվ բացելն ավելի է բարդացել՝ չխոսելով արդեն այդ հաշվին մեկ կամ մի քանի տասնյակ հազար դոլար կամ եվրո դնելու մասին։ Բանկը, "շնորհակալության" փոխարեն, պահանջում է տեղեկանքների տրցակ, հիմնականում, եկամուտների վերաբերյալ: Ահա այսպիսի "շոկային" թերապիա: Արդյունքում՝ դժգոհությունն աճում է…

 

- Այո, դուք ճիշտ եք, մենք ավելի ու ավելի ենք դառնում հաճախորդների կողմից կոշտ քննադատության թիրախ: Համապատասխանության վերահսկողության խստացումը ենթադրում է ոչ միայն եկամուտների օրինականության հիմնավորում, այլև պահանջում է բացահայտել առևտրային և այլ պայմանագրերի էությունը, որպեսզի բանկը կարողանա հանգիստ իրականացնել գործարքը: Բարդացել է, նույնիսկ, կանխիկ փողով անշարժ գույքի գնումը: Դրանք փոքր գումարներ չեն, և դրանք պետք է հիմնավորել։ Գիտեք, շատ բան է փոխվել և, կարծես, միանգամից: Այո, մինչև 2022 թվականը մենք ունեինք այլ ֆինանսական կյանք, խնայողությունների այլ կառուցվածք և այլն, բայց հիմա ամեն ինչ ավելի խիստ է և կոշտ։ Այլապես հայկական բանկերից ցանկաացածը կարող է հայտնվել երկրորդային պատժամիջոցների տակ և ... դե, ինքներդ եք հասկանում: Եւ այստեղ կտուժեն բոլորը. թե բանկը, թե նրա հաճախորդները:

Մյուս կողմից, մեր հաճախորդները պետք է հասկանան և ընդունեն նոր հանգամանքները և, համապատասխանաբար, փոխեն իրենց ֆինանսական վարքագիծը, ձգտեն չմասնակցել կասկածելի, իրենց գործարար բնութագրին ոչ համարժեք գործառնություններին:

Պետք է հասկանալ, որ կան չափազանց կարևոր պահեր՝ կապված մեծ թվով ռելոկանտների Հայաստան գալու հետ։ Սա երկրի ֆինանսական շուկայի համար իրական խնդիր է, խնդիր Հայաստանի և եվրոպական շատ երկրների միջև, որոնք պնդում են մեր կողմից պատժամիջոցների ռեժիմի կոշտ պահպանումը։

 

- Այդ դեպքում այնքան էլ հասկանալի չէ, թե ինչու են այդ համապատասխանություն պահանջները (կոմպլաենս) տարածվում շարքային, եթե կարելի է այսպես ասել, տեղաբնակների, Հայաստանի քաղաքացիների, ձեր հաճախորդների վրա, որոնց վարկային եւ այլ ֆինանսական պատմությունը ձեզ՝ բանկում քաջ հայտնի է:

 

- Այստեղ, ինչպես ասում են, գործը նուրբ է։ Նախ, համապատասխանության վերահսկողությունը պետք է վերաբերի բոլոր հաճախորդներին, բոլոր գործարքներին: Մենք մեր հաճախորդներին չենք համարում անմեղ մեղավորներ, սակայն չենք կարող աչք փակել նրանցից ոմանց՝ բարձր եկամտաբեր, բայց կասկածելի առևտրային գործարքներին կամ կասկածելի եկամուտների օրինականացմանը մասնակցելու հնարավորության վրա: Այդ հնարավորությունը "թեթևանում է" նրանով, որ մեր վերլուծական հաշվարկներով այսօր Ռուսաստանից Հայաստան եկող միջոցների ավելի քան 90 տոկոսը ոչ թե ռուս, ուկրաինացի, բելառուս ռելոկանտների փողերն են, այլ՝ մեր սփյուռքի ներկայացուցիչների փողերը, որոնց մեծ մասն ունեն հայկական անձնագրեր և գրանցում։ Իհարկե, շատ լավ է, որ այդ գումարներն այժմ աշխատելու են հայրենիքում, հավելյալ արժեք են ստեղծելու այստեղ, սակայն դրանք չպետք է լինեն անվերահսկելի։ Հենց դա էլ կոմպլաենսի գործառույթն է. առանձնացնել ճանճերը կոտլետներից:

 

- Հայտնի է, որ կոմպլաենս-վերահսկողությունը դիտարկվում է որպես գործող օրենսդրությանը, կանոններին, օրենսգրքերին և ստանդարտներին համապատասխան բիզնես վարելու սկզբունք: Պատմեք այդ մասին:

 

- Յուրաքանչյուր բանկ մշակում է իր միջոցները՝ կապված փողերի լվացման խնդրին առնչվող ռիսկերի մեծացման հետ: Որքան մեծ են գործարքների ծավալները, իսկ դրանք այսօր զգալիորեն աճել են, այնքան բարձր են ռիսկերը։ 2022 թվականից հետո Հայաստանի բանկային համակարգի համար ձևավորվեց նոր իրողություն, և այդ իրողությունն էական ազդեցություն ունեցավ փողերի լվացման դեմ պայքարի ոլորտի վրա: Նոր մարտահրավերներ, նոր ռիսկեր. Մեր բանկն ի սկզբանե ձեռնարկել է քայլեր, այդ թվում ՝ տեխնիկական և մասնագիտական, այդ մարտահրավերներին համարժեք դիմակայելու համար։ Օրինակ, եթե 2021 թվականի վերջի դրությամբ փողերի լվացման կանխարգելման ոլորտում աշխատող բանկի թիմը բաղկացած էր 4 աշխատակիցներից, ապա այժմ ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ուղղությունում աշխատում է 13 մարդ, և նրանց թիվը դեռ կաճի։

 

- Մենք ի՞նչ կոմպլաենս-վերահսկողության մասին ենք խոսում, կարգավորիչ, այսինքն, ԿԲ պահանջներին համապատասխան, թե՞ կորպորատիվ, այսինքն ՝ ձեր ներքին գործընթացներին և ընթացակարգերին համապատասխան: Սրանք մի փոքր տարբեր բաներ են: Մի բան է հետևել վերևից եկող հրահանգներին, մեկ այլ բան' ստեղծել սեփական կորպորատիվ ընթացակարգային մշակույթը:

 

- Փաստորեն, Հայաստանի Կենտրոնական բանկը, որպես կարգավորիչ, բանկերի առջև պահանջներ է դնում ՝ ելնելով ահաբեկչության ֆինանսավորման և փողերի լվացման դեմ պայքարի օրենքից: Այս օրենքը, իր հերթին, հիմնված է FATF - ի ստանդարտների վրա՝ միջպետական կազմակերպություն, որն զբաղվում է հանցավոր եկամուտների լվացմանը և ահաբեկչության ֆինանսավորմանը հակազդեցության ոլորտում համաշխարհային ստանդարտների մշակմամբ և հիմնված է լավագույն համաշխարհային փորձի վրա: Այս տեսանկյունից՝ այն, ինչ պահանջում է ԿԲ-ը, և այն, ինչ անում են բանկերը, լիովին ներդաշնակ է, և բանկերը ձգտում են այդ ամենը կիրառել իրենց առօրյա աշխատանքում։ Այդ աշխատանքը կանոնակարգվում է ներքին իրավական ակտերով:

 

- Այսինքն, դուք բանկում ստեղծում եք ձեր սեփական ընթացակարգե՞րը: Օրինակ ՝ ռելոկանտների շրջանում "տխրահռչակ" հարցաշարը։ Ինձ թվում էր, թե այն կազմվել է Կենտրոնական բանկում, սակայն հետո պարզեցի, որ յուրաքանչյուր բանկ կազմել է իրենը. մեկն՝ ավելի խիստ, մյուսը՝ պակաս խիստ…

 

- Հարցաշարը, որի մասին Դուք խոսում եք, այսբերգի գագաթն է։ Կոմպլաենսը վերահսկողության բավականին հզոր համակարգ է, առանց որի ավտոմատացման գործը գլուխ չի գա: Օրինակ, Արդշինբանկը դեռ մինչև 2022 թվականն արդեն ուներ իր սեփական կոմպլաենս-վերահսկողության ավտոմատացված համակարգը և աստիճանաբար կատարելագործում էր այն։ Բայց փետրվարյան իրադարձություններից հետո, որոնք կապված էին Ուկրաինայում պատերազմի սկսվելու հետ, բանկն արագացրեց այդ գործընթացը: Օրինակ, տարեսկզբին, դեռ մինչև ռուս-ուկրաինական դիմակայության սկսվելը, մենք ձեռք էինք բերել LexisNexis ընկերության տվյալների բազան, որն աշխատում է բազմաճյուղ տվյալների բազաների ստեղծման և հասանելիության տրամադրման ոլորտում։ Մենք ձեռք էինք բերել քաղաքական ազդեցություն ունեցող անձանց վերաբերյալ տվյալների բազա։ Դա բանկին հնարավորություն է տալիս հաճախորդների շրջանում արդյունավետ կերպով ճանաչել քաղաքականապես ազդեցիկ անձանց։ Դա, ի դեպ, պահանջում են նաև FATF-ը եւ Հայաստանի  ԿԲ-ը։

Ստորագրվել է պայմանագիր, և ներդրման գործընթացում է ևս մեկ գործիք, որը բանկին թույլ կտա լիովին ավտոմատացված ռեժիմով հայտնաբերել կասկածելի գործարքները և կասկածելի հաճախորդներին: Այսպես, օրինակ, եթե X հաճախորդը բարձր պարբերականությամբ մասնակցում է որոշակի գործարքների, ապա "կարմիր լամպը" վառվում է։ Եվ մեր թիմը ձեռնամուխ է լինում ստուգմանը:

Մենք այսօր ձեռք ենք բերում ավտոմատացված համակարգեր, որոնք համապատասխանում են միջազգային լավագույն ստանդարտներին։ Այո, ինչպես արդեն ասացի, մենք ունենք նաեւ մեր սեփականը, բայց և մենք, և մեր արտասահմանյան կոնտրագենտները, գործընկերները պետք է վստահ լինեն, որ բանկն աշխատում է ստանդարտացված գործիքներով: Եվ որպես արդյունք, մենք հրաժարվեցինք, ինչպես ասում են, մեր հեծանիվը հորինելուց։

Մեր աշխատանքում մենք օգտագործում ենք նաև SWIFT  համակարգի՝ տեղեկատվության փոխանցման և վճարումների կատարման միջազգային միջբանկային համակարգի կարևոր գործիքը, այսպես կոչված, "պատժամիջոցային սքրինինգը": Այս համակարգը թույլ է տալիս ստուգել դրամական միջոցների մուտքագրման և ելքագրման բոլոր գործառնությունների համապատասխանությունը պատժամիջոցների բոլոր ցանցերի և տվյալների բազաների հետ՝ անկախ վճարումների չափից: Ի դեպ, մեր ներբանկային գործառնական ծրագիրը նույնպես ունի հակապատժամիջոցային բաղադրիչներ, որոնք պարբերաբար թարմացվում են:

Ուզում եմ նշել, որ մենք արդեն երրորդ տարին  Big4 աուդիտորական ընկերությանը պատվիրում ենք մեր կոմպլաենս գործառույթի աուդիտ, որպեսզի վստահ լինենք, որ մենք ամեն ինչ անում ենք ճիշտ և ժամանակին:

 

- Իսկ ինչպե՞ս եք լուծում կադրերի խնդիրը: Չէ որ դա պատասխանատու և բարդ աշխատանք է։ Անփույթ մոտեցման դեպքում՝ կարելի է կորցնել հաճախորդների ողջ բազան:

 

- Միանգամայն իրավացի եք, այստեղ հարկավոր են հատուկ իրավասություններ և հմտություններ։ Մեր աշխատակիցների ճնշող մեծամասնությունն ունի միջազգային որակավորում, որն ստացել են այդ բնագավառի միջազգային կառույցների կողմից: Բանկն իր վրա է վերցնում արտերկրում հավաստագիր ստանալու համար մասնագետի ուսումնառության և քննությունների հանձնման գործընթացի ֆինանսավորումը: Դա պարտադիր պահանջ է, այլապես մասնագետը չի ունենա կարիերայի աճ և, հնարավոր է, նաեւ աշխատանք: 

 

- Եվ, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, ընթերցողներին հետաքրքիր կլինի իմանալ, թե ինչ նվազագույն պահանջներ է բանկն այսօր ներկայացնում նրանց, ովքեր ՀՀ քաղաքացի չեն և ցանկանում են դառնալ բանկի հաճախորդ:

 

- Ինչպես արդեն ասացինք, յուրաքանչյուր բանկ սահմանում է իր "անցագրային" չափանիշները, սակայն, սկզբունքորեն, դրանք գրեթե նույնական են։ Դա Հայաստանում հաճախորդի բիզնես շահերի պարտադիր առկայությունն է, ընկերությունում բաժնեմասային մասնակցությունը կամ անհատ ձեռնարկատիրոջ կարգավիճակը: Այլ դեպքում, անհրաժեշտ է հայկական ընկերության հետ աշխատանքային պայմանագրի և, իհարկե, գրանցման առկայություն:

Այլ կերպ ասած՝ այդ նախապայմաններն անհրաժեշտ են, որպեսզի բանկը վստահ լինի, որ ոչ ռեզիդենտի շահերն այս կամ այն կերպ կապված են Հայաստանի հետ, որ նա այստեղ մշտապես ապրում է եւ կազմակերպում է կամ սեփական գործը, կամ վարձու աշխատող է: Դրանով իսկ՝ նա, փաստացի, երկրի ռեզիդենտ է։ Սակայն այդ նախապայմանների առկայությունն էլ չի խոսում այն մասին, որ հաճախորդի բանկային հաշիվն ինքնըստինքյան կբացեն, ոչ, կատարվում են լրացուցիչ ուսումնասիրություններ։ Նույնը վերաբերում է իրավաբանական անձանց հաշիվներին, փայատերերին կամ բաժնետերերին՝ ոչ ռեզիդենտներին, նրանց համար հաշիվ են բացում են միայն մեր վարչության կողմից մանրակրկիտ ուսումնասիրությունից հետո: Պետք է հասկանալ, որ չնայած այն հանգամանքին, որ ընկերությունը հայկական է, կարևոր է իմանալ, թե ով է նրա վերջնական շահառուն։ Եթե նա ոչ ռեզիդենտ է, ապա ավտոմատացված համակարգը գտնում է "անոմալիա" և հրաժարվում է հաշիվ բացել: Դրանից հետո որոշում են մասնագետները:

 

 - Հետաքրքիր է, իսկ վերջին մեկ տարվա ընթացքում Արդշինբանկում որքա՞ն  մերժումներ են եղել հաշիվներ բացելու կամ գործարքներ կատարելու հարցում:

 

 - Բացարձակ թվեր, կներեք, չեմ կարող հայտնել, բայց տոկոսային հարաբերակցությամբ դրանք էապես աճել են։ 2022 թվականին մեր բանկում հաշիվներ բացելու մերժումների թիվը 60 անգամ ավելի է, քան 2021 թվականին։ Հիմնական պատճառը պատժամիջոցների ռիսկերն են կամ, այսպես կոչված, "անհամապատասխանության ռիսկերը"։ Հաշիվներ բացել ցանկացող ոչ բոլոր ֆիզիկական անձինք են համապատասխանել մեր չափանիշներին կամ նախապայմաններին, և գործարքներ իրականացնող ոչ բոլոր իրավաբանական անձինք են շարունակել վստահություն ներշնչել՝ դրանց խորը ուսումնասիրությունից հետո: Եղել են մերժման դեպքեր՝ պատժամիջոցների ենթակա ապրանքների զուգահեռ ներմուծման առևտրային գործառնությունների առկայության պատճառով։ Այդպիսի և նման գործարքների վերաբերյալ մերժումները մեկ տարվա ընթացքում ավելացել են 10 անգամ։

 

- Արդյո՞ք տարբերություն դրվում է FATF չափանիշների և պատժամիջոցների ռեժիմին առնչվող պահանջների միջև: Չէ որ դրանք միանգամայն տարբեր հարթություններ են։

 

- Մեր հանդուրժողականությունը բոլորի նկատմամբ զրոյական է։ Սխեմաները, անշուշտ, շատ տարբեր են: Լվացման սխեմաները շատ լղոզված են, հետքը գտնելու համար պետք է մեծ մասնագետ լինել։ Իսկ պատժամիջոցային սխեմաներն ավելի հստակ են, ոչ այնքան խրթին։ Դրանք, հիմնականում, վերաբերում են ներմուծմանը–արտահանմանը։ Կարող են լինել շքեղության առարկաների վերաբերյալ գնային համաձայնագրերին առնչվող դեպքեր, երբ թանկարժեք իրը պայմանագրով վաճառվում է շատ ավելի էժան և, դրանով իսկ, կարծես, ենթակա չէ պատժամիջոցների: Այս ամենը պետք է հասկանալ: