Երկուշաբթի, 22 Հունվարի 2024 12:24

Արմինֆո.Հայաստանի կառավարությունը նախատեսում է 2024թ. հոկտեմբերից վերանայել շրջանառության հարկի համակարգը, իսկ 2025թ.-ից նեղացնել միկրոձեռնարկատիրական համակարգի շահառուների շրջանակը: Նպատակը, ինչպես ասվում է ՀՀ Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագծի իրավական ակտերի միասնական պորտալում զետեղված հիմնավորման մեջ, շրջանառության հարկի համակարգի և հարկման ընդհանուր համակարգի հարկային բեռի տարբերության կրճատումն է, տնտեսվարող սուբյեկտների ծախսերի փաստաթղթավորման խթանների ավելացումը, ինչպես նաև ՓՄՁ-ների համար հարկման երկու համակարգերն ավելի հասցեական դարձնելը:

 

Նշենք, որ ներկայում շրջանառության հարկը (փոխարինում է ԱԱՀ-ին և շահութահարկին) վճարում են այն տնտեսվարող սուբյեկտները, որոնց տարեկան շրջանառությունը չի գերազանցում 115 մլն դրամը (2020թ. հունվարի 1-ից Հայաստանը վերադարձել է մինչև 115 մլն դրամ չհարկվող տարեկան շրջանառությանը-խմբ.): Այս խումբը ներառում է ՓՄՁ ձեռնարկությունները, անհատ ձեռներեցներին և նոտարներին: Խոսքը, մասնավորապես, առևտրային գործունեության շրջանառության 5% - ի և արտադրական գործունեության շրջանառության 3,5% - ի վճարումների մասին է։ Ֆինանսների նախարարության տվյալների համաձայն, շրջանառության հարկի գծով 10 ամսվա ընթացքում պետական գանձարանի մուտքերը, 2022 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ավելացել են 27,3 տոկոսով ՝ 10,7 մլրդ դրամով կամ մինչև 50 մլրդ դրամ (բոլոր հարկերի 2,8 տոկոսը) ։

 

Օրինագծի հեղինակները՝ ի դեմս Ֆինանսների նախարարության, հիշեցնում են, որ շրջանառության հարկի համակարգի հիմնական նպատակը, որպես հարկման հիմնական համակարգի այլընտրանք, ձեռնարկատիրության սուբյեկտներին հնարավորություն տալն է գործունեություն ծավալել պարզ հարկային հաշվառման եւ մեղմ վարչարարության պայմաններում: Սակայն ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հարկման այլընտրանքային ընդհանուր համակարգի փոխարեն շրջանառության հարկի համակարգը վերածվել է հարկման արտոնյալ համակարգի: Մասնավորապես, տնտեսական գործունեության առանձին ոլորտներում հարկման ընդհանուր համակարգի (ԱԱՀ և շահութահարկ) և շրջանառության հարկի համակարգի հարկային բեռը համեմատելիս պարզվել է, որ գրեթե բոլոր ճյուղերում (բացառությամբ այն ճյուղերի, որոնցում հիմնական գործարքներն ազատված են ԱԱՀ-ից) հարկման ընդհանուր համակարգի հարկային բեռը զգալիորեն գերազանցում է շրջանառության հարկի բեռը։ Այսպես, ԱԱՀ-ի և շահութահարկի գծով ընդհանուր հարկային բեռը մշակող արդյունաբերության ոլորտում գերազանցում է շրջանառության հարկի բեռը 2 անգամ, շինարարության ոլորտում՝ 2,6 անգամ, առևտրի ոլորտում ՝ 2,6 անգամ, կեցության և հանրային սննդի ոլորտում՝ 3 անգամ, անշարժ գույքի ոլորտում՝ 2,1 անգամ, մասնագիտական, գիտական և տեխնիկական գործունեության ոլորտում՝ 2,8 անգամ։

 

Բացի այդ, նախորդ տարիների փորձը և շրջանառության հարկի և միկրոձեռնարկությունների համակարգի գործունեության ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հարկման այդ համակարգերում թույլատրված գործունեության տեսակները կամ իրենց բնույթով նման են արգելված գործունեության տեսակներին

այս համակարգերում, կամ իրենց առանձնահատկությունների պատճառով ուղեկցվում են գործունեության այլ տեսակներով, որոնք չեն կարող հարկվել հարկման այդ համակարգերում, օրինակ, Երևան քաղաքում առևտրային գործունեությունը չի կարող հարկվել միկրոձեռնարկատիրության համակարգում, իսկ ավտոմեքենաների տեխնիկական սպասարկման գործունեությունը, որի շրջանակներում շատ հաճախ տեղի է ունենում նաև ապրանքների (պահեստամասերի) վաճառք, կարող է իրականացվել միկրոձեռնարկատիրության համակարգում:

 

Ֆինանսների նախարարության վաղ ուսումնասիրությունները վկայում էին այն մասին, որ նույն գործունեությամբ զբաղվող երկու բիզնես հայտնվում են անհավասար վիճակում՝ փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը վճարում է շրջանառության հարկ, խոշոր բիզնեսը՝ շահութահարկ և ԱԱՀ: Արդյունքում՝ ՓՄՁ - ների վճարած արդյունավետ հարկը կազմում է 3-4 տոկոս, իսկ խոշոր բիզնեսը վճարում է 2-2, 5 անգամ ավելի՝ 10 տոկոս։ Արդյունքում՝ հարկ վճարողները փորձում են ամեն գնով լինել և մնալ տվյալ համակարգում, այդ թվում ՝ թաքցնելով իրացման իրական ծավալները կամ արհեստականորեն մասնատելով բիզնեսը, որպեսզի չհատեն ավելացված արժեքի հարկից ազատման շեմը և չանցնեն հարկման ընդհանուր համակարգ:

 

Այս կապակցությամբ Ֆինանսների նախարարությունն առաջարկում է վերանայել գործունեության հիմնական տեսակների համար սահմանված շրջանառության հարկի դրույքաչափերը՝ հնարավորություն ընձեռելով փաստաթղթավորված ծախսերի հաշվին նվազեցնել վճարման ենթակա հարկը: Ընդ որում, առաջարկվում է գործող նվազագույն կամ ֆիքսված դրույքաչափերից ցածր դրույքաչափեր սահմանել, այդ դեպքում հարկային բեռը կարող է նվազել փաստաթղթավորման պատշաճ մակարդակ ունեցող տնտեսվարող սուբյեկտների համար: Վերոնշյալ գործունեության տեսակների համար սահմանել միասնական մոտեցում փաստաթղթավորված ծախսերի հաշվին վճարման ենթակա հարկի նվազեցման հնարավորության նկատմամբ:

 

Մասնավորապես, այսօր առևտրական գործունեության ոլորտի գործարարների համար սահմանվել է շրջանառության հարկի 5% դրույքաչափ՝ փաստաթղթավորված ծախսերի 4%- ը, բայց շրջանառության 1,5% - ից ոչ պակաս պարտավորություններից հանելու հնարավորությամբ: Նախաձեռնության շրջանակում առաջարկվում է եկամտային հարկի դրույքաչափը սահմանել 10% ՝ ծախսերի 9.5% նվազեցման հնարավորությամբ, բայց շրջանառության 1.0% - ից ոչ պակաս: Այդ ժամանակ արդեն արդյունավետ հարկը 2,3% - ից կբարձրանա մինչեւ 4,1%՝ պետական գանձարանին ապահովելով 4,9 մլրդ դրամի լրացուցիչ հարկեր։

 

Հանրային սննդի ներկայացուցիչներն այս փուլում աշխատում են 6% շրջանառության հարկով ' փաստաթղթավորված ծախսերի 3% հարկային նվազեցման հնարավորությամբ, բայց՝ շրջանառության 4%-ից ոչ պակաս: Ինչպես ավելի վաղ հայտարարել էին Ֆինանսների նախարարությունում, ներկայումս հայ ռեստորանատերերը վճարում են իրացման շրջանառության միջինը 4,3 տոկոսը, ինչը նրանց կողմից գնահատվում է որպես ցածր հարկային բեռ: Ըստ այդմ, առաջարկվում է սահմանել 12% շրջանառության հարկ ' փաստաթղթավորված ծախսերի 9%-ի չափով հարկային նվազեցման հնարավորությամբ, բայց ոչ պակաս, քան շրջանառության 3.5% - ը: Այս դեպքում արդյունավետ հարկը 4,3 տոկոսից կդառնա 6,6 տոկոս ՝ պետական գանձարանին ապահովելով 4,9 մլրդ դրամ լրացուցիչ հարկ։

 

Փոփոխություններ են նախատեսվում նաև արտադրական գործունեության ներկայացուցիչների համար: Ներկայումս շրջանառության հարկի դրույքաչափը կազմում է 3.5%: Առաջարկվում է դրույքաչափը սահմանել եկամտի 7% - ի չափով' ծախսերի 5% - ը հանելու հնարավորությամբ, բայց՝ շրջանառության 3.5% - ից ոչ պակաս: Այս դեպքում արդյունավետ հարկը 3,0 տոկոսից կդառնա 5,3 տոկոս ՝ պետական գանձարանին ապահովելով 0,6 մլրդ դրամ լրացուցիչ հարկ։

 

Գործունեության այլ տեսակների համար ներկայումս վաճառքի հարկի դրույքաչափը 5% է: Առաջարկվում է սահմանել եկամտի 10% - ի չափով դրույքաչափ ' ծախսերի 6% - ը հանելու հնարավորությամբ, բայց՝ շրջանառության 4.5% - ից ոչ պակաս: Այս դեպքում արդյունավետ հարկը 5% - ից կդառնա 8,5% ՝ պետական գանձարանին ապահովելով 8,7 մլրդ դրամ լրացուցիչ հարկ։

 

Իշխանությունները նախատեսում են նաև ընդլայնել միկրոձեռնարկատիրության հարկի և շրջանառության հարկի համակարգերում հարկումն արգելված գործունեության տեսակների շրջանակը: Մասնավորապես, 2025 թվականից առաջարկվում է սահմանափակել.

ա. շրջանառության հարկի համակարգում նոտարական, փաստաբանական գործունեությամբ և վիճակախաղերի կազմակերպմամբ զբաղվելու հնարավորությունը;

բ. միկրոձեռնարկատիրության հարկման համակարգում անշարժ գույքի առքուվաճառքի եւ (կամ) վարձակալության գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողների գործունեությունը, վարսահարդարման, մարմնի խնամքի, ավտոմեքենաների տեխնիկական սպասարկման, ծրագրային ապահովման մշակման եւ շինարարական աշխատանքները, անշարժ գույքի գնահատումը եւ չափագրումը, բաղնիքների եւ սաունաների կազմակերպման գործունեությունը:

 

Նախագծի ընդունումը պետական գանձարանին խոստանում է շրջանառության հարկի գծով տարեկան շուրջ 17,8 մլրդ դրամի եկամուտների աճ: