Հայաստանի բանկերը հաջողությամբ են կառավարում իրենց ռիսկերը

Նախևառաջ ուզում եմ հիշեցնել, որ ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից արժութային միջանցքի քաղաքականություն չի իրականացվել: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ դոլարի 360-380 դրամ փոխարժեքին, ապա, նշվածը գնահատվել է որպես ՀՀ դրամի փոխարժեքի հավասարակշիռ մակարդակ 2009 թվականի համար, ինչպես ՀՀ կենտրոնական բանկի, այնպես էլ Միջազգային արժութային հիմնադրամի մասնագետների կողմից: Ինչ վերաբերում է ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող արժութային քաղաքականությանը, ապա պետք է նշել, որ այստեղ երկու կարծիք լինել չի կարող: Հետևաբար, ներկայումս իրականացվող արժութային քաղաքականությունը լիովին համահունչ է մեր կողմից վերջինիս վերաբերյալ արված հայտարարություններին: Հիշեցնենք նաև, որ Արժույթի Միջազգային հիմնադրամի մասնագետները իրենց պաշտոնական հայտարարություններում ևս բազմիցս նշել են, որ համաձայն են ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող արժութային քաղաքականությանը:

2010 թվականի պետբյուջեում փոխարժեքը սահմանված է մեկ ԱՄՆ դոլարի դիմաց 376 դրամ: Այնուամենայնիվ, շատ փորձագետներ հակված են մտածելու, որ արդեն 2010 թվականին դոլարի փոխարժեքը կհատի 400 դրամի սահմանագիծը: Ինչպիսի՞ն է Կենտրոնական բանկի կանխատեսումը 2010 թվականի սկզբի համար, եթե ոչ ստույգ թվերով, ապա թեկուզ ըստ տրենդի:

Թույլ տվեք մեկ անգամ ևս հիշեցնել, որ ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից ներքին շուկայում փոխարժեքի կանխատեսում չի արվում: Ոստիև, այս անգամ ևս զերծ կմնամ 2010 թվականի համար արժութային շուկայում ՀՀ դրամի փոխարժեքի վերաբերյալ որևէ կանխատեսում անելուց:

Առևտրային բանկերն ինչպե՞ս ընդունեցին արտարժութային դիրքերի 7% սահմանափակման վերաբերյալ ԿԲ որոշումը: Պատրաստվում է արդյո՞ք ԿԲ-ն ավելի խիստ քայլերի, արտարժութային շուկայի որոշ մասնակիցների կողմից սպեկուլյատիվ երևույթները կանխելու նպատակով:

Գաղտնիք չէ, որ ճգնաժամային պայմաններում և վարկային ներդրումների աճի տեմպերի նվազման պարագայում բանկերում էապես ավելանում են ազատ դրամական միջոցների (կանխիկը դրամարկղում, նոստրո թղթակցային հաշիվներ և այլն) ծավալները, որոնք կարող են հանգեցնել արտարժութային շուկայում սպեկուլյատիվ երևույթների: Հետևաբար, բանկերում արտարժութային դիրքերի սահմանափակման վերաբերյալ ՀՀ ԿԲ խորհրդի որոշումն ուղղված էր արտարժութային շուկայում հնարավոր սպեկուլյատիվ երևույթների, ինչպես նաև բանկերում արտարժութային ռիսկի զսպմանը: Այնուհանդերձ, հարկ է նշել, որ մինչ նշված պահանջի սահմանումը ՀՀ առևտրային բանկերի գերակշիռ մեծամասնության մոտ դիրքերը գտնվում էին ԿԲ խորհրդի որոշմամբ հաստատված (7%-ի) սահմաններում: Այս առումով, կավելացնեի նաև, որ նշված որոշումը, բանկերի մոտ չառաջացնելով լուրջ խնդիրներ, բացասական արձագանք չստացավ: Ներկայումս ԿԲ-ն հետագա խստացում չի ծրագրում, սակայն, պետք է ասեմ, որ արտարժութային սպեկուլյատիվ երևույթները, ի հավելումն այլ խնդիրների, մշտապես գտնվում են ԿԲ ուշադրության կենտրոնում, և անհրաժեշտության, դեպքում իր իրավասությունների շրջանակներում, ԿԲ-ն կմիջամտի:

Գոյություն ունի կարծիք, որ ֆինանսական ճգնաժամը բանկային շուկայում կարող է առաջ բերել մասնակիցների թվի կրճատում` միավորման կամ կլանման միջոցով: Դեպքերի նման զարգացումները չե՞ն կարող արդյոք ստեղծել մի իրավիճակ, երբ մասնակիցների թվի պակասելու հետ միասին կտուժի շուկայում գոյություն ունեցող մրցակցային միջավայրը: Կարելի՞ է արդյոք Հայաստանի նման երկրի համար նշել բանկերի օպտիմալ թիվ:

Պետք է ասեմ, որ Կենտրոնական բանկը որևէ պաշտոնական տեղեկատվություն չի ստացել գործող բանկերի միավորումների վերաբերյալ: Սակայն չի բացառվում, որ առաջիկայում լինեն բանկերի միավորումներ, քանի որ ԿԲ-ից դուրս ակտիվ շրջանառվում են խոսակցություններ հնարավոր միավորումների վերաբերյալ: Այդ առիթով կնշեի, որ բանկերի միավորումների և հետևաբար դրանց խոշորացման արդյունքում բանկերի միջև մրցակցությունը չի թուլանա, դեռ ավելին. խոշոր բանկերի թվի ավելացումը կարող է էլ ավելի նպաստել մրցակցության սրմանը: Իսկ բանկերի օպտիմալ քանակի վերաբերյալ գնահատումներ ԿԲ-ում չեն իրականացվել, քանզի ԿԲ քաղաքականությունն ի սկզբանե լինելով լիբերալ, ստեղծել է հավասար պայմաններ բանկային շուկա մուտք գործող բոլոր ներդրողների համար և հակված չէ սահմանափակել պոտենցիալ ներդրողների մուտքը ՀՀ բանկային շուկա:

Ինչպիսի՞ն է Ձեր գնահատականը, ճգնաժամի ֆոնի ներքո, ռիսկերի կառավարման ոլորտում առևտրային բանկերի գործունեությանը:

Կուզենայի նշել, որ ներկայումս առևտրային բանկերում ռիսկերի կառավարման մակարդակը բավականին բարձր է, ինչը վկայում է, օրինակ, այն փաստը, որ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, ՀՀ բանկերում ռիսկերը գտնվում են կառավարելի շրջանակներում: Ի ապացույց նշենք, որ ներկայումս բանկային համակարգի կապիտալի համարժեքության նորմատիվային ցուցանիշը կազմում է 28.4% (որը բավականին բարձր է պահանջվող նորմատիվային նվազագույն 12% սահմանաչափից), ընթացիկ և ընդհանուր իրացվելիության նորմատիվային ցուցանիշները կազմում են համապատասխանաբար 34.6% և 143.6% (որը բավականին բարձր է պահանջվող նորմատիվային նվազագույն 15% և 60% սահմանաչափերից), արտարժութային բաց դիրքը կազմում է կապիտալի ընդամենը 0.4%-ը: Նշենք նաև, որ թեպետ 2009թ. փոքր-ինչ վատթարացել է բանկային համակարգի վարկերի որակը. մասնավորապես ՙստանդարտ՚ դասի (լավորակ) վարկերը կազմում են ընդհանուր վարկերի 92.0%-ը (տարեսկզբին` 95.6%), սակայն ի համեմատություն այլ երկրների բանկային համակարգերի վարկերի որակի` այս ցուցանիշը բավականին բարձր է և ոչ խոցելի: Ըստ Կենտրոնական բանկի կողմից իրականացվող գնահատումների, նույնիսկ ամենախոցելի ստրես սցենարների հանդես գալու պարագայում, վստահ եմ, ՀՀ առևտրային բանկերից որևէ մեկը չի կանգնի իրացվելիության կամ անվճարունակության ռիսկի առջև: Բանկերում ռիսկերի կառավարման մակարդակի բարձրացմանն էապես նպաստել է նաև 2005-2006թթ. բանկերում կորպորատիվ կառավարման սկզբունքների ներդրումը (ՙԲանկերի և բանկային գործունեության մասին՚ ՀՀ օրենքում 2005թ. նոյեմբերին կատարված փոփոխությունների համաձայն): Այնուամենայնիվ, ռիսկերի կառավարման համակարգի կատարելագործման ուղղությամբ բանկերը դեռևս անելիքներ ունեն:

Վերջին ժամանակներս բանկերի վարկային պորտֆելում ավելացել է փոքր և միջին բիզնեսին և գյուղատնտեսության ոլորտին տրամադրվող վարկերի բաժինը: Չե՞ք գտնում որդյոք, որ այդ միակողմանիությունը կարող է իջեցնել պորտֆելների դիվերսիֆիկացիայի մակարդակը և, որպես հետևանք, բարձրացնել ռիսկերի աստիճանը:

2009թ. բանկերի վարկային ներդրումներն ուղղվել են հիմնականում փոքր ու միջին բիզնեսի և գյուղատնտեսության ոլորտներ: Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում տնտեսության աշխուժացման և աճի տեսանկյունից էապես արժեվորվում է այս ոլորտների զարգացումը: Սա էլ իր հերթին կնպաստի բանկային համակարգի շարունակական զարգացմանը: Այն հանգամանքը, որ 2009թ. բանկերի վարկավորումը հիմնականում իրականացվել է նշված ուղղություններով, բոլորովին չի ավելացրել բանկային համակարգում վարկային պորտֆելի կենտրոնացվածությունը: Դեռ ավելին, բանկերում զգալի նվազել է վարկային պորտֆելի կենտրոնացվածությունը, քանի որ մինչ 2009թ. բանկերում վարկային պորտֆելում ամենամեծ տեսակարար կշիռը ` 27%, կազմում էին սպառողական վարկերը, իսկ 2009թ. երրորդ եռամսյակի վերջի դրությամբ սպառողական վարկերի տեսակարար կշիռը կազմում է 20%: Կենտրոնացվածությունը բնութագրող Հերֆինդալ-Հիրշմանի գործակիցը (այն տատանվում է 0-1 միջակայքում և որքան մոտ է 0-ին, այնքան համարվում է նվազ կենտրոնացված) բանկային համակարգի վարկային պորտֆելի համար տարեսկզբին կազմում էր 0.165, իսկ 2009թ. երրորդ եռամսյակի վերջի դրությամբ` 0.142` վկայելով դիվերսիֆիկացիայի մակարդակի բարձրացման մասին:

Ռուսական ստաբիլիզացիոն վարկի պայմանները վարկային շուկայի մասնակիցների համար ավելի հրապուրիչ են, քան Համաշխարհային բանկի կողմից տրամադրված վարկերի պայմանները: Չի՞ պատրաստվում արդյոք Կենտրոնական բանկը ՀԲ հետ վերանայել այդ, փաստորեն ՙչաշխատող՚ վարկի պայմանները:

Պետք է նշեմ, որ ներկայումս ՌԴ կողմից տրամադրված վարկի շրջանակներում, տնտեսության կայունացման վարկավորման ծրագրի և համաշխարհային բանկի փոքր և միջին ձեռնարկությունների վարկավորման ծրագրի վարկերի պայմաններն էապես չեն տարբերվում: Նշենք, որ ԿԲ-ն Համաշխարհային բանկի հետ իրականացրած համատեղ աշխատանքների արդյունքում արդեն իսկ կատարել է այս վարկի պայմանների մի շարք կարևորագույն բարելավումներ. մասնավորապես` տոկոսադրույքը նվազեցվել է և հավասարեցվել ՌԴ վարկի տոկոսադրույքին, լիբերալիզացվել է մի շարք այլ պահանջներ (օրինակ` վարկի միջոցների հաշվին վարկառուների կողմից իրականացված գնումների նկատմամբ պահանջներ): Համաշխարհային բանկի փոքր և միջին ձեռնարկությունների վարկավորման ծրագրի շրջանակներում ընտրվել են 8 առևտրային բանկեր, որոնցից 6-ն այս ծրագրի շրջանակներում արդեն տեղաբաշխել են ընդհանուր` 2.5 մլրդ դրամի չափով վարկեր:

Ինչո՞վ է պայմանավորված վարկային կազմակերպությունների 150 մլն.ՀՀ դրամից մինչև 1 մլրդ.ՀՀ դրամ կանոնադրական կապիտալի նվազագույն շեմի աստիճանական բարձրացման մասին ԿԲ հնարավոր որոշումը:

Մինչև 2012 թվականը վարկային կազմակերպությունների 150 մլն ՀՀ դրամից մինչև 1 մլրդ ՀՀ դրամ կանոնադրական կապիտալի նվազագույն շեմի աստիճանական բարձրացման մասին տեղեկացնում ենք, որ այս պահի դրությամբ ՀՀ կենտրոնական բանկի խորհուրդը նման որոշում չի կայացրել: Սակայն, ներկայումս այս հարցը քննարկվում է ԿԲ մասնագետների, ինչպես նաև ՀՀ վարկային կազմակերպությունների ասոցիացիայի կողմից:

Այսօր կապիտալի շուկայում դիտվում է լճացում: Ի՞նչ միջոցներ կարելի է և պետք է իրականացնել շուկան ՙկենդանացնելու՚ համար:

Կապիտալի շուկայում ակտիվությունը սկսվել է դեռևս 2007 թվականից, երբ մի շարք թողարկողներ հանդես եկան պարտատոմսերի հրապարակային առաջարկով: Սակայն, այդ ակտիվությունը հետագայում նվազեց` կապված ֆինասական ճգնաժամի հետ, քանի որ կապիտալի շուկաները չափազանց զգայուն են նման երևույթների նկատմամբ: Չնայած այս հանգամանքին` 2008 թ. վերջում և 2009 թ. ընթացքում շուկայում իրականացվեցին ՙԱրարատբանկի՚ և ՙԱրցախ ՀԷԿ՚-ի բաժնետեմասերի առաջնային հրապարակային առաջարկները ¥IPO¤, ինչը կարելի է դրական քայլ համարել ճգնաժամի պայմաններում:

Այնուամենայնիվ, շուկան ակտիվացնելու ուղղությամբ ՀՀ կենտրոնական բանկը համագործակցում է NASDAQ OMX-ի հետ: Համատեղ իրականացվում են շուկայի ենթակառուցվածքի կատարելագործմանը, նոր ներդրումային գործիքների ստեղծմանը, հանրության ֆինանսական գրագիտության բարձրացմանը և ֆինանսական ինստիտուտների կողմից մատուցվող ծառայությունների որակի բարձարցման ն ուղղված միջոցառումներ: Բացի այդ, մեր կողմից նախաձեռնվել և արդեն իսկ ուժի մեջ ե ն մտել որոշակի հարկային արտոնություններ` ցուցակված ընկերությունների համար: Մոտ ժամանակներս մի շարք պետական մասնակցությամբ ընկերություններ կմասնավորեցվեն ֆոնդային բորսայի միջոցով: Կարծում եմ, որ ֆինանսական ճգնաժամի նահանջին զուգահեռ, այս քայլերը կնպաստեն կապիտալի շուկայի հետագա ակտիվացմանը: