ԱՄՀ արտահայտվում է Հայաստանում հարկային ներկայացուցչի ինստուտի ներդրման դեմ

Արժույթի Միջազգային Հիմնադրամի (ԱՄՀ) մշտական ներկայացուցիչ Նինկե Օումեսի առաքելությունը Հայաստանում մոտեցավ իր ավարտին: Նա հեռանում է Հայաստանից և Նոր տարին կդիմավորի Հոլանդիայում, իր ընտանիքի հետ: Տիկին Օումեսին աշխատելու են հրավիրել ԱՄՀ կենտրոնական գրասենյակ, Վաշինգտոն, որտեղ նա կզբաղեցնի Հայաստանի, Վրաստանի, Ադրբեջանի և Թուրքմենիայի հարցերով դեպարտամենտի տեղակալի պաշտոնը:

Տ-ն Օումես, ինչպիսի՞ն էր 2009 թվականի ավարտի համար Հայաստանի ՀՆԱ անկման վերաբերյալ ԱՄՀ վերջին կանխատեսումը, քանի որ այն մի քանի անգամ փոփոխվել է:

Հայաստանի գծով մեր տնտեսական կանխատեսումը սեպտեմբերից ի վեր չի փոփոխվել և կազմում է 15.6 տոկոս, չնայած նախկինում մենք հայտարարել էինք նաև 15 և 15.5 տոկոսների մասին, սակայն, գործնականում խոսքը գնում էր միևնույն կանխատեսման մասին` տարեվերջի դրությամբ:

Հիմնադրամի մասնագետները համաձա՞յն են արդյոք կառավարության այն կանխատեսման հետ, որ հաջորդ տարում Հայաստանի տնտեսությունը կսկսի աճել:

Այո, հաջորդ տարի մենք ակնկալում ենք տնտեսական աճ: Սեպտեմբերին մենք կանխատեսել էինք, որ 2010 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ կաճի 1.2 տոկոսով: Վերջին մի քանի ամիսներին տնտեսության մեջ դրական տեղաշարժեր արդեն նկատվում են: Այսպես, օգոստոսից սկսած, ամսական աճն արդեն դրական է, եթե, իհարկե,հաշվի չառնենք սեզոնային գործոնները: Երկրի տնտեսությունը սկսել է վերականգնվել, և, մենք գտնում ենք, որ ամենադժվարի օրերն արդեն անցյալում են:

Ինչպե՞ս է ԱՄՀ վերաբերվում 2009 թվականին Հայաստանում իրականացված հարկային բարեփոխումներին և մասնավորապես, հանրապետությունում հարկային ներկայացուցչի ինստիտուտի ներդրմանը խոշոր ընկերություններում: Չե՞ք գտնում, արդյոք, որ այդ տարրն իր մեջ լրացուցիչ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում, քանի որ հարկային վարչարարությունը կախված կլինի միայն հարկային մեկ տեսուչից, որի հետ միշտ էլ կարելի է լեզու գտնել:

Իրականում, շատ դժվար է ճգնաժամի պայմաններում իրականացնել հարկային բարեփոխումներ, սակայն, այնուամենայնիվ, 2009 թվականին Հայաստանում, հարկային վարչարարության մեջ իրականացվեցին բավական լուրջ բարեփոխումներ: Այդ բարեփոխումների մեծ մասն անց էր կացվում ԱՄՀ ծրագրի շրջանակներում, և հիմնադրամի մասնագետները իշխանություններին խորհրդատվություն էին մատուցում: Օրինակի համար կնշեի իրականացված բարեփոխումներից մեկը, որը լուծում է արտահանողներին ԱԱՀ-ի` ժամանակին ետ վերադարձնելու պրոբլեմը: Այս տարի այդ հարցում առաջընթաց է նկատվել, և ԱԱՀ վերադարձի հետ կապված ուշացումները համեմատաբար նվազել են: Կատարվել են փոփոխություններ նաև օրենքում, որոնց համաձայն 2010 թվականից, ԱԱՀ-ի գծով վերադարձի ուշացումների դեպքում պետությունը կսկսի տույժեր վճարել: Գտնում ենք, որ դա ամենամեծ նվաճումներից մեկն է, քանի որ ԱԱՀ վերադարձի հարցը բիզնեսի համար հանդիսանում է ամենալուրջ պրոբլեմներից մեկը: Դրանից բացի, ընթացիկ տարում տեղի է ունեցել հարկային կանխավճարների երևույթների կրճատում: Նախկինում հարկային մարմիններում ընդունված էր, որ հաճախ, ապագա հարկային պարտավորությունների հաշվին, հարկատուից խնդրում էին կանխավճարներ: Այս տարի այդ երևույթն ավելի հազվադեպ է նկատվել:

Այդ փոփոխությունն ընդունվել է օրենսդրական մակարդակո՞վ, թե՞ հարկային մարմինները պարզապես որոշեցին ձեռնարկություններին այլևս չստիպել վճարել կանխավճարներ:

Դա եղել է կառավարության որոշումը, սակայն դա հանդիսանում է ԱՄՀ ծրագրի պայմաններից մեկը: Ինչ վերաբերում է հարկային ներկայացուցչի ներդրման ինստիտուտին, ապա հուսով ենք, որ այն կլինի արդյունավետ, չնայած համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ այն բերում է ավելի մեծ կոռուպցիայի: Մենք հավատում ենք, որ կառավարությունը դա անում է ելնելով ամենբարի ցանկություններից, քանի որ նման միջոցառման նպատակը` խոշոր ձեռնարկություններից հարկահավաքի ապահովումն է: Իրականում շատ դժվար է խոշոր հարկատուներին ստիպել վճարել այնքան հարկեր, որքան որ անհրաժեշտ է: Տեսականորեն հարկային ներկայացուցիչը կարող է ապահովել հարկահավաքը, սակայն գործնականորեն, նրա համար շատ դժվար կլինի հետևել այն ամենին, ինչ տեղի է ունենում ձեռնարկությունում, նրան կարելի է խաբել, կամ նրա հետ լեզու գտնել: Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ ինչքան քիչ է մարդկային գործոնը, ինչպես նաև հարկային մարմինների հետ շփումները, այնքան լավ: Ինչքան շատ և անմիջական լինեն այդ շփումները, այնքան շատ է վտանգը, որ ինչ-որ մեկը որևէ բան կխնդրի կամ կառաջարկի չտեսնելու տալ գոյություն ունեցող պրոբլեմները:

Տեսությամբ ամեն բան պարզ է, նույն ձևով էլ հասարակական քննարկումների ժամանակ արտահայտվում էին մեր իշխանությունները, սակայն իրականում արեցին ճիշտ հակառակը: Հետաքրքիր է, ԱՄՀ-ն է՞ր երաշխավորել հարկային ներկայացուցչի ինստիտուտի ներդրումը, թե՞ հանդես էր գալիս դրա դեմ, թե՞ դա ինչ-որ կոմպրոմիսի արդյունք է:

Ոչ, դա չի եղել ԱՄՀ գաղափարը: Իրականում մենք հանդես էինք գալիս այդ որոշման դեմ:

Մենք գիտենք, որ ԱՄՀ-ն կառավարությանը և Կենտրոնական բանկին տրամադրել է մոտ 822 մլն.դոլարի Stand-By Arrangement վարկը: Այդ միջոցները բավարա՞ր են արդյոք 2010 թվականին ազգային տարադրամի փոխարժեքը զսպելու և ԿԲ արտաքին պահուստները համալրելու համար:

Այդ վարկից մենք կառավարությանը հատկացրել ենք շուրջ 300 մլն.դոլար` բյուջեի ֆինանսավորման նպատակով: Այդ գումարի մոտ 150 մլն.դոլարը 2009 թվականին արդեն տրամադրվել է և նույնքան գումար էլ սպասվում է 2010 թվականին, եթե կառավարության կողմից ԱՄՀ պայմանները բավարարվեն: Մնացած մասը` մոտ 522 մլն.դոլար, նախատեսված է ԿԲ համար: Գտնում ենք, որ դա բավարար է արտաքին պահուստները համալրելու համար: Առ այսօր, ԱՄՀ-ն արդեն տրամադրել է 480 մլն.դոլար, որից 150 մլն.դոլարը կառավարությանը, իսկ 330 մլն.դոլարը` ԿԲ-ին: Եվս 200 մլն.դոլար ԿԲ կարող է ստանալ մինչև 2011 թվականի հունիս ամիսը: Կուզենայի ընդգծել, որ միջոցները երկրի գլխավոր բանկին տրամադրվել են ոչ թե տարադրամի փոխարժեքը զսպելու, այլ փոխարժեքի կտրուկ տատանումները մեղմելու համար: Եթե կան տարադրամի փոխարժեքի փոփոխության օբյեկտիվ նախադրյալներ, ապա ԿԲ չպետք է դիմադրի այդ միտումներին:

Ի՞նչ մակարդակի ինֆլյացիա է ԱՄՀ-ն կանխատեսում 2009 թվականի համար:

Մի քանի ամիս առաջ, տարեվերջի համար մենք կանխատեսել էինք 5.2 տոկոսանոց ինֆլյացիա, այսինքն, 2009 թվականի դեկտեմբերին, 2008 թվականի դեկտեմբերի համեմատ: Այժմ թվում է, որ դա կարող է լինել փոքր ինչ լավատեսական: Հուսով ենք, որ ինֆլյացիան կմնա 4% ՞1,5% նպատակային մակարդակի վրա, սակայն կա վտանգ, որ ինֆլյացիան կանցնի 5.5 տոկոսի սահմանագիծը:

Ինֆլյացիայի ո՞ր փոփոխությունները կարող են ադրադառնալ վարկային տոկոսադրույքների վրա:

Ինչ վերաբերում է վարկերի տոկոսադրույքներին, ապա ինֆլյացիայի աճի դեպքում անվանական տոկոսադրույքը բարձրանում է: Այժմ տոկոսադրույքներն ակնհայտորեն իջել են, ինչը բերել է բանկային համակարգում իրացվելիության նշանակալից աճի: Ներկայումս բանկերը բավականին իրացվելի են ու կապիտալիզացված և ի վիճակի են վարկեր տրամադրել: Տնտեսության վերականգնումից հետո մենք ակնկալում ենք բանկերի կողմից վարկավորման ծավալների ավելացում: Միաժամանակ գտնում ենք, որ առայժմ շուտ է բարձրացնել տոկոսադրույքները: Հետևաբար, ԿԲ Խորհուրդի կողմից ՌԵՊՈ-դրույքը 5 տոկոսի սահմաններում պահելու որոշումը համարում ենք ճիշտ:

Դուք նշեցիք, որ 2010 թվականին բանկերը կակտիվացնեն վարկավորումը: Դա վերաբերվո՞ւմ է արդյոք միայն փոքր և միջին բիզնեսի ոլորտին:

Տնտեսությունը վերականգնելու հետ մեկտեղ կիրականացվի բոլոր ոլորտների վարկավորում: Ճգնաժամի ընթացքում բանկերի եկամուտները կրճատվեցին: Դրան ավելացավ նաև ՀՀ դրամի մարտյան արժեզրկումը, երբ մի շարք եկամտաբեր բանկեր ունեցան կորուստներ: Սակայն այլ երկրների համեմատ Հայաստանի բանկային համակարգը բավականին հաջողությամբ դիմակայեց ճգնաժամին:

ԱՄՀ-ն ինչպե՞ս է գնահատում Հայաստանում իրականացվող դրամավարկային քաղաքականությունը: Շարունակո՞ւմ եք արդյոք մնալ այն կարծիքին, որ այդ քաղաքականությունն անհրաժեշտ է խստացնել:

Այսօր մենք գտնում ենք, որ դեռ վաղ է խստացնել դրամավարկային քաղաքականությունը, ինչի հետևանքով կարող են բարձրանալ տոկոսադրույքները:

Ինչպե՞ս եք գնահատում 2010 թվականի բյուջեի պարամետրերը:

Մենք գտնում ենք, որ 2010 թվականի բյուջեի դեֆիցիտը ՀՆԱ 6 տոկոսի սահմաններում պահելը հիմնավորված է, չնայած բարձր է: Մեզ համար կարևոր է դեֆիցիտի մակարդակի աստիճանական նվազեցումը, ինչը թույլ կտա զերծ մնալ պարտքի չափազանց աճից: Ընդհանրապես, ԱՄՀ խորհուրդ է տալիս չափազանց արագորեն չիջեցնել բյուջեի դեֆիցիտը, որովհետև, եթե դեֆիցիտը շատ կտրուկ կրճատվի, ապա վտանգ կա, որ տնտեսության վերականգնում տեղի ունենալ չի կարող: ԱՄՀ նախնական կանխատեսումներով, Հայաստանն իր բյուջեի դեֆիցիտի մինչճգնաժամային մակարդակին (3%) կհասնի 2013 թվականից ոչ ուշ: Սրանք ընդամենը նախնական կանխատեսումներ են, որոնք հաջորդ տարի կառավարության հետ քննարկումների ժամանակ պետք է ավելի ճշտգրտվեն:

Հարցազրույցը վարեցին Արթուր Երնջակյանը և Լիլիթ Ասլանյանը