Երեքշաբթի, 23 Մարտի 2010 17:27
Հայկական ձեռնարկությունների մենեջմենտը թույլ ձևով է խթանում գործարար միջավայրի հետագա զարգացմանը
ԱրմԻնֆո. Grant Thornton Amyot ընկերության գործընկեր և տնօրեն Գագիկ Գյուլբուդաղյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո գործակայությանը:
Grant Thornton Amyot ընկերությունն արդեն երկար տարիներ է ինչ զբաղվում է Հայաստանի միջին և խոշոր բիզնեսի գնահատմամբ: Թվարկեք, խնդրեմ, հայրենական ձեռնարկատիրության հիմնական ռազմավարական պրոբլեմները, և ո՞ր է այդ պրոբլեմների լուծման Ձեր տարբերակը:
Հայկական բիզնեսի ռազմավարական պրոբլեմը գլխավորապես կայանում է կորպորատիվ կառավարման ժամանակակից սկզբունքների մակերեսային կիրառման մեջ, որոնք ներառում են բիզնեսի կառավարման հիմնական մոտեցումները, ինչպիսիք են ընկերության սեփականատերերի, մենեջերների և մյուս օղակների միջև փոխադարձ հարաբերություններն ու ազդեցությունները: Հայկական ձեռնարկությունների մենեջմենտը, հիմնականում, արդյունավետ չէ և թույլ ձևով է խթանում երկրում գործարար միջավայրի հետագա զարգացմանը: Նշված պրոբլեմի լուծումներից մեկն է հանդիսանում Հայաստանի իշխանությունների նախաձեռնած տնտեսական նախագիծը` ձեռնարկություններում ժամանակակից մենեջմենտի սկզբունքներն ու ստանդարտները ներդնելու վերաբերյալ: Դա երկար գործընթաց է, որը պետք է սկսվի նոր կազմակերպա-կառավարման մշակույթի ձևավորմամբ, ինչպես նաև ժամանակակից տեխնոլոգիաների ուսուցման վրա հիմնված ստեղծված բիզնես տեսնելու ունակությամբ: Երկրորդ, հայկական բիզնեսի կարևոր պրոբլեմներից մեկն է էլ այն է, որ զանգվածային մակարդակի վրա բացակայում է հստակ գիտակցությունն այն մասին, որ բիզնեսի բարգավաճումը հնարավոր է միայն ինովացիոն լուծումների օգտագործման շնորհիվ: Հայ-թուրքական սահմանի հնարավոր բացումը տեղական արդյունաբերողներին հնարավորություն կտա արագ և էժան ձևով Եվրոպա արտահանել իրենց արտադրանքը, որտեղ պահանջարկ կա հատկապես մրցունակ և որակյալ ապրանքների, հատկապես ինովացիոն ապրանքների նկատմամբ: Ինովացիոն տեխնոլոգիաների կիրառման մեր մակարդակն առայժմ համարժեք չէ օտարերկրյա շուկաների կողմից ներկայացվող պահանջարկների հետ:
Ես արդեն 15 տարուց ավելի է ինչ զբաղվում եմ Հայաստանում խորհրդատվական բիզնեսի զարգացմամբ, և, հաշվի չառնելով ազգային ձեռնարկատիրության պրոբլեմները, հիմնվելով անձնական մասնագիտական փորձի վրա, կուզենայի նշել, որ ներկայումս երկրում դիտվում է նոր ինֆորմացիոն տնտեսության հիմնական մեխանիզմների զարգացման դրական դինամիկա, իսկ դրան զուգահեռ զարգանում են նաև Grant Thornton Amyot-ի ծառայությունները: Թեկուզ այն, որ այժմ մենք արդեն խոսում ենք այնպիսի բաների մասին , ինչպիսիք են ինովացիոն տեխնոլոգիաները կամ կորպորատիվ կառավարման ժամանակակից սկզբունքները: Հինգ-վեց տարի առաջ դրանց մասին խոսք անգամ չկար:
Պրն.Գյուլբուդաղյան, ձեր ընկերությունը զբաղվում է նաև ՏՏ-խորհրդատվությամբ: Դուք ինպե՞ս կգնահատեիք փորձագետների կարծիքն այն մասին, որ Հայաստանում ՏՏ ոլորտի հետագա զարգացումն անհնար է, քանի որ ՏՏ-արտադրությունը երկրում բացառապես հիմնված է աուտսորսինգի վրա:
Այսօր Հայաստանը կորցրել է այն առավելությունը, որի շնորհիվ, մի քանի տարի առաջ, աուտսորսինգի տեսանկյունից համարվում էր հրապուրիչ: Մասնավորապես, խոսքը գնում է էժան աշխատուժի մասին: Այստեղ Հայաստանը կարող է մրցակցել Եվրոպական որոշ պետությունների` Ֆրանսիայի, Գերմանիայի հետ, սակայն մրցունակ չէ Հնդկաստանի և Չինաստանի համեմատ, որոնք համարվում են աուտսորսինգի ավանդական շուկաները: Դրա հետ մեկտեղ, կուզենայի նշել, որ Հայաստանում այսօր կան բավականին հաջողակ ընկերություններ, որոնք իրենք են զբաղվում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մշակմամբ` ունենալով այդ ոլորտի լավ մասնագետներ: Պրոբլեմն ընդամենը կայանում է նրանում, որ այդ երևույթն առայժմ զանգվածային բնույթ չի կրում: Սակայն, այսօր մենք արդեն վստահ կարող ենք խոսել Հայաստանում ՏՏ ոլորտի զարգացման դրական միտումների մասին:
Դրանից բացի, այսօր Հայաստանը հիմնականում արտահանում է հումքային ապրանքներ, որոնք հանդիսանում են լեռնարդյունաբերության և մետալուրգիական արդյունաբերության արդյունքները, այդ թվում ոսկի, սակայն, ինովացիոն տեխնոլոգիաների միջոցով վերջնական պրոդուկտ չի արտադրում: Այն ժամանակ, երբ, ներկայումս, միջազգային շուկաներում առավելություններ է ձեռք բերում այն բիզնեսը, որը ճկուն է ինովացիոն բնույթի որոշումներ կայացնելու նկատմամբ: Համաշխարհային բրենդների պրոդուկցիան այսօր մրցունակ է միայն ինովացիոն լուծումների շնորհիվ:
Ինչպե՞ս եք գնահատում հայրենական ձեռնարկությունների հաշվապահական հաշվառման ներքին հսկողության հուսալիության և արդյունավետության մակարդակը: Հաջողվո/ւմ է արդյոք հայկական ձեռնարկություններին, ունենալով հաշվապահական հաշվառման համակարգի թերություններ, հաջողությամբ կիրառել Ֆինանսական հաշվետվությունների միջազգային ստանդարտները (ՖՀՄՍ): Ինչպե/ս եք գնահատում հայ մասնագետների պրոֆեսիոնալ ունակություններն այս ոլորտում:
Մեր գնահատականներով, պրոֆեսիոնալիզմի մակարդակը մեր հաշվապահների ու ֆինանսիստների հիմնական զանգվածի մոտ այնքան էլ բարձր չէ: Կորպորատիվ կառավարման նոր ստանդարտներով և սկզբունքներով աշխատելու, ինչպես նաև միջազգային ստանդարտների համապատասխան ֆինանսական հաշվետվություններ կազմելու համար, հայ մասնագետները պետք համապատասխան կրթություն ստանան: Չնայած, որ հաշվապահական հաշվառման համակարգի զարգացվածության մակարդակով Հայաստանը հանդիսանում է առաջատարներից մեկը տարածաշրջանում: Այս ոլորտում Հայաստանը կարող է և պարտավոր է հասնել ավելի նշանակալից արդյունքների, համապատասխան սեմինարների ու թրենինգների միջոցով բարձրացնելով մասնագետների` հաշվապահների և ֆինանսիստների կրթական մակարդակը:
Ֆինանսական հաշվետվությունների միջազգային ստանդարտների կիրառումը թույլ կտա ամբողջովին բացահայտել ընկերության գործունեությունը, ինչն էլ իր հերթին կբարձրացնի նրա թափանցիկությունը և իմիջը, որն անհրեժեշտ է հրապարակային դառնալու և ֆոնդային բորսաներում գնահատվել ցանկացող ընկերությունների համար: Հայաստանը պետք է ձգտի կապիտալի շուկայի զարգացմանը, այդ գործընթացին ընդգրկելով նաև մասնավոր ներդրողներին:
Ո՞ր ընկերությունների համար է այսօր աուդիտը պարտադիր, և ինչպիսի հաջախականությամբ են մեր ընկերությունները դիմում նախաձեռնողական աուդիտի ծառայություններին:
Այս տարվա հունվար 1-ից ուժի մեջ մտավ մի օրենք, որի համաձայն աուդիտը պարտադիր է այն ընկերությունների համար, որոնց տարեկան շրջանառությունը գերազանցում է 1 մլրդ.դրամը: Այդ օրենքը կնպաստի տնտեսության շարունակական զարգացմանը, քանի որ կնպաստի ստվերային տնտեսության նվազեցմանը: Ինչ վերաբերվում է նախաձեռնողական աուդիտին, ապա հաճախորդների թիվը, որոնց համար չնայած աուդիտը պարտադիր չէ, սակայն ուզում են այն անցկացնել, մշտապես աճում է: Դրանք հիմնականում արտասահմանյան կապիտալով ընկերություններ են, որտեղ աուդիտի անցկացման նախաձեռնությունը հիմնականում պատկանում է արտասահմանյան գործընկերոջը: Վերջին ժամանակներս, հարկերի վճարման, հիմնադիրների ու մենեջերների միջև իրենց ներքին հարցերը լուծելու նպատակով աուդիտի ծառայություններից սկսել են օգտվել նաև հայ գործարարները:
Պարտադիր աուդիտ անցկացնելու պարտավորություն ունեցող ընկերություններից քանի՞սն է այն անցկացնում Grant Thornton Amyot ընկերությունում:
Մենք ներառում ենք պարտադիր աուդիտի շուկայի մոտ 30 տոկոսը: Սա պրոֆեսիոնալ գերակշռության արդյունք է, քանի որ աուդիտորական կազմակերպության ընտրությունը, որպես կանոն, կատարվում է մրցույթային կարգով, մանավանդ, երբ պատվիրատուն հանդիսանում է խոշոր բիզնեսի ներկայացուցիչ: Ընդ որում, աուդիտորական ընկերության ընտրության հարցում հիմնական չափանիշ է հանսիսանում ոչ այնքան ընկերության գնային քաղաքականությունը, որքան նրա մասնագետների պրոֆեսիոնալ ունակությունները: Աուդիտորական ընկերությունը կարող է ունենալ օպտիմալ գնային քաղաքականություն, միաժամանակ չունենալով այնպիսի մասնագետներ, որոնք կարող են աուդիտն անցկացնել, օրինակ, հեռահաղորդակցության, ռադիո-հեռուստատեսության, էլեկտրաէներգետիկայի, ջրամատակարարման և ջեռուցման, տրանսպորտի, սննդի արդյունաբերության, լեռնարդյունաբերության և մի շարք այլ ոլորտներում գործող կազմակերպություններում: Գործելով Հայաստանի ֆինանսական շուկայում 15 տարուց ավելի մեր ընկերությանը հաջողվել է խորհրդատվության և աուդիտի շուկայում առաջատարի տեղը զբաղեցնել, հիմնականում, մեր բարձրակարգ մասնագետների շնորհիվ: Ներկայումս մեր աշխատակիցների կազմը բաղկացած է տարբեր ոլորտների 120 մասնագետներից, իսկ իր գործունեությունը ընկերությունն սկսել է, ունենալով ընդամենը 8 մասնագետ: Մինչև տարեվերջ մտադիր ենք մեր աշխատակիցների թիվը հասցնել 140-ի:
Շուկայի ո՞ր բաժինն է Ձեզ հաջողվել գրավել
Ֆինանսական հատվածում մեզ հաջողվել է ներառել աուդիտորոկան և խորհրդատվական ծառայությունների 60-70 տոկոսը: Իսկ ընդհանուր տնտեսության մեջ Grant Thornton Amyot-ի բաժինը կազմում է այդ շուկայում մատուցված ծառայությունների մոտ 40 տոկոսը:
Այսինքն, խոսել այն մասին, որ նոր խոշոր մասնակիցների շուկա մուտք գործելով փոփոխվել են Grant Thornton Amyot-ի դիրքերը, այնքան էլ տեղին չէ:
Մենք միայն ողջունում ենք նոր խոշոր մասնակիցների մուտք շուկա, ինչպիսիք են, օրինակ, Էռնստ ընդ Յանգը, Պրայս Ուոթերսը, ողջունում ենք նաև KPMG ընկերությանը, որի հետ շուկայում մենք մրցակցում ենք արդեն երկար տարիներ: Շատ դժվար է շուկայում միայնակ, առանց լուրջ մրցակիցների աշխատելը: Չէ որ հաճախորդների համար դժվար է գնահատել ծառայությունների մատուցման մակարդակը, եթե նրանք ընտրելու և համեմատելու հնարավորությունից զրկված են: Բացի այդ, առողջ մրցակցությունը նպաստում է երկրում աուդիտորի մասնագիտության զարգացմանը, երիտասարդ մասնագետներին հնարավորություն տալով ապահովելու իրենց մասնագիտական աճն այս ոլորտում: Մրցակցությունը նաև որոշակի ՙլարվածություն՚ է ձևավորում, միաժամանակ թույլ չտալով թուլանալ, այն խթանում է նոր ու հետաքրքիր նախագծերի ստեղծմանը: Ներկայումս մեր ընկերությունն ունի մի քանի նախագիծ, որոնցից մեկը վերաբերում է մեր կողմից վերջերս Վրաստանում հիմնված դուստր ձեռնարկության զարգացմանը, որը պետք է մատուցի խորհրդատվական և աուդիտորական ծառայությունների մի ամբողջ շարք: Մեզ արդեն հաջողվել է հաջախորդների մեծ բազա ստեղծել, որոնցից մեկն էլ հանդիսանում է ՙՎրացական երկաթուղիներ՚ ԲԲԸ-ն: Համատեղ նախագծեր կան նաև Համաշխարհային բանկի, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի, պետական կազմակերպությունների և մասնավոր հատվածի ձեռնարկությունների հետ: Վրացական մասնաճյուղի զարգացմանն ուղղված բոլոր նախագծերի իրականացումից հետո մենք մտադիր ենք դրա կառավարումն ամբողջովին հանձնել վրացի բաժնետերերին: Եվ սա տարբեր երկրներում մեր կողմից մասնաճյուղեր հիմնելու և դրանք զարգացնելու ուղղությամբ իրականացվող միակ նախագիծը չէ:
Դրանից բացի, Grant Thornton Amyot-ի ծրագրերի իրականացման շրջանակներում մենք նախատեսում ենք նաև մի առանձին ընկերության հիմնում, որը կմասնագիտանա միայն իրավաբանական ծառայությունների և հարկային խորհրդատվությունների ոլորտներում և պետք է զարգանա որպես առանձին ընկերություն:
Հայկական և վրացական, այդ երկու շուկաներից ո՞րն է ավելի մեծ հնարավորություններ ստեղծում խորհրդատվական և աուդիտորական գործունեության համար: Չէ՞ որ Վրաստանում ավելի շատ ներդրողներ կան: Եվ ինչպե՞ս եք գնահատում մեր երկրի ներդրումային գրավչությունը:
Կարծում եմ, որ երկու երկրների հնարավորություններն էլ համարյա հավասար են: Ինչ վերաբերում է գրավչությանը, ապա, չնայած Հայաստանը մեծ երկիր չէ, սակայն ունի զարգացման մեծ ներուժ` լավ մասնագետներ, ճկուն տնտեսական հիմքեր: Այս ամենից բացի, Հայաստանն ունի մի շատ կարևոր առավելություն, դա Սփյուռքն է: Դեռևս ճգնաժամից առաջ Հայաստանում դիտվում էր արտասահմանյան ներդրումների կայուն հոսք, հիմնականում շինարարության ոլորտում և հիմնականում` Սփյուռքից:
Ձեր ընկերությունն ունի նաև բանկային հատվածի, ապահովագրական բիզնեսի, ինչպես նաև Հայաստանի վարկային կազմակերպությունների հատվածի ներկայացուցիչների գնահատման մեծ փորձ: Ինչպե՞ս կգնահատեիք նրանց զարգացման մակարդակն ու առանձնահատկությունները:
Այսօր Հայաստանի բանկային համակարգը լավ զարգացած է: Կուզենայի ընդգծել, որ Հայաստանի վարկային շուկան պետք է ավելի բաց և մատչելի լինի բնակչության համար, որը վարկային լավ պրոդուկտների մեծ կարիք ունի: Վերջին տարիներին դիտվում է վարկային ռեսուրսների թանկացում, դրանից բացի, վարկ ստանալու գործընթացը նույնպես հեշտ չէ: Այդ իմաստով մենք ողջունում ենք Հայաստանի ֆինանսական շուկայում KFW նման կառույցների գործունեությունը` իրենց տարբեր տեսակի վարկային ծրագրերով հանդերձ: Նրանք շուկայում ներդնում են հաճախորդների սպասարկման նոր տեխնոլոգիաներ, ինովացիոն նոր լուծումներ: Նման նախագծեր Հայաստանում պետք է ավելի շատանան: Ինչ վերաբերում է ապահովագրության ոլորտին, ապա գտնում եմ, որ անհրաժեշտ է ներդնել ավտոտրանսպորտի հետ կապված պարտադիր ապահովագրությունը, պարտադիր բժշկական ապահովագրությունը, գործարար միջավայրի զարգացմանը նպաստող այլ տեսակներ:
Խորհրդատվության ոլորտում ինչպիսի՞ ծառայություններ է մատուցում ընկերությունը: Ինչպիսի՞ միտումներ են այսօր նկատվում այդ ծառայությունների մատուցման ոլորտում: Թվարկեք, խնդրեմ ընկերության խորհրդատվական գործունեության շրջանակներում իրականացված մի քանի խոշոր նախագծեր:
Խորհրդատվությունը Grant Thornton Amyot-ի ծառայությունների հիմնական ուղղություններից մեկն է: Այդ ոլորտում մենք աշխատում ենք մեծ թվով հաճախորդների հետ, օրինակ, ՙՀայկական երկաթուղիներ՚ ՓԲԸ-ն: Մոտ օրերս խորհրդատվական ծառայությունների մատուցման պայմանագիր կստորագրենք Երևանի մետրոպոլիտենի հետ:
Գործարար միջավայրի ներկայացուցիչների շրջանում գոյություն ունի պրոֆեսիոնալ խորհրդատվական ծառայությունների և դրանց արդյունավետության ու անհրաժեշտության նկատմամբ որոշակի թերի ըմբռնում, ինչպես նաև թերի գնահատական` իրենց կողքին պրոֆեսիոնալ խորհրդատու ունենալու անհրաժեշտության նկատմամբ, որը կգնահատեր ընկերության այս կամ այն ծրագրերի բոլոր ռիսկերը և կօգներ պրոֆեսիոնակ ձևով կազմել ֆինանսական հաշվետվությունները: Հաճախ է լինում, երբ խորհրդատվական ծառայություններն ու գործարարները խոսում են տարբեր լեզուներով: Լինում է, երբ, բիզնեսի զարգացման վերաբերյալ մեր խորհուրդներն ու առաջարկությունները չեն հասկացվում և չեն աջակցվում գործարարների կողմից: Սակայն, այնուամենայնիվ, խորհրդատվությունների ոլորտը Հայաստանում զարգանում է: Խորհրդատվական գործարքների տարեկան աճը կազմում է 15-20 տոկոս: Ինչո՞ւմ է Grant Thornton Amyot-ի նման կազմակերպությունների առավելությունը: Որպես ավելի քան 100 երկրներում գործող միջազգային ցանց, որը, տեղական փորձագիտական գնահատականների և գիտելիքների հետ համատեղելով և օպտիմալ ձևով կիրառելով միջազգային փորձը, Grant Thornton Amyot-ը հաճախորդներին հնարավորություն է տալիս ամենուրեք ստանալ բարձրակարգ ծառայություններ:
Ընկերության գնահատականներով որքա՞ն են ստվերային տնտեսության ծավալները Հայաստանում:
Ծավալները նշելը դժվար է, քանի որ դրանք մշտապես փոփոխվում են, ընդ որում, դեպի լավը, ինչի ապացույցը կարող է հանդիսանալ հարկատուների ցուցակը, որն աստիճանաբար ավելանում է: Պարտադիր աուդիտի մասին օրենքը հանդիսանում է մեր տնտեսությունը ՙստվերից՚ դուրս բերելու մեթոդներից միայն մեկը, իսկ նման մեթոդները բազմաթիվ են, պարզապես, հարկավոր է դրանցից օգտվել:
Հարցազրույցը վարեց Էլիտա Բաբայանը
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Փորձագետ․ Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի սակագների զսպումը կրում է խիստ ժամանակավոր բնույթ
Քաղաքագետ․ ԵԱՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալը կհանգեցնի նրա կախվածության ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից
Արթուր Ավետիսյան․ Ապագա ԱԷԿ-ի մոդելի ընտրության շուրջ բոլոր մտորումները խոսակցություններից այն կողմ չեն գնա, քանի դեռ չկա ռազմավարական զարգացման տեսլական
ATI.SU․ Հայաստանում միջազգային բեռնափոխադրումների պահանջարկը 30%- ով աճել է
ՔՊ-ը Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամի պաշտոնի համար առաջադրել է Արմեն Քթոյանի թեկնածությունը
Հայաստանն ու Ֆրանսիան դիտարկում են տեխնոլոգիական ոլորտում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարները