Չորեքշաբթի, 10 Նոյեմբերի 2010 12:31

Ինստրումենտալ ներդրողների անգործությունը. «մոտիվների պայքար» կամ ավելի հեշտ ճանապարհով փող վաստակելու գայթակղություն

ԱրմԻնֆո. NASDAQ OMX ֆոնդային բորսայի գլխավոր տնօրեն Արմեն Մելիքյանի հարցազրույցը ԱրմԻնֆո գործակալությանը

Պրն.Մելիքյան, սկսենք Հայաստանի ֆինանսական շուկայի համար ամենաարդիական խնդիրներից: Ինչպես գիտեք, առաջիկայում, 2011 թվականից, ուժի մեջ մտնում Ավտոքաղաքացիական Պատասխանատվության Պարտադիր Ապահովագրության մասին օրենքը (ԱՊՊԱ)»: Հայաստանում այդ ինստիտուտի կայացմամբ ապահովագրողները պետք է լուծեն մի շարք կենսական խնդիրներ, որոնցից մեկն էլ նրանք կապում են ԱՊՊԱ շրջանակներում ձևավորված պահուստների իրացմանը ներքին ֆինանսական շուկայի անպատրաստ լինելու հետ: Կուզենայի իմանալ բորսայի գլխավոր տնօրենի կարծիքը, արդյո՞ք կապիտալի շուկայում ամեն ինչ այդքան անհուսալի է, որ միլիոնները ստիպված պետք է տեղաբաշխվեն արտասահմանյան շուկաներում: Միթե՞ մենք չունենք այնպիսի գործիքներ, որտեղ այդ միջոցները կարող են արդյունավետորեն տեղաբաշխվել: Ինչո՞ւ ենք այսօր հայտնվել նման փակուղային իրավիճակում:

Այդ հարցի պատասխանն իր արմատներով տանում է 90ական թվականներ: Բոլորս էլ լավ ենք հասկանում, որ կապիտալի շուկայի զարգացումն առաջին հերթին կախված է ինստիտուցիոնալ ներդրողներից: Որպես կանոն, դրանք ներդրումային հիմնադրամներն են, կենսաթոշակային հիմնադրամները և ապահովագրական ընկերությունները: Թվարկված երեք կառույցներից 90-ականներին գոյություն ունեին միայն ապահովագրական ընկերությունները, սակայն, երբեք, սկսած ֆինանսական շուկայում իրենց գործունեության սկզբից, և մինչև օրս, նրանք իրենց պահուստները երբեք չեն ներդրել Հայաստանի կապիտալի շուկայում: Ո՞վ պետք է մեր երկրում զարգացնի կապիտալի շուկան, Բորսա՞ն, Կենտրոնական Դեպոզիտարիա՞ն, ռեգուլյատո՞րը: Այդ դեպքում մեր ինչի՞ն են պետք ինստիտուցիոնալ ներդրողները:

Բացատրեք, ինչո՞ւ կառույցները, որոնց դերը ողջ քաղաքակիրթ աշխարհում աճում է, մեզ մոտ հակառակը, ոչ մի դեր չեն խաղում կապիտալի շուկայի զարգացման գործում: Այսօր շատերն են խոսում տեղական շուկայում ներդրումային հուսալի և իրացվելի գործիքների բացակայության մասին:

Այդ հարցն ունի երկակի բնույթ: Տեղական շուկայում կան թե հուսալի, թե իրացվելի ֆինանսական գործիքներ: Կա նաև մեծ թվով պոտենցիալ էմիտենտներ, ընդ որում` բավականաչափ հուսալի: Ինչո՞ւ այսօր այդ էմիտենտները դուրս չեն գալիս կապիտալի շուկա: Այս հարցին պատասխանելու համար հարկավոր է հիշել պետական գույքի մասնավորեցման գործընթացը, երբ հազարավոր մանր ու խոշոր ձեռնարկություններ մասնավորեցվեցին իրենց աշխատողների կողմից: Պետական գույքի մասնավորեցումից հետո երկրում ստեղծվեցին բանկեր, բրոքերական ընկերություններ, ֆոնդային բորսա, Կենտրոնական Դեպոզիտարիա, ստեղծվեցին նաև ապահովագրական ընկերություններ, որոնք հանդիսանում են կապիտալի շուկայի կարևոր մասնակիցներից մեկը: Կար նաև ռեգուլյատոր` ի դեմս ֆինանսների նախարարության, իսկ ավելի ուշ ստեղծվեց Արժեթղթերի Հանձնաժողովը, իսկ այսօր Հայաստանի արժեթղէերի շուկայի ռեգուլյատորն է Հայաստանի Կենտրոնական Բանկը` որպես մեգառեգուլյատոր:

Ցավոք, սեփականության վերաբաշխման գործընթացում չհաջողվեց զերծ մնալ մի շարք լուրջ սխալներից: Մասնավորապես, բնակչության շրջանում բացատրական աշխատանքներ չիրականացվեցին: Մարդկանց պարզապես բաժանեցին վաուչերներ, որոնց յուրաքանչյուրի անվանական արժեքը 20 հազ.դրամ էր: Մասնավորեցման սկզբում դրանց շուկայական արժեքը կտրուկ ընկավ, և հաճախ վաուչերի գինը չէր անցնում անգամ երկու հազ.դրամից: Արդյունքում, այսօր մենք ունենք մոտ 4 հազար բաց բաժնետիրական ընկերություն և 150 հազ.բաժնետեր, որոնց գերակշռող մասը մինչև հիմա էլ տեղյակ չէ իր իրավունքներից ու պարտավորություններից: Հատկապես կապիտալի շուկայի վերաբերյալ գիտելիքների բացակայությունը բնակչության մեջ առաջացրեց մի իրավիճակ, երբ շատերն իրենց խաբված էին զգում, ինչն էլ ներկայումս հանդիսանում է Հայաստանի կապիտալի շուկան արգելակող գլխավոր գործոնը:

Այժմ հիշենք 2004 թվականը, երբ բորսայի լիստինգում կար մոտ 200 ձեռնարկություն, որոնց բաժնետոմսերի գներն անվանական արժեքից բավականին ցածր էին: Կա մի հասկացություն` book value (բալանսային արժեք), այսինք արժեք, որը ձևավորվում է ընկերության բաժնետոմսերի անվանական արժեքի բազայի վրա, որոնք ունեն ռեզերվներ և շահույթ/վնաս: Եթե ընկերության book value-ն բաժնետոմսի անվանական արժեքից ցածր է, դա նշանակում է, որ ընկերությունը կանգնած է փակման եզրին կամ էլ պետք է նվազեցնի իր կապիտալը: Երբ արտասահմանյան ներդրողները տեսան այդ ընկերությունների հաշվեկշիռները, նրանք առանց երկար մտածելու սկսեցին գնել դրանց բաժնետոմսերը, ինչն էլ, բնական է, բերեց դրանց արժեքի բարձրացման: Օրինակ, «Մաքուր երկաթ գործարան» ԲԲԸ բաժնետոմսերի արժեքը, որի նոմինալը 10 հազ.դրամ էր, աճեց մինչև 120 հազ.դրամ, իսկ այսօր հասել է 300 հազ.դրամի: Երևանի «Արարատ» կոնյակի-գինու-օղու կոմբինատի բաժնետոմսերը, որոնց նոմինալը 8 հազ.դրամ էր, իսկ բորսայում արժեր 500 դրամ, այսօր անցնում է 100 հազ.դրամից:

Իսկ մինչ այդ, 2000 թվականին ուժի մեջ մտավ «Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման մասին» օրենքը, որից հետո էլ ստեղծվեց Արժեթղթերի Հանձնաժողովը: Նոր դիրեկտիվները նախատեսում էին շուկայի խիստ կարգավորում, ինչին պատրաստ չէին այդ շուկայի մասնակիցները, մասնավորապես, բրոքերները, սակայն դա էլ չխանգարեց ընդունել ևս մի նոր օրենք, կատարելով արդեն երկրորդ կոպիտ սխալը և կտրուկ կրճատելով շուկայի մասնակիցների թիվը: Առաջին սխալը թույլ տրվեց մասնավորեցման սկզբում, երբ բնակչությանը ոչինչ չբացատրեցին, իսկ գիտելիքների բացակայությունը բերեց բաժնետոմսերի գների կտրուկ և արհեստական անկման, ինչով էլ խախտվեց կապիտալի շուկայի նկատմամբ վստահությունը:

Ըստ պաշտոնական տվյալների, մասնավոր տրանսֆերտների տեսքով արտասահմանից տարեկան մեր երկիր է հոսում մոտ 2 մլրդ.դոլար: Ի՞նչ է անում բնակչությունն այդ փողերով: Ծախսում է իր նպատակների համար, վճարում հարկեր, պահում բանկերում: Նայեք Հայաստանի բանկերում ավանդների ծավալների փոփոխության գրաֆիկին: Որևէ մեկը փորձե՞լ է այս միջոցները փոխանցել կապիտալի շուկային: Իսկ ո՞վ պետք է դրանով զբաղվեր` բորսա՞ն, դեպոզիտարիա՞ն, թե ռեգուլյատո՞րը: Իհարկե, ոչ: Դրանով պետք է զբաղվեին շուկայի մասնակիցները, հատկապես բրոքերները:

Սակայն բրոքերներն էլ ոչ պակաս հիմնավորված արգումենտըներ ունեն իրենց անգործության օգտին և նրանցից յուրաքանչյուրն այսօր վաստակում է իր մեթոդներով: Ինչո՞ւ շուկայի բոլոր պրոբլեմները գցվում են բրոքերների ուսերին:

Հանդիպակած հարցով դիմեմ Ձեզ: Մեր բրոքերներից որևէ մեկի կողմից, ում հետ Ձեր աշխատանքում հաջողվել է հանդիպել, Ձեզ երբևէ առաջարկվե՞լ է ձեռք բերել «Արցախ» ՀԷԿ-ի բաժնետոմսերը:

Ոչ:

Դրանում էլ կայանում է կապիտալի շուկայի պրոբլեմը: Մեր բրոքերները հաճախորդների հետ չեն կարողանումաշխատել: Գիտե՞ք, թե ինչպես են աշխատում բրոքերներն արտասահմանում: Բրոքերական ընկերություններն ունեն աշխատակիցների մեծ կազմ, որն աշխատում է գրասենյակից դուրս` բուկլետներով, իրականացնելով տարբեր տեսակի շնորհանդեսներ, հանդիպելով սովորական քաղաքացիների հետ և պատմելով նրանց այս կամ այն գործիքի առավելությունների մասին: Մեր բրոքերները, ցավոք, արտասահմանյան բրոքերներից ընդօրինակում են միայն գեղեցիկ գրասենյակները, այլ ոչ թե որակյալ սպասարկումը: Իսկ դա, պետք է նշեմ, ոչ միայն իրենց մեղքն է, քանի որ նրանք, պարզապես, պատրաստ չէին նման լուրջ վերափոխոիմներին: Սակայն հարկավոր է նշել նաև, որ 2000 թվականին բրոքերները բավականին ակտիվորեն էին հանդիպում ներդրողների, էնիտենտների հետ, առաջարկելով նրանց թողարկել արժեթղթեր:

Իսկ դա ի՞նչ փոխեց: Ի՞նչ դրական արդյունքներ տվեց այդ աշխատանքը:

Բրոքերները վատ չէին աշխատում, չէ որ ինչ-որ մեկը Հայաստանում սպասարկում էր արտասահմանյան ներդրողներին: Բրոքերների մի մասն սկսեց աշխատել նոր ստանդարտներով, հարմարվելով արտասահմանյան ներդրողների պայմաներին, իսկ այն բրոքերները, որոնք չփոխեցին գործունեության նկատմամբ իրենց մոտեցումները, պարզապես, լքեցին շուկան: 2007 թվականի ավարտին կապիտալի շուկայի 56 բրոքերներից մնացին միայն 20-ը:

Բրոքերները գերադասում են արտասահմանյան ներդրողներին, քանի որ նրանց հետ աշխատելն ավելի հեշտ է, քանի որ նրանք ունեն բանակցությունների ռազմավարություն և տակտիկա: Երբ ես բրոքեր էի, մշտական քիչ հաճախորդներ չունեի, որոնց համար ստեղծել էի ներդրումային պորտֆել և նրանց համար գնում ու վաճում էի արժեթղթեր: Արտասահմանցի ներդրողի հետ ես կարող էի շփվել ամսական ընդամենը մեկ անգամ: Իսկ ներքին ներդրողը ցանկացած հարմար պահի այցելում էր ինձ, քանի որ վախենում էր խաբված լինելուց: Իսկ այդ վախը գալիս է նախկինից` մասնավորեցման ժամանակ թույլ տրված սխալներից: Այժմ պատկերացրեք, թե ինչ միջոցներ ու ժամանակ պետք է ծախսի բրոքերը տեղական ներդրողին համոզելու համար, խոսքն այդ թվում, գնում է նաև սովորական քաղաքացիների կողմից արժեթղթերում ներդրումներ կատարելու մասին: Այսպիսով, բրոքերները գերադասեցին արտասահմանցի ներդրողներին, ի տարբերություն տեղական ներդրողների:

Դուք ասում եք, որ տեղական ներդրողների մոտ արժեթղթերի նկատմամբ վստահություն չկա և նրանց համոզել կապիտալի շուկայում կատարել ներդրումներ` շատ դժվար է: Իսկ ինչո՞ւ ֆինանսապես անգրագետ և վստահությունը կորցրած բնակչությունը հասկացավ, որ խնայողությունները կարելի է պահել բանկերում: Չէ որ բանկերն էլ անմեղ չեն եղել ու նրանք էլ ինչ որ ժամանակ չարդարացրին իրենց հաճախորդների ակնկալիքները:

Որովհետև այն ժամանակ չկային ներդրումների այլընտրանքային գործիքներ: Մարդիկ երկու տարբերակ ունեին` կամ խնայողությունները պահել ավանդներում, կամ էլ բարձի տակ:

Ինչպե՞ս է բրոքերը ստեղծում ֆինանսական գործիքը: Նա բանակցում է թողարկողի հետ, նրան համոզում թողարկել կորպորատիվ պարտատոմսեր կամ բաժնետոմսեր: Ցանկացած գործարարի էլ որոշակի նախագծերի իրականացման համար գումարներ են պետք: Սակայն ցանկացած գործարար, բրոքերի առաջարկն ընդունելուց առաջ նրանից երաշխիքներ կպահանջի` որ նա կարող է շուկայից ստանալ անհրաժեշտ գումարները: Իսկ այսօր, շուկայում, ինստիտուցիոնալ ներդրողների բացակայության պայմաններում, ինչպե՞ս կարող է բրոքերը էմիտենտին տալ նման երաշխիքներ: Այսօր շուկայի միակ ինստիտուցիոնալ ներդրողները ապահովագրական ընկերություններն են: Նրանք, համաձայն ներդրումների նորմատիվի, իրավունք ունեն իրենց պահուստները ներդնել պետպարտատոմսերում, ավանդներում և արտարժույթում: Իսկ ինչո՞ւ ապահովագրական ընկերությունների ներդրումային նորմատիվներում բացակայում են արժեթղթերը: Սկսած 2000 թվականից ես ապահովագրական ընկերություններին ու ռեգուլյատիվ բոլոր մարմիններին առաջարկել եմ փոխել ապահովագրական պահուստների ներդրումային նորմատիվները: Իմ առաջարկությունը կայանում էր նրանում, որպեսզի ապահովագրական պահուստների մի մասն էլ ներդրվեր A լիստինգի գործընթացում գտնվող արժեթղթերում:

Իսկ եթե լիստինգում չկան այդպիսի ընկերություննե՞ր:

Նրանք կահյտնվեին, քանի որ A կատեգորիային հավակնող պոտենցիալ էմիտենտների թիվը, իրականում քիչ չէ: Իսկ մինչ նրանց հայտնվելն ապահովագրական ընկերությունները կարող են իրենց ապահովագրական պահուստները ներդնել ներդրումային, այլընտրանքային գործիքներում, այդ թվում` ավանդներում,պետպարտատոմսերում և արտարժույթում: Կա մի պարզ ճշմարտություն, որը ես ստիպված եմ լինում կրկին ու կրկին նշել` կապիտալի շուկան զարգանում է ինստիտուցիոնալ ներդրողների հաշվին, այլընտրանք, պարզապես, չկա: Իսկ մեր ապահովագրական ընկերությունները, որոնք, ըստ էության, շուկայի միակ ինստիտուցիոնալ ներդրողներն են, իրենց ապահովագրական պահուստները երբեք չեն ներդրել արժեթղթերում:

Իսկ ինչո՞ ներդրումային նորմատիվն արժեթղթերի օգտին փոփոխելու վերաբերյալ Ձեր առաջարկությանը ոչ ոք ոչ մի ձևով չարձագանքեց:

Այդ հարցն արդեն ինձ չէ հասցեագրված: Բերեմ Ղազախստանի օրինակը: 2002 թվականին, կենսաթոշակային ռեֆորմի ընթացքում Ղազախստանի ֆինանսական շուկայում հայտվեցին առաջին ինստիտուցիոնալ ներդրողները, որոնք, համաձայն ներդրումային նորմատիվի, պարտավոր էին իրեն խնայողությունների մի մասը ներդնել արժեթղթերում: Այդ ժամանակ նրանք նույնպես չունեին իրացվելի բաժնետոմսեր ու պարտատոմսեր, սակայն դրանք առաջացան, ընդ որում, գործնականում, ակնթարթերեն: 2008 թվականին Հայաստանի կապիտալի շուկա եկավ NASDAQ OMX-ը, երբ շուկայում չկային կենսաթոշակային հիմնադրամներ և չեր փոխվել ապահովագրական ընկերությունների ներդրումային նորմատիվը: Սակայն, կորպորատիվ պարտատոմսերի շուկան սկսեց զարգանալ: Ընդ որում, էմիտենտների կողմից կորպորատիվ փոխառությունների շուկա դուրս գալը երբեք էլ թելադրված չէր այդ էմիտենտների մոտ ֆինանսական միջոցների բացակայությունով: Նրանք բոլորն էլ ֆինանսապես ապահով էին: Ծանոթացեք էմիտենտների ցուցակի հետ և ինքներդ կհասկանաք: Իրականում, բոլոր ընկերություններն էլ իրենց համար պատմություն էին ստեղծում, տնտղում շուկան և իրականորեն պատրաստվում IPO-ի, քանի որ արտասահմանյան ներդրողների կողմից կար պահանջարկ: Խփեց ֆինանսական ճգնաժամը, բնական է, գնացին նաև արտասահմանյան ներդրողները, «սառեցվեցին» IPO գծով բոլոր նախագծերը: բրոքերներն ու բանկերը սկսեցին բնակչությանն ակտիվորեն առաջարկել Ինտերնետ-թրեյդինգի ծառայություններ` միջազգային` ամերիկյան, ռուսական և այլն ֆոնդային շուկաներ դուրս գալու հնարավորությամբ: Դրանով նրանք դարձան փոստատարներ, քանի որ համագործակցության մեջ են մտնում արտասահմանյան բրոքերական ընկերությունների հետ և նրանց միջոցով իրենց հաճախորդների համար ձեռք բերում արտասահմանյան արժեթղթեր: Ինչու նրանք պետք է իրենց փողն ու ժամանակը վատնեն նոր գործիք ստեղծելու վրա, երբ նրանք բավականին հաջողությամբ աշխատում են արդեն ձևավորված իրացվելի գործիքների հետ:

Ես լավ եմ հասկանում նաև բրոքերներին, որոնք ցանկանում են փող աշխատել, ինչպես նաև ապահովագրողներին, որոնք նույնպես գերադասում են իրենց պահուստները ներդնել իրացվելի և բարձր եկամտաբերություն ունեցող գործիքներում: Սակայն, մի՞թե մենք ինստիտուցիոնալ ներդրողին նրա համար ենք ստեղծել, որպեսզի նա ֆինանսավորի արտասահմանյան երկրների տնտեսությունները: Իսկ ո՞վ պետք է աշխատի հանուն մեր տնտեսության զարգացման, եթե ոչ` մեր ինստիտուցիոնալ ներդրողները:

Իսկ ինչ է, ապահովագրական ընկերություններն իրե՞նք պետք է ինչ-որ լրացումներ կատարեն իրենց իսկ նորմատիվներում:

Նման լուծումները քննարկվում են, որպես կանոն, շահագրգիռ բոլոր կողմերի մասնակցությամբ:

Եթե ինստիտուցիոնալ ներդրողն իր խնայողությունների մի մասը գերադասում է ներդնել արտասահմանյան շուկաներում, դրանով նա գերադասում է աճակցել այդ պետության տնտեսությանը: Շատերը պնդում են, որ դա ներքին տնտեսության համար ունի նաև իր դրական կողմերը: Շատ լավ, այդ դեպքում Հայաստանի ինչի՞ն է օպետք կապիտալի շուկան: Երկրի ինչի՞ն է պետք ֆոնդային բորսան, ինչի՞ համար է Կենտրոնական դեպոզիտարիան: Թող մեր երկրի բնակչության միջոցների հաշվին զարգանան ԱՄՆ, Եվրոպայի ու Ռուսաստանի տնտեսությունները: Ես արդեն չեմ խոսում այն մասին, որ, ներդնելով արտասահմանյան ընկերությունների արժեթղթերում, մենք կարող ենք անուղղակիորեն ֆինանսավորել կամ օգնել մեր անմիջական հարևան-պետությունների տնտեսությունների զարգացմանը:

Ես նորից եմ դիմում ապահովագրական ընկերություններին, ներդրումային նորմատիվը արժեթղթերի օգտին փոխելու ուղղությամբ լրացումներ կատարելու առաջարկությամբ: Եթե A լիստինգում չկան արժեթղթեր, ապա պահուստների` արժեթղթերի ներդրումների համար նախատեսված մասը կարող եք ներդնել այլընտրանքային գործիքներում: Այդ իրավունքը Ձեզնից ոչ ոք չի խլում: Իսկ եթե Դուք դեմ եք նորմատիվային այդ փոփոխություններին, ապա ֆինանսավորեք արտասահմանյան երկրների տնտեսությունները: Այսօր հատկապես Ձեզնից է կախված, այդ նորմատիվի փոփոխության հնարավորությունը: Հակառակ դեպքում, Հայաստանի լավագույն էմիտենտները կսկսեն փնտրել լիստինգն արտասահմանում անցնելու հնարավորություններ:

Իսկ այդ մասին այսօր իրակա՞ն է խոսելը:

Որպեսզի երկրի տնտեսությունհ զարգանա, պետք է զարգանա բիզնեսը: Բիզնեսի զարգացումն էլ, իր հերթին, որոշակի ներդրումներ է պահանջում: Եթե երկրի ներսում բիզնեսը չի կարողանում գտնել այդ միջոցները, ապա ստիպված ես լինում օգնել նրան, որպեսզի այդ միջոցները գտնվեն արտասահմանում: Սակայն մի մոռացեք, որ վերջին հաշվով բիզնեսը ֆինանսավորվում է արտասահմանյան կապիտալի հաշվին և քո տնտեսությունը կախման մեջ է ընկնում արտասահմանյան կապիտալից: Իսկ գլոբալ շուկայի այն տենդենցները, ինչպիսին ֆինանսա-տնտեսական ճգնաժամն է, կարող են լրջորեն ցնցել ողջ տնտեսությունը: Ինչպե՞ս ֆինանսական ճգնաժամն առաջացավ Ռուսաստանում: Առաջին հերթին երկրից կապիտալի լուրջ արտահոսքի հետևանքով: Եվ եթե ռուսական կառավարությունը չնախատեսեր ստաբիլիզացիոն ֆոնդի ստեղծումը, դժվար չէ կռահել, թե ինչ տեղի կունենար այդ երկրում:

Ապահովագրական պահուստների ինչպիսի ծավալներ կարող են ապահովագրողները ձևավորել միայն ԱՊՊԱ շրջանակներում:

Մոտավորապես 10-12 մլրդ.դրամ: Եթե այդ ակտիվների ընդհանուր ծավալի գոնե 30%-ը կամ 12 մլն.դոլարն ուղղվի արժեթղթերի շուկային, բնական է, որ բիզնեսն իսկույն կարձագանքի այդ հնարավորությանը, մանավանդ այն պայմաններում, երբ նման լուրջ ծավալների համար ֆինանսավորման այլընտրանքային աղբյուրներ մեր երկրում չկան:

Կարգավորման ինչպիսի՞ քաղաքականություն է անհրաժեշտ իրականացնել այսօր արժեթղթերի շուկայում: Ի՞նչն ավելի արդյունավետ կզարգացնի շուկան` ինքնահոսի թողնելը, թե՞, այնուամենայնիվ, այն պետք է դնել կոշտ շրջանակների մեջ, ինչն արվեց բանկերի հետ:

Այն փուլում, երբ ես բրոքերական գործունեություն էի իրականացնում, հանդիսանում էի «բաց» զարգացման կոմնակիցը:

Բայց այն ժամանակ շուկան վատ չէր աշխատում, կային լուրջ ծավալներ, ներդրումային գործիքներ:

Այո, բայց ոչ ոք չի նշում, թե այն տարիներին քանի մարդ խաբվեց: Այն ժամանակ բաժնետոմսերը նրանցից գնվում էին «ջրի գնոցով»: Շատերն անգամ ընկերություններ էին բացում, խաբեբայության ճանապարհով ամբողջ գործարաններ էին գնում: Արդյունքում` ստացանք մեր կապիտալի շուկայի ամենագլխավոր մասնակցի` բնակչության անվստահությունը: Հետևաբար, չնայած որ ես էլ ինչ-որ ժամանակ ազատ զարգացման կողմնակիցն եմ եղել, ապա այսօր, ավելի շուտ, հանդիսանում եմ կոշտ կարգավորման կողմնակից, չնայած հասկանւմ եմ, որ նման կարգավորումն էապես կդանդաղեցնի շուկայի զարգացումը: Բացի այդ, մեր բրոքերները պատրաստ չեն այդ կարգավորմանը: Եվ վերջապես, ամերիկացիները 200 երկար տարիներ են ծախսել նման կարգավորմանը հասնելու համար: Հուսով եմ, որ մի քանի տարուց ամեն ինչ կփոխվի դեպի լավը, իսկ դա հիմնականում կախված է ինստիտուցիոնալ ներդրողների ցանկությունից: Մենք ուրիշ այլընտրանք այլևս չունենք:

Եթե ինստիտուցիոնալ ներդրողների` ապահովագրողների, իսկ հետագայում նաև կենսաթոշակային հիմնադրամների կառավարչի, նորմատիվային բազայում չկատարվեն նշված փոփոխությունները, որոնցից էլ կախված է ֆոնդային բորսայի գոյությունը, ապա ի՞նչ կձեռնարկի բորսան:

Բրսան կշարունակի ֆինանսական այն հատվածների սպասարկումը, որոնք շահութաբեր են: Կորպերատիվ պարտատոմսերի, բաժնետոմսերի կամ այլ գործիքների նկատմամբ կլինի պահանջարկ, կսպասարկենք այդ գործիքները, չի լինի այդ պահանջարկը, չի էլ լինի այդ գործիքի համար հարթակը: Ինչո՞ւ պետք է հրապարակների աշխատանքների համար բորսան կատարի ծախսեր, երբ ամբողջ օրը գործարքներ չեն իրականացվում: Ինչո՞ւ, արդեն 10 տարի է, որ Բորսան կարգապահորեն բացում է սակարկությունների սեսիան: Որպեսզի նրան չմեղադրեն աշխատել չուզենալու կան չկարողանալու մեջ, իսկ դրա փոխարեն ի՞նչ է ստանում Բորսան` այդ նույն ինստիտուցիոնալ ներդրողների անտարբերությունը: Ես այլևս ավելացնելու բան չունեմ:

Բաբայան Էլիտա

ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

RUB	4.56	0.06
USD	383.47	0.72
EUR	449.96	2.75
GBP	519.91	2.59
CAD	277.17	1.47
JPY	25.95	0.08
CNY	53.85	0.12
CHF	481.44	2.76

Նորություններ

Ինստրումենտալ ներդրողների անգործությունը. «մոտիվների պայքար» կամ ավելի հեշտ ճանապարհով փող վաստակելու գայթակղություն