Հայաստանում կարող է ձևավորվել միջուկային հետազոտությունների հզոր գիտակրթական կլաստեր

Արմինֆո. Հայաստանում կարող է ստեղծվել միջուկային հետազոտությունների հզոր գիտակրթական կլաստեր: Այս ուղղությամբ առաջին քայլը կլինի միջուկային եւ ռադիոակտիվ նյութերի տեխնիկական եւ քրեաբանական փորձաքննության լաբորատորիայի ստեղծումը: «Հայկական ատոմային էլեկտրակայան» ՓԲԸ և Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի միջեւ ստորագրվել է համատեղ լաբորատորիայի ստեղծման շուրջ փոխըմբռնման հուշագիր:

ԱրմԻնֆո-ին մեկնաբանելով այս փաստը` Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի էներգետիկայի ֆակուլտետի դեկանի տեղակալ Արամ Գեւորգյանը նշել է, որ միջուկային եւ ռադիոակտիվ նյութերի համատեղ լաբորատորիան կստեղծվի Ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի միջուկային անվտանգության հետազոտությունների տարածաշրջանային կենտրոնի և Հայկական ԱԷԿ արտաքին ճառագայթման վերահսկողության լաբորատորիայի համատեղ ջանքերով:  Այն կոչված է համատեղելու միջուկային եւ ռադիոակտիվ նյութերի տեխնիկական և քրեաբանական փորձաքննության բնագավառի գիտական եւ կրթական գործունեությունը` նպատակաուղղված Հայաստանի նշված ոլորտներում իրագործվող հետազոտությունների համակարգմանը, դրանց արդյունավետության և միջազգային ճանաչման մակարդակի բարձրացմանը: 

Արամ Գեւորգյանն ընդգծել է, որ լաբորատորիայի գործունեության հիմնական տեսակները կլինեն միջուկային եւ ռադիոակտիվ նյութերի տեխնիկական և քրեաբանական փորձաքննությունը, չվերահսկվող կամ չօգտագործվող ռադիոակտիվ աղբյուրների հայտնաբերումն ու չեզոքացումը, երկրում միջուկային էներգետիկայի զարգացման հեռանկարների գիտատեխնիկական վերլուծության մշակումը: Օրինակ, այժմ, Գեւորգյանի ասելով, լաբորատորիան արդեն ստացել է Կապանի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատին եւ պոչամբարներներին հարող տարածքից վերցված նմուշների հետազոտման ռաջին պատվերը` դրանցում ռադիոակտիվ նյութերի առկայությունը պարզելու նպատակով: Այլ խոսքով` բացի գիտական հետազոտություններից, լաբորատորիայի աշխատանքը կլինի կիրառական բնույթի:

Մեծ ուշադրություն կդարձվի գիտական, գիտատեխնիկական եւ գիտակրթական ծրագրերի մշակմանն ու իրականացմանը միջուկային ռադիոակտիվ նյութերի տեխնոլոգիական եւ քրեաբանական փորձաքննության ոլորտում, կրթական ծրագրերի մշակմանն ու իրականցմանը, գիտական եւ գիտակրթական դրամաշնորհային նախագծերի նախապատրաստմանն ու իրականացմանը, կոնֆերանսների, երիտասարդական դպրոցների եւ այլ գիտական միջոցառումների կազմակերպմանը: Ակնկալվում է նաեւ, որ լաբորատորիան կզբաղվի ոչ էներգետիկ միջուկային տեխնոլոգիաների ոլորտի նախագծերի մշակմամբ, հատկապես այնպիսի ոլորտների, ինչպես` միջուկային բժշկությունը, միջուկային գյուղատնտեսությունը և այլն: Ապագայում լաբորատորիան համալրվելու է համապատասխան տեխնիկայով: Նախագծերի մշակման գործընթացում ակտիվորեն ներգրավվելու են ինչպես գիտնականներ, այնպես էլ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների դասախոսներ և ուսանողներ: Փորձագետն ընդգծել է, որ լաբորատորիան կտեղակայվի Մեծամոր քաղաքում, որտեղ գործում է Հայկական ԱԷԿ-ը: Այն լիարժեք կսկսի գործել ամենամոտ ապագայում: ԱԷԿ-ից և Ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանից բացի դրա բազան հասանելի կլինի գիտական հաստատությունների և համալսարաննեիր համար, այդ թվում` ԳԱԱ գիտական հաստատությունների, ԵՊՀ-ի, Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի,  «Հայատոմ՚  գիտահետազոտական ինստիտուտի համար: Ավեի վաղ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ հարցազրույցում  ՀԱԷԿ և Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի շուրջ գիտատեխնիկական կլաստեր ձևավորելու անհրաժեշտության մասին խոսել էր Դուբնայի միջուկային հետազոտությունների միավորված ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու Հրաչ Թորոսյանը: Նրա ասելով, ինստիտուտը պատրաստ է օգնության ձեռք մեկնել նման կլաստերի ստեղծման և փոխշահավետ համագործակցության հաստատման գործում:

Հիշեցնենք, որ Հայկական ԱԷԿ-ը գտնվում է Մեծամորում, բաղկացած է երկու բլոկից` խորհրդային (ռուսական) ВВЭР ռեակտորներով: Առաջին բլոկը գործարկվել է 1976 թվականին, երկրորդը` 1980 թվականին: 1989 թվի մարտին Սպիտակի երկրաշարժից հետո կայանի աշխատանքը կանգնեցվել էր: 1995 թվականի նոյեմբերին էներգետիկ սուր ճգնաժամի առնչությամբ ԱԷԿ 407.5 ՄՎտ հզորությամբ երկրորդ էներգաբլոկը վերագործարկվեց: 2014 թվականի մարտին Հայաստանի կառավարությունը երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը մինչև 2026 թիվը երկարաձգելու որոշում կայայցրեց: Նախագիծը համակարգում է «Ռոսատոմ» պետական կորպորացիայի դուստր ձեռնարկություն «Ռուսատոմ սերվիսը»:  Աշխատանքների ավարտը նախատեսվում է 2019 թվականին: Ռուսաստանի Դաշնության կառավարությունն այդ նպատակով  270 մլն դոլարի պետական արտահանման վարկ և 30 մլն դոլարի դրամաշնորհ է տրամադրել Հայաստանին: 2015 թվականի մարտին ծրագրի իրագործման նպատակով ստեղծվել է Համատեղ համակարգման կոմիտե: Մինչ օրս կայացել է կոմիտեի չորս նիստ: