Արմինֆո. Մասնակիորեն լինելով տրանսպորտային շրջափակման մեջ, դեպի Ռուսաստան հայկական արտահանման միակ ցամաքային ուղղությունն անցնում է Կովկասյան լեռնաշղթայի «Վերին Լարս» անցակետով: Հաշվի առնելով այդ կետի ցածր թողունակությունը, հատկապես ձմռան ամիսներին, վերջին տարիներին շատ են խոսակցութոյւններն այլընտրանքային ուղիների որոնման մասին: Ժամանակ առ ժամանակ փորձագետները հանրությանն իրենց տեսլականն են ներկայացնում, կապված Հայաստանից Ռուսաստան բեռների տեղափոխման հետ, նշելով այլընտրանքային ուղղությունները, մասնավորապես, բազմիցս նշելով Աբխազիայի տարածքով անցնող հատվածի մասին: Ըստ արդեն 25 տարի բեռնափոխադրումներ իրականացնող «ԱՊԱՎԵՆ» միջազգային բեռնափոխադող ընկերության համահիմնադիր և գործադիր տնօրեն Գագիկ Աղաջանյանի, այդ հարցում Հայաստանը «վազում է շոգեքարշի առջից»: ԱրմԻնֆո գործակալության թղթակցի հետ զրույցում Գ.Աղաջանյանը պարզաբանում է իր այդ դիրքորոշումը, փորձելով օբյեկտիվորեն ներկայացնել ընթացիկ իրավիճակը և լուծման ուղիները:
Պրն. Աղաջանյան, վերջերս շատ է խոսվում «Պորտ Կավկազ-Փոթի» լաստանավային հատվածի մասին՝ որպես այլընտրանք, որի շրջանակներում բեռնափոխադրումներն իրականացվում են իջեցված սակագներով: Արդյո՞ք իրեն արդարացնում է այդ լաստանավային հաղորդակցությունը: Մասնավորապես, հաճախորդների կողմից կա՞ արդյոք հետաքրքրություն: Եվ կարո՞ղ է արդյոք այդ լաստանավային անցումը մրցակցել ավտոմոբիլային փոխադրողների հետ:
Բանը նրանում է, որ լաստանավային համալիրի կառավարումը ՀԿԵ-ին փոխանցելուց հետո «Պորտ Կավկազ - Փոթի» միջազգային երկաթուղային-լաստանավային հաղորդակցությունն սկսեց աշխատել բավականին ճկուն: Այսինքն, չկան կարծրացած սակագներ: Ունենալով լավ հնարավորություններ, ընկերությունը բավականին ճկուն է մոտենում խնդիրների լուծմանը, ինչը տալիս է լավ արդյունք: Իհարկե, կան որոշ բեռներ, որոնք նպատակահարմար է տեղափոխել բացառապես այդ լաստանավով, որից հետո երկաթուղով բերել Հայաստան: Մասնավորապես, խոսքը գնում է խոշոր պատվերների մասին: Բայց եթե կենտրոնանանք միջին և փոքր բիզնեսի պահանջների վրա, ապա այստեղ իրավիճակն այլ է: ՓՄՁ-ները միանգամից 60 հազար տոննա բեռ ուղարկելու կամ ընդունելու կարիքը չունեն: Նրանք կարող են շաբաթական կամ տասնօրյա պարբերությամբ բերել և վաճառել մի մեքենա բեռ, ոչ ավելի, քանի որ մեծ ծավալների դեպքում նրանք, պարզապես, սառեցնում են իրենց շրջանառու միջոցները: Այսպիսով, լաստանավային փոխադրումը, որպես այդպիսին, մրցունակ է, բայց այլընտրանք չէ:
Չնայած, չգիտես թե ինչու, մենք միշտ Վերին Լարսին այլընտրանք ենք փնտրում: Մենք շատ ենք սիրում հաճախ օգտագործել այդ «այլընտրանք» բառը, թեև յուրաքանչյուր տեսակի տրանսպորտային հաղորդակցություներն էլ ունեն իրենց դրական և բացասական կողմերը:
Բայց բոլորովին վերջերս վարչապետը նույնպես խոսեց այլընտրանքի մասին: Խոսքը, հավանաբար, վերաբերում էր տրանսպորտային հատվածին, որը ենթադրվում էր անցնել Աբխազիայի տարածքով: Ի՞նչ է այսօր հայտնի տրանսպորտային այդ տրանզիտի մասին, կա՞ն պայմանավորվածություններ, առաջընթաց: Անձամբ Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում այդ նախագծի իրականացվելիությունը:
Երբ վարչապետը խոսեց այլընտրանքի մասին, անկեղծ ասած, շատ քչերը հասկացան, թե նա ինչ նկատի ուներ: 2011 թվականի նոյեմբերի 9-ին Վրաստանի և Ռուսաստանի միջև Ժնևում ստորագրվեց համաձայնագիր: Հիմա կհարցնեք, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ համաձայնագիրը և որտեղի՞ց է ծագել դրա գաղափարը: Փաստն այն է, որ 2009 թվականին Ռուսաստանը գտնվում էր ԱՀԿ-ին միանալու գործընթացում, ինչի համար պետք է ստանար այդ կազմակերպության բոլոր անդամ պետությունների համաձայնությունը: 2008 թվականին Հարավային Օսիայում տեղի ունեցած վրաց-ռուսական հակամարտությունից հետո միջազգային հանրությունն ակնկալում էր, որ Վրաստանը կարող է «վետո» դնել ԱՀԿ-ին Ռուսաստանի միացմանը, իսկ Ռուսաստանին շատ կարևոր էր միանալ այս կազմակերպությունը, ինչը ձեռնտու էր նաև Արևմուտքին: Խոչընդոտը կարող էր լինել միայն Վրաստանի անխախտ դիրքորոշումը: Հետևաբար, այն ժամանակ Վրաստանի նախագահ Մ. Սահակաշվիլիի հետ արևմտյան ղեկավարներն սկսեցին ակտիվորեն աշխատել, ինչի արդյունքում վրացական կողմը համաձայնեց, բայց մեկ պայմանով, որ վրացական ապրանքներն առանձ խոչընդոտների կներկրվեն ռուսական շուկա: Բայց հարցն այն է, թե «ինչպե՞ս»: Բանը նրանում է, որ Վերին Լարսը նորմալ տրանսպորտային ընկերությունների կողմից երբեք չի ընկալվել որպես տնտեսական ճանապարհ, որով կարելի է փոխադրել բեռներ: Չափազանց շատ են ռիսկերը, սեզոնային անկայունությունը: Իսկ Աբխազիայի ծովափով կարելի է տեղափոխել ողջ տարին, անվտանգ, առանց որևէ սահմանափակումների, միշտ տաք է, ճանապարհը չի փակվում, բարձր է թողունակությունը: Այսինքն, ռիսկերի և թողունակության առումով այն չի կարող համեմատվել Վերին Լարսի հետ: Բնականաբար, հարց է առաջանում, թե ինչպես կարելի է այդ ամենն իրականացնել: Հասկանալի է, որ Վրաստանը երբեք չի համաձայնվի Աբխազիան ճանաչել որպես տարածքային-պետական միավոր, որի տարածքով հնարավոր է տեղափոխել բեռներ: Այդ ժամանակ էլ ծագեց տրանսպորտային միջանցքի ստեղծման գաղափարը: Այդ համաձայնագրում Աբխազիայի մասին ոչ մի հիշատակում չկա: Ամբողջ գաղափարը հենց միջանցքի ստեղծման մեջ էր: Հետևաբար, երբ մեր մամուլում կարդում եմ «աբխազական ճանապարհի» մասին, անհանգստանում եմ, քանի որ նման բան չկա:
Համաձայնագիրը, որի մասին խոսում եմ, պարունակում է հետևյալը. «Մենք, Վրաստանը և Ռուսաստանը համաձայնվում ենք, որ մեր միջև ընթանա տրանսպորտային միջանցք՝ երրորդ կողմի միջոցով»: Իսկ երրորդ կողմը սահմանվում է այդ փոխադրումների օպերատորի կողմից: Այս պարագայում ենթադրվում էր շվեյցարական SGS միջազգային ընկերության մասնակցությունը: Այսինքն, բեռը հասնում է որոշակի կետի, ասենք, Սամրեդիա քաղաք, որտեղ շվեյցարական ընկերությունը բեռը վերցնում է իր վերահսկողության տակ և հանձնում ռուսական կողմին, ասենք, արդեն Սոչիում: Այսինքն, խոսքը գնում է Ռուսաստանի, Վրաստանի և երրորդ օպերատորի`SGS-ի մասին, իսկ Աբխազիան չի երևում: Քանի որ երբ ասում ենք «Աբխազիա», վրացիներն իսկույն պատասխանում են. «մենք այդտեղ չկանք»: Նրանց կարելի է հասկանալ: Մի խոսքով, մշակվել է բավականին յուրատեսակ և աշխատող մեխանիզմ: Իսկ դա կարելի էր լիովին իրականացնել:
Բայց այստեղ մենք շտապեցինք, հաշվի չառնելով, որ միջանցքի այդ նախագիծը շատ հակառակորդներ ունի: Այստեղ հայկական կողմը պետք է շատ ինտենսիվ աշխատեր Ռուսաստանի Դաշնության հետ, որպեսզի նա, այնուամենայնիվ, պահել իր խոսքը: Իսկ միջանցքը չաշխատեց միայն այն պատճառով, որ ԱՀԿ-ին անդամակցելուց հետո ռուսական կողմը սառեցրեց այդ նախագիծը: Ընդ որում, ռուսական ԶԼՄ-ներում բազմիցս գրվեց, որ բանակցությունները, իբր, չէին կարող հասնել հաջողության, քանի որ վրացական կողմը բարձրացրել է Վրաստանի տարածքային ամբողջականության հարցը: Ես ձեզ պատասխանու հայտարարում եմ, որ նման բան չկար: Դա սուտ է: Անհրաժեշտ էր, պարզապես, սլաքներն ուղղել Վրաստանի կողմը:
Այսպիսով, դառնալով ԱՀԿ-ի անդամ, Ռուսաստանը նախագիծը սառեցրեց, և այդ ամենը հաջողությամբ մոռացվեց: Բայց Հայաստանը, որպես շահագրգիռ կողմ, պետք է ոչ միայն հիշեր, այլև ակտիվորեն նպաստեր դրա առաջխաղացմանը: Ի վերջո, խոսքը գնում էր ոչ միայն երկաթուղային, այլ նաև ավտոմեքենաներով փոխադրումների մասին: Այնպես որ, կողմերը հնարավորինս սերտորեն մոտեցան նախագծի իրականացմանը, սակայն, շնորհիվ նաև մեր պասիվ մասնակցության, մոռացան այդ մասին: Իսկ մենք գտնվում ենք կիսաշրջափակային վիճակում, պետք է անեինք հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի հասնեինք նախագծի իրականացմանը, և դրանով ևս մեկ, ընդ որում՝ավելի կայուն, պատուհան բացեինք դեպի հյուսիս: Այո, մի կողմից, Ռուսաստանը մեր ռազմավարական գործընկերն է ու դաշնակիցը, իսկ մյուս կողմից` Վրաստանը մեր բարի և մերձավոր հարևանն է: Ի վերջո, տնտեսական տեսանկյունից որքան լավ է ապրում մեր հարևանը, այնքան լավ մեզ համար, և հակառակը: Մի խոսքով, մենք չկարողացանք լուծել այդ կարևորագույն խնդիրը:
Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի տարածքով Պարսից ծոցի և Սև ծովի միջև տրանսպորտային միջանցքի կառուցման շուրջ Վրաստանի և Իրանի միջև ընթացող բանակցությունների վերաբերյալ Ձեր կարծիքը: Այդ ծրագրի իրականացման վերաբերյալ ունե՞ք տվյալներ:
Երբ տրանսպորտային միջանցքի շինարարության մասին քննարկումները տեղի ունեցան Իրանում, վարչապետի գլխավորությամբ, ես պատվիրակության կազմում էի և ներկա էի բանակցություններին: Հնարավորություն ունեցա շփվել նաև իրանական կողմի, ղազախ գործընկերների, կապված ԵԱՏՄ երկրների և Իրանի միջև բեռնափոխադրումների իրականացման հետ:
Արդյունքում, ոչ մի նոր բան տեղի չունեցավ: Նման փոխադրումներ մենք արդեն իրականացնում ենք: Դրանք իրական են: Բայց ամեն ինչ կախված է գնից: Այո, կա Աքթաուից մինչև Էնզելի կոնտեյներ հասցնելու հնարավորություն, ասենք, լաստանավերով, իսկ այնտեղից - մեքենայով մինչև Երևան: Բայց երբ նայում ես, թե որքան մրցունակ է դա ավանդական սխեմայով, պարզվում է, որ մի քանի անգամ թանկ է: Այստեղ իրավիճակը հետևյալն է`արտակարգ իրավիճակների դեպքում այդ ուղին կարելի է համարել այլընտրանք և օգտագործել: Բայց այսօր դա ակտուալ չէ, քանի որ նման բեռներ չկան: Ինչ վերաբերում է իրանական կողմի շահագրգռվածությանը`Հայաստանի միջոցով Սև ծով ուղղակի դուրս գալու առումով, այո, նման հետաքրքրություն կա: Ասեմ ավելին, մենք ունենք հենց այդ ճանապարհով որոշ ապրանքների տեղափոխման մասին արդեն ստորագրված պայմանագրեր, քանի որ կան որոշ բեռներ, որոնց պատվիրատուները չեն ցանկանում դրանք ներկրել Թուրքիայի տարածքով: Այսինքն, Իրան-Թուրքիա-Եվրոպա ուղղության փոխարեն նախընտրում են Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Եվրոպա ուղղությունը: Այնպես որ, դրանից, պարզապես, պետք է օգտվել: Մենք մեծ հետաքրքրություն ունենք Ռուսաստանի և Իրանի միջև Հայաստանը տարանցիկ երկիր օգտագործելու հարցում: Մանավանդ, որ նման փորձ կա: Ներկայումս իրականացվում են կոնկրետ փոխադրումներ: Այո, դրանք առայժմ փոքր ծավալների են: Բայց տվյալ պարագայում մենք մրցակցում ենք գոյություն ունեցող ադրբեջանական գծի հետ, երբ ապրանքն Իրանից գնում է Ադրբեջան, ապա`Ռուսաստան: Մեր միջոցով ապրանքի փոխադրման դեպքում Իրանից բեռնափոխադրումներն ուղղվում են Հայաստան, այնուհետև Վրաստան, իսկ հետ միայն Ռուսաստան: Այստեղ բացառապես առանցքային դեր է խաղում սակագնային քաղաքականությունը: Ավելի վաղ դա մի շարք պատճառներով անհնար էր, մասնավորապես, նաև մեր երկրի տրանզիտային օրենսդրության պատճառով: Իսկ քանի որ ներկայումս գործում է ԵԱՏՄ օրենսդրությունը, այս ուղղությամբ բացվել են աշխատելու նոր հնարավորություններ: Շատ է ուրախացնում այն փաստը, որ Հայաստանի ձեռնարկատերերը կապեր են հաստատում երկու մեծ շուկաների միջև, վաստակելով գումարներ և վճարելով հարկերը: Բնականաբար, նման բեռները եթե շատ լինեն, ամեն ինչ ավելի լավ կլինի: Մենք մեթոդաբար սկսել ենք աշխատել այդ ուղղությամբ: Բայց մեր հարևանները նույնպես կայացրել են համապատասխան որոշումներ: Օրինակ, Ադրբեջանում իրանական տրանսպորտը 2017 թվականից այլևս չի հարկվում ճանապարհային հարկով: Այսինքն, Ադրբեջանն ապահովել է ամբողջական քարտ-բլանշ, միայն թե այդ ճանապարհը դառնա ավելի գրավիչ: Իսկ սա արդեն լուրջ մրցակցային հայտ է: Ի վերջո, մենք ևս պետք է համապատասխան միջոցներ ձեռնարկենք: Իսկ մեզ մոտ իրանական ավտոմոբիլային տրանսպորտը հարկվում է ճանապարհային մեծ հարկով, որը մեկ միավոր տրանզիտային բեռի համար կազմում է մոտ 350 դոլար: Սա շատ բարձր գին է, որը պետք է արմատապես վերանայվի: Այս ուղղությամբ մենք ակտիվ դիրքորոշում ունենք, կառավարությունում և տրանսպորտի նախարարությունում լոբբինգ ենք անում, բարձացնելով ճանապարհային և մաքսային տուրքերի վերանայման հարցը: Սակայն մինչ օրս ոչինչ չի արվել, թեև վարչապետը հասկանում է, թե ինչ իրավիճակում ենք մենք գտնվում: Ես ունեմ բոլոր հիմքերը ենթադրելու, որ այս հարցում մոտ ապագայում կունենանք դրական փոփոխություններ:
Իսկ ինչ վերաբերում է ռուսական շուկա մատակարարմանը, ի՞նչ դեր ունեցավ անդամակցումը ԵԱՏՄ- ին:
Նոր իրողություններն ու ԵԱՏՄ նոր քաղաքական բաղադրիչը հանգեցրեց նրան, որ Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապերն աճում են և մեզ համար դառնում ավելի ակտուալ: Ուստի, մենք էլ մեր կողմից ենք սկսել զարգացնել այդ ուղղությունը: Աշխատելով Ռուսաստանում, մեր ընկերությունը պահեստարաններ է բացել Վլադիկավկազում, մասնավորապես, խոշոր ծավալների բեռների, օրինակ, փայտանյութի, ամրանների, հացահատիկի, ալյումինի մատակարարման նպատակով: Ըստ հին սխեմայի, բեռն սկզբում տեղափոխվում էր Նովոռոսիյսկ, հետո վերաբեռնվում կոնտեյներ, որից հետո, որպես կանոն, 10-12 օր լողում մինչև Փոթի, այնուհետև բեռնվում էր վագոնների մեջ և տեղափոխվում Երևան: Նոր տնտեսական իրողությունների հետ կապված մենք ստեղծել ենք մի նոր լոգիստիկ շղթա: Ալյումինով բեռնված վագոնները գնում են Վլադիկավկազ, այնտեղ վերաբեռնվում ավտոմեքենաների մեջ և առաքվում անմիջապես գործարան: Նախ, մենք կրճատեցինք ժամանակը, և երկրորդը՝ ծախսերը: Մասնավորապես, մեկ տոննայի ֆինանսական ծախսերը նվազեցին 10-15 դոլարով: Հաշվի առնելով, որ գործարանն ամսվա ընթացքում ստանում է մինչև 3 հազար տոննա, կարելի է խոսել ծախսերի զգալի կրճատման մասին: ԵԱՏՄ մաքսային օրենսդրությունը նույնպես թույլ է տալիս հեշտացնել բեռների փոխադրման գործընթացը: Այսօր մեքենաներն ավելի շահութաբեր են աշխատում, նրանք չեն կանգնում, ավելի արագ են վճարվում, և, համապատասխանաբար, բիզնեսը զարգանում է:
-------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------
ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով, Հայաստանում բեռնափոխադրումների ծավալը 2017-ի հունվար-սեպտեմբերին նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 40.7%, կազմելով 19 940.8 հազ. տոննա: Դրանցից 16.700.9 հազ. տոննան (ընդհանուրի 83.7% -ը) բաժին է ընկնում ավտոմեքենաներով փոխադրումներին, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճելով 48.5%: Վիճակագրական տվյալների համաձայն, երկաթուղային բեռնափոխադրումների ծավալը հաշվետու ժամանակահատվածում աճել է 4.4%, մինչև 1 976.8 հազ.տոննա: Օդային փոխադրումները նույնպես աճել են 48.7%, մինչև 17.1 հազ. տոննա: Գազատարով մատակարարվել է 1,246 հազար տոննա բնական գազ, ինչը 22,1% ավելի է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշից: Բեռնաշրջանառության ծավալն աճել է 17,2%, մինչև 3,023,4 մլն տոննա / կմ:
-------------------------------------------------- -------------------------------------------------- ---
Տնտեսական կապերի ակտիվացմանը զուգահեռ փոխվել է նաև հարկային օրենսդրությունը, որի շրջանակներում տնտեսվարող սուբյեկտները չեն հարկվում կրկնակի ավելացված արժեքի հարկով: Այդ պարզեցված սխեմաները, անշուշտ, տալիս են իրենց արդյունքները: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանում կա մեծ թվով հայկական սփյուռք, անհրաժեշտություն է առաջացել նաև փոքր բեռնափոխադրումների իրականացում: Այսօր շաբաթական միջին հաշվով 2 ավտոմեքենա բեռնվում է Մոսկվայի մեր պահեստարանում և այդ միասնական բեռները տեղափոխում են Հայաստան: Հայաստանի միջին և փոքր բիզնեսն ակտիվորեն օգտվում է այդ նոր ծառայությունից: Արդեն վերացել է տոննաներով հումքի և սարքավորումների գնման և գումարները երկար ժամանակով սառեցնելու անհրաժեշտությունը: Սրանք են այն պահանջները, որոնք առաջացել են այսօր, և մենք դրանց արձագանքում ենք համապատասխանաբար:
Իսկ ինչպե՞ս են ընթանում գործերը ղազախ գործընկերների հետ: Դատելով արտահանման ծավալներից, բեռնափոխադրումներն այդ ուղղությամբ այնքան էլ ակտիվ չեն: ԵԱՏՄ անդամությունն այստեղ կարևոր դեր չի՞ խաղում լոգիստիկ շղթաների կազմակերպման գործում:
Իրականում, դեպի Միջին Ասիա մենք ունենք ապրանքների առաքման բավականին բարդ սխեմա: Տրանսպորտային բաղադրիչը պահպանել կարող են միայն բարձր արժեք ունեցող ապրանքները: Ուստի այնտեղ ուղարկվում է հայկական կոնյակ, ոսկերչական իրեր և այլն: Ուղարկեք այնտեղ հանքային ջուր: Կտեսնենք, կարո՞ղ եք վաճառել: Ո՞վ պետք է գնի հանքային ջուրը, որի արժեքը մի քանի անգամ ավելի բարձր է, քան համաշխարհային բրենդերի գները: Այո, տրանսպորտային բաղադրիչը դեպի Ղազախստան, իսկապես, թանկ է: Բայց դա, ինչպես տեսնում եք, բացարձակապես պայմանավորված չէ ծովի բացակայությունով: Դեպի Ղազախստան ապրանքների մատակարարումն օբյեկտիվորեն թանկ է:
Մենք խոսել ենք ղազախական և իրանական կողմերի հետ, երկաթուղու ղեկավարների, նրանց տեղակալների մակարդակով, ներկա էր նաև պարոն Վալկոն (ՀԿԵ գլխավոր տնօրեն): Իրանին վերաբերող որոշ առաջարկներ կան: Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, ներկայումս շատ դժվար է կազմակերպել Հայաստան-Ղազախստան ուղղությամբ ապրանքների առաքումը: Միայն մեր ցանկությունը բավարար չէ: Մինչև չզարգանան որոշ ենթակառուցվածքներ - ճանապարհներ, երկաթուղիներ և այլն, դա չի աշխատի: Առնվազն այսօրվա դրությամբ ես ոչ մի հնարավորություն չեմ տեսնում Ղազախստանի հետ աշխատանքն ակտիվացնելու համար:
Եվ, այնուամենայնիվ, որքանո՞վ են ավելացել բեռնափոխադրումները, հաշվի առնելով տնտեսական կապերի ակտիվացումը:
Եթե նախկինում մեր գործարարներն ապրանքներ էին ներմուծում եվրոպական շուկաներից, ապա այսօր մենք ավելի շատ աշխատում ենք Ռուսաստանի հետ: Իսկ ապրանքներն ինչպես գնում էին, այդպես էլ շարունակում են գնալ: Ճիշտ է, հանքարդյունաբերության ոլորտի աճի հետևանքով բեռների արտահանման քանակը փոքր-ինչ ավելացել է: Մեր հանքարդյունաբերության կոմբինատները, որոնք ինչ-որ ժամանակ, հումքի գների անկման հետևանքով, գրեթե պարապուրդի մեջ էին, այսօր արդեն տալիս են զգալի ծավալներ: Լեռնահանքային արդյունաբերությունը Հայաստանում այս առումով բավական լրջորեն է կայացել, և լինելով բեռնափոխադրող ընկերություն, մենք նկատում ենք այդ ակնհայտ առաջընթացը:
Հաշվի առնելով Ձեր հարուստ փորձը բեռնափոխադրումների ոլորտում, ի՞նչ միտումներ կարող եք նշել վերջին մի քանի տարիներին: Ձեր կարծիքով, այսօր որքանո՞վ է զարգացած Հայաստանի տրանսպորտային ոլորտը:
25 տարիների գործունեության ընթացքում ես նկատել եմ մի օրինաչափություն: Համեմատելով գները 5, 10, 15, և այլն տարիների համատեքստում, տեսնում ենք, որ ամեն ինչ թանկացել է: Բայց երբ նայում ենք տրանսպորտային ոլորտին, ապա գները շատ են ընկել: 2000-ականների սկզբին կոնտեյներով Երևանից Մոսկվա տեղափոխման արժեքը կազմում էր 4.5 հազար դոլար, իսկ այսօր դա կարելի է անել 2 հազար դոլարով: Այսինքն, ամեն ինչ թանկանում է, իսկ տրանսպորտային բաղադրիչն`էժանանում, ինչը տեղի է ունենում շատ ուժեղ մրցակցության հետևանքով` Հայաստանի ինչպես նաև այդ նույն Ռուսաստանի, Վրաստանի տրանսպորտի ոլորտներում: Անշուշտ, ոլորտն, աճում է: Ի վերջո, եթե նայենք մեկ տասնամյակ առաջ Հայաստանում տիրող իրավիճակին, ապա, այն ժամանակ, ամենայն հավանականությամբ, չկար այնպիսի մեքենա, որը կարող էր աշխատել է միջազգային ուղղություններով և համապատասխաներ պահանջվող չափանիշներին: Իսկ այսօր մենք ունենք հարյուրավոր նման մեքենաներ: Ես արդեն չեմ խոսում երկաթուղու մասին, որը զարգանում է, և այսօր ամեն ինչին բոլորովին այլ ձևով է նայում: Շատերը կարծում են, որ ՀԿԵ-ն փայտացած կառույց է, բայց դա այդպես չէ: ՀԿԵ-ն սկսել է ճկուն արձագանքել պահանջներին: Նրանք ուզում են աշխատել և կարող են: Այսօր, մեծ թվով տրանսպորտային միջոցներ արդեն մրցակցում են երկաթուղային շատ ուղղությունների հետ: Ի վերջո, այդ ամենը տեղի է ունենում ի շահ սպառողների, պետության, տնտեսության:
Իսկ ինչպե՞ս են գործերն օդային բեռնափոխադրումների ոլորտում, երկաթուղային փոխադրումների ճկունության ֆոնի վրա:
Ակնկալիքը, որ բաց երկնքի քաղաքականությունը մեզ կբերի որոշակի դիվիդենտներ և շուկան կհագենա ավիափոխադրողներով, և որ գները կտրուկ կնվազեն, միայն մասամբ արդարացան, այն էլ բացառապես Ռուսաստանի ուղղությամբ: Ցավոք, եվրոպական ուղղություններով ամեն ինչ այնքան էլ լավ չէ: Ամենախոշոր ավիաընկերությունները` չեխական, բրիտանական, իտալական և այլն, որոնք նախկինում աշխատում էին Հայաստանում, հեռացան երկրից: Բնականաբար, հիմնական պատճառը տեղական ծառայության գներն էին: Իմ գնահատականներում օբյեկտիվ լինելու համար ես մի քանի անգամ հանդիպեցի խոշոր ավիաընկերությունների ներկայացուցիչների հետ, ովքեր ցանկանում էին աշխատել Հայաստանում: Ես լսեցի մի շատ հետաքրքիր առաջարկ. «Մենք պատրաստ ենք աշխատել Հայաստանում, չենք պահանջում բացառիկ գներ և պայմաններ: Բայց մենք ներկայացնում ենք աշխարհի 10 խոշորագույն օդանավակայանների ծառայությունների ցանկը, օրինակ, Սքիփլ, Ցյուրիխ, Շառլ դը Գոլ, Ֆրանկֆուրտ, և տեսնում ենք, որ ծառայությունների միջին գներն ավելի ցածր են, քան Հայաստանում: Եթե դուք առաջարկեք գոնե եվրոպական չափանիշներով թիվ, ապա մենք կգանք Հայաստան: Բայց ձեր գները բավականին ուռճացված են»: Իսկ սա, կարծում եմ, բավականին լուրջ փաստարկ է:
Ընդհանուր առմամբ, օդային բեռնափոխադրումների շուկան արտացոլում է տնտեսության իրավիճակը: Բեռնափոխադրումների կայունություն չկա: Հիմնականում դրանք փոքր ծավալների և փոքր չափերի բեռներ են, որոնք փոխադրում են այն ավիաընկերությունները, որոնք զբաղվում են ուղևորափոխադրումներով: Այսինքն, Հայաստանում օդային բեռնափոխադրումների մեծ պահանջարկ չկա: Հետևաբար, կարծում եմ, որ շուկան դեռ չի կայացել ու երկար ժամանակ չի կարող կայանալ: Հայաստանում գրեթե ամեն ինչ տեղափոխվում է երկաթուղով կամ ավտոտրանսպորտով: Կան սպեցիֆիկ բեռներ, բայց դրանք քանակական առումով այնքան աննշան են, որ որևէ դեր չեն խաղում ապրանքների գնագոյացման հարցում: Վերջիվերջո, այստեղ դեր են խաղում այն խոշոր բեռները, որոնք տեղափոխվում են ցամաքային տրանսպորտով: Մի մոռացեք նաև, որ մենք շատ լրջորեն օգտտվում ենք վրացական նավահանգիստներից, իսկ մասամբ էլ`իրանական Բենդեր-Աբբաս նավահանգստից, ինչի շնորհիվ կարողացանք ընդգրկել ամբողջ աշխարհը: Մեր ընկերության համար չկան «անհասանելի գոտիների» հասկացություններ:
-------------------------------------------------- -----------------
«ԱՊԱՎԵՆ» ընկերությունը հիմնադրվել է 1993 թվականին: Ընկերության նպատակն էր կազմակերպել մարդասիրական ապրանքների առաքումը դեպի Հայաստան: Սկզբնական շրջանում ընկերությունն ստիպված էր բախվել մի շարք դժվարությունների՝ հարևան երկրների հետ հաղորդակցությունների անորակությանը, հեռահաղորդակցական հնարավորությունների սակավությանը, մաքսային ծառայությունների ձևավորված չլինելուն, ինչպես նաև մասնագետների պակասին այդ ոլորտում: Բայց այդ ամենը փոխհատուցվում էր Երկրին օգնելու պատրաստակամությամբ, ինչպես նաև ընկերության հիմնադրիրների անձնական կապերով հարևան երկրներում, մասնավորապես, Վրաստանում: Ներկայումս «ԱՊԱՎԵՆ» ընկերությունն իրենից ներկայացնում է խոշոր տրանսպորտային-բեռնափոխադրող ընկերություն, առաջադեմ տեխնիկական սարքավորումների լիակատար հագեցվածությամբ և հաճախորդի և գործընկերային խոշոր բազայով: Ընկերությունն այսօր կենտրոնական գրասենյակ ունի Երևանում, ինչպես նաև գրասենյակներ՝ Թբիլիսիում, Փոթիում, Ստամբուլում, Նովոռոսսիյսկում, իր սեփական ավտոմոբիլային ձեռնարկությունը Թբիլիսիում, իր կոնտեյներային թերմինալը Երևանում, պահեստները և մաքսային պահպանությունը: Պահեստներ ունի նաև Մոսկվայում, Վլադիկավկազում: Աշխատանքի հիմնական ուղղությունը կոնտեյներային, ավտոմոբիլային և երկաթուղային փոխադրումներն են, պահեստավորման ծառայությունները, մաքսային բրոքերային ծառայությունները: Բացի այդ, 40 երկրներում գործում է գործակալական համակարգը, ինչը հնարավորություն է տալիս բեռնափոխադրումներ իրականացնել ամբողջ աշխարհում:
-------------------------------------------------- -------------------------------------------------- --------
Եվս մեկ բան կցանկանայի ընդգծել, որպեսզի մեր հասարակությունն սկսի նորմալ արձագանքել այն հանգամանքին, որ Հայաստանը ելք չունի դեպի ծով: Սա բացարձակ ողբերգություն չէ: Ծովի հասանելիության բացակայությունը դեռ ոչինչ չի նշանակում: Տվյալ պարագայում անհրաժեշտ է լինել պետությունների ներմայրցամաքային կոնվենցիայի անդամ և ունենալ դեպի ծով ելք, ինչը մենք ունենք Վրաստանի տարածքում: Այո, մենք վճարում ենք ծառայության դիմաց, բայց մատուցված ծառայությունների դիմաց ամեն դեպքում մենք ստիպված պետք է լինեինք վճարել, կարևոր չէ, թե դա ում ծովն է, չէ որ սահմանափակումներ չկան ելքի, ինչպես նաև մուտքի առումով: Կան համապատասխան պայմանագրեր, համաձայնագրեր, կան բավարար թվով տրանսպորտային միջոցներ:
Այսինքն, մեր պետությունն այս հարցում աշխատում է բավականին հաջող: Իսկ մենք` բեռնափոխադրողներս, օգտվում ենք այդ նավահանգիստներից, և ոչ ոք մեզ չի խանգարում: Անընդունելի է, երբ որոշ անձինք տաղանդի բացակայությունն արդարացնում են ծովի բացակայությունով: