Չորեքշաբթի, 23 Հոկտեմբերի 2019 18:23

Արմինֆո.Կառուցվածքային փոփոխությունների արդյունքում ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարությունը օպտիմալացվել և ընդգրկվել է էկոնոմիկայի նախարարության կազմում։ 

ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարի տեղակալ Արտակ Քամալյանը 2019թ. մայիսին նշանակվել է միավորված Էկոնոմիկայի  նախարարությունում նախարարի տեղակալ, նրան հանձնարարվել է ղեկավարել ագրոոլորտը։  ԱրմԻնֆո-ի հետ նախորդ հարցազրույցում Քամալյանը, ամփոփելով փոխնախարարի պաշտոնում իր կիսամյա աշխատանքի արդյունքները, դժգոհում էր համակարգային մոտեցման, թիմային աշխատանքի բացակայությունից եւ որակյալ կադրերի պակասից:

 

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ երկրորդ հանդիպման ժամանակ Արտակ Քամալյանը պատմել է, թե ինչ դժվարությունների է ստիպված բախվել՝ որպես երկրի ագրոոլորտի համար պատասխանատու, ինչ գերակա խնդիրներ է այսօր իր առջև դնում Հայաստանի ագրոհատվածը, ինչ է արվել այս ընթացքում, իսկ ինչն է դեռևս օրակարգում:

 

- Պարոն Քամալյան, առաջին հերթին կուզենայի ձեզ հետ խոսել Էկոնոմիկայի նախարարության կառուցվածքում աշխատանքի առանձնահատկության մասին: Որքանո՞վ է դա բարձրացրել արդյունավետությունը, կամ հակառակը ՝ բարդացրել գերատեսչության աշխատանքը։ Թե՞ դա, ոչ ավել, ոչ պակաս՝ կառուցվածքային օպտիմալացում է ՀՀ կառավարության կողմից։

 

Չեմ կարող ասել, թե պարզեցրել է, բայց, միևնույն ժամանակ, չեմ կարող ասել, որ բարդացրել է։  Հավանաբար, բյուրոկրատիան ավելացել է, եւ ամբողջ փոխակերպումը պահանջել է որոշակի ժամանակ, ուժեր, նյարդեր, եւ այլն: Ես ցանկացած փոփոխությունում միշտ փորձում եմ փնտրել դրական կողմեր: Եվ այս տեսանկյունից նշեմ, որ մենք կարողացել ենք բարեփոխել նախարարության գյուղատնտեսության հատվածի մեր ներքին կառուցվածքը (ինչ-որ վարչություններ փակվել են, բացվել են նորերը)։  Մեզ թվում է, որ նախարարության այսօրվա կառուցվածքը ագրոհատվածի մասով համապատասխանում է արդի պահանջներին։  Բայց ամենահիմնական բանը, որ մենք հասցրել ենք անել այս ընթացքում, մեր մտքերը ձևակերպելն է և դրանք շարադրելը "Գյուղատնտեսության զարգացման ռազմավարության" և այդ ռազմավարության իրականացման կոնկրետ ծրագրի տեսքով։

 

- Նախորդ հարցազրույցում Դուք խոսեցիք համակարգային մոտեցման բացակայության մասին:

 

Մենք աշխատում ենք այդ ուղղությամբ, և այժմ գտնվում ենք մեր ռազմավարությունից բխող գործողությունների կոնկրետ ծրագրի եզրափակիչ փուլում, որոնք կսկսենք իրականացնել արդեն այս ամսից սկսած։

 

- Եկեք անցնենք գյուղատնտեսության ճյուղերին, մասնավորապես՝ անասնապահությանը։  Անցյալ տարվանից շատ է խոսվել խելացի ֆերմերային տնտեսությունների կառուցման ծրագրի մասին, որոնք, ինչպես նշվել է, կնպաստեն կաթնամթերքի եւ մսի արտադրողականության բարձրացմանը: Կցանկանայի իմանալ, թե որքանով է պահանջված և արդյունավետ ծրագիրը։

 

Թե որքան արդյունավետ է այս ծրագիրը, մենք կարող ենք ասել, միայն այն ժամանակ, երբ այդ ֆերմաները կառուցվեն, եւ դա կարող է տեւել մեկ տարի եւ ավելի. Բայց, պետք է նշեմ, որ պահանջարկի տեսանկյունից մենք ավելի վատ իրավիճակ էինք ակնկալում, քան ունենք։ Այսօրվա դրությամբ սերտիֆիկացիա է անցել մոտ 100 մարդ։ 10-ից ավելի  մարդիկի  ստորագրել են պայմանագրեր եւ գտնվում են ֆերմաների կառուցման  տարբեր փուլերում:  Կարծում եմ, որ այս ամիս 1-2 ֆերմա արդեն շահագործման կհանձնվի: Մենք մշտապես դիտարկում ենք այս գործընթացը: Ուշագրավ է, որ ծրագրի շահառուներ կան Հայաստանի գրեթե բոլոր մարզերում։

 

- Ինչպե՞ս է վիճակը հողային բարեփոխման գործում։ Եթե չեմ սխալվում, այդ նախաձեռնության իրականացման համար ստեղծվել է աշխատանքային խումբ:

 

Այո, ստեղծվել է աշխատանքային խումբ։ Օրինակ, մենք արդեն պատրաստել ենք գյուղատնտեսական նշանակության հողերի օգտագործման արդյունավետության բարձրացման հայեցակարգի օրինագիծը, որն այժմ զետեղված է e-draft-ում, եւ բոլոր ցանկացողները կարող են ծանոթանալ, տալ իրենք գնահատականները, ինչպես նաեւ դիտողություններն ու առաջարկությունները: Հիմա այդ հարցերը մենք քննարկում ենք բնակչության, փորձագիտական հանրության հետ, կառավարության ներսում, հավաքում ենք նախարարությունների կարծիքները։

 

- Այս տարի կներկայացնե՞ք կառավարության քննարկմանը:

 

Կարծում եմ ՝ այո։ Չեմ կարող հստակ ասել, թե արդյոք օրինագիծը կարժանանա կառավարության, իսկ հետագայում նաև Ազգային ժողովի հավանությանը,  բայց այն, որ մենք գործը կհասցնենք կառավարությունում քննարկման, կասկած չի հարուցում։

 

- Քանի որ մենք խոսեցինք պետական կարգավորման մասին, չեմ կարող չանդրադառնալ ֆերմերների և վերամշակողների փոխհարաբերություններին։  Բոլորովին վերջերս Վայոց Ձորի մարզում խաղողագործները բողոքում էին վերամշակողներից, որոնք հրաժարվել էին իրենց խաղողը գնել նախկինում նշված գնով։ Արդյո՞ք  չեք կարծում, որ այստեղ պետությունը պետք է ասի իր խոսքը և ինչ-որ կերպ նպաստի տարիներ շարունակ կրկնվող կոնֆլիկտի կարգավորմանը։

 

Եթե գլոբալ նայենք իրավիճակին, ապա այստեղ գյուղատնտեսության արտադրանքի գնագոյացման հստակ մեխանիզմի անհրաժեշտություն կա։  Պետք է լինի նախապես հայտնի եւ բոլոր կողմերի միջև համաձայնեցված  հստակ գնագոյացման մեխանիզմ: Ապրանքի գնի մասին պետք է պայմանավորվեն այդ երկու սուբյեկտները։   Պետությունն այստեղ քիչ բանով կարող է օգնել որոշակի կոնֆլիկտային իրավիճակներում։  Պետության խնդիրը, մասնավորապես, վերամշակողի կողմից մենաշնորհային գին, կամ ավելին ՝ մենաշնորհային, կարտելային համաձայնություն թույլ չտալն է։  Բայց յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում որոշակի գինը կախված է բազմաթիվ գործոններից: Մենք ապրում ենք շուկայական երկրում, եւ գնագոյացումը, համապատասխանաբար, պետք է լինի շուկայական: Մենք չենք կարող որևէ մեկի կողքին կանգնել  այս իրավիճակում:

 

Օրինակ, եթե մենք աջակցենք վերամշակողներին, ապա կտուժեն ֆերմերները, ինչի արդյունքում խաղողի այգիները կհատեն և ցածր գնով խաղող չեն արտադրի։  Իսկ եթե գյուղացիների կողմը կանգնենք ու վերամշակողներին պարտադրենք խաղող մթերել ֆերմերների պահանջած բարձր գնով, ապա վերջիններս գինին կստանան խելահեղ ինքնարժեքով, որը, արդյունքում, չեն կարողանա վաճառել ու կսնանկանան, ինչն էլ, իր հերթին, հաջորդ տարի կհանգեցնի ցածր պահանջարկի ու գնի անկման։

 

- Այդ դեպքում ո՞րն է ելքը։

 

Ելքը այն է, որ պետությունը սահմանում է "խաղի կանոնները" և հստակ վերահսկում է իր ինստիտուտների միջոցով այդ կանոնների պահպանումը։  Շուկան որոշում է գինը' կախված տարբեր գործոններից (պահանջարկ, առաջարկ, որակ և այլն): Առաջին բանը, որ ես խորհուրդ կտայի ֆերմերներին և վերամշակողներին, որպեսզի նրանք նախապես պայմանագրային հարաբերություններ ունենան, նախապես պայմանավորվեն գնի, ժամկետների, որակի շուրջ։  Պայմանավորվեն դեռ բերքահավաքի շատ առաջ: Ու, նաև, պետությունը կարող է աջակցել արտադրանքի իրացմանը ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ արտերկրում ՝ ստեղծելով համապատասխան ենթակառուցվածք (մեծածախ և մանրամեծածախ շուկաներ, լոգիստիկ կենտրոններ և այլն), ինչպես նաև խթանելով արտահանումը  տարբեր գործիքներով (ներառյալ հարկային)։

 

- Արդյո՞ք չի կարելի Գյուղատնտեսության մասին օրինագծում, որի մասին խոսել էիք ավելի վաղ, ներառել կետլ, որը նախատեսեր պայմանագրային հարաբերությունների կարգավորման մեխանիզմներ:

 

Չեմ կարծում, որ դա պետք է կարգավորվի օրենքով։ Սակայն, մենք Ամանորից հետո նախատեսում ենք ուժեղացված ռեժիմով շփվել ֆերմերների հետ՝ թախանձագին հորդորելով նախապես պայմանագրեր կնքել վերամշակողների հետ։

 

- Մեր նախորդ հանդիպման ժամանակ Դուք խոսեցիք երիտասարդ ֆերմերներին աջակցության ծրագրի մասին։  Հիմա ինչ փուլում է ծրագիրը։ Արդեն կա՞ն կոնկրետ աշխատանքներ:

 

Նախ, մենք միանգամայն հստակ գիտակցում ենք, որ առանց երիտասարդների ներգրավվածության ոլորտում դժվար կլինի հասնել էական հաջողության: Երկրորդ, նման ներգրավումն արդյունավետ կլինի, եթե խնդրի լուծման նկատմամբ լինի համակարգային  մոտեցում։ Մասնավորապես, մենք նախատեսում ենք սկսել նման ներգրավվածություն միջնակարգ դպրոցների ավագ դասարաններից սկսած եւ վերջացրած պետական դրամաշնորհների տրամադրմամբ, ինչպես նաեւ նպաստել գյուղում բիզնեսի զարգացման համար միջազգային կազմակերպությունների դրամաշնորհների տրամադրմանը: Ըստ մեր հայեցակարգի ՝ երիտասարդ ֆերմերների շարքը մենք դասում ենք մինչև 35 տարեկան անձանց։  Չեմ բացառում, որ քննարկումների արդյունքում ինչ-որ բան կարող է փոխվել։

 

- Ագրոհատվածի ո՞ր ուղղություններն է ընդգրկելու երիտասարդ ֆերմերներին աջակցության ծրագիրը:

 

Կարծում եմ, որ դա ավելի շատ վերաբերելու է գյուղմթերքի փոքր վերամշակմանը։ Ենթադրում եմ, որ նրանք կարող են ներգրավվել այնպիսի ոլորտում, ինչպիսին են non - food agriculture-ը (ոչ պարենային գյուղատնտեսությունը)։  Սա վերաբերում է ծաղիկների, բնական ներկերի, կամ  դեղաբույսերի արտադրությանը: Եվ, իհարկե, այն ամենը, ինչ կապված է թվային եւ նորարարական գյուղատնտեսության հետ, քանի որ այստեղ անհրաժեշտ են որոշակի հմտություններ, հատուկ կրթություն, համապատասխան մոտիվացիա եւ նոր գագաթներ նվաճելու կողմնորոշում:

 

- Այսպիսով, դուք ցանկանում եք խթանել գյուղատնտեսական կրթությունը երիտասարդների շրջանում և ինչ-որ փոփոխություններ մտցնել գյուղատնտեսի մասնագիտության վերաբերյալ նրանց մտածողության մե՞ջ:  Քանի որ այսօր նկատվում է միտում, երբ երիտասարդներն ավելի ու ավելի քիչ են ցանկանում իրենց ապագան կապել հողի, մասնավորապես գյուղատնտեսության հետ։

 

Աջակցելով երիտասարդ ֆերմերներին՝ մենք ուզում ենք նրանց ասել, որ գյուղատնտեսությունը չի նշանակում ցեխ, գարշահոտություն, ցածր եկամտաբերություն։  Կցանկանայի, որ երիտասարդների շրջանում հասունանար  ըմբռնումը, որ գյուղատնտեսությունը կարող է լինել շատ գեղեցիկ, արժանապատիվ, օգտակար և սոցիալական ուղղվածության բիզնես։  Քանի որ ոչ բոլոր բիզնեսներն են բարոյական բավարարվածություն  պատճառում։ Բայց երբ դու արտադրում ես այն, ինչ հարկավոր է բոլորին, և դա անում ես արժանապատվորեն ՝ որակյալ ապրանքներ մատակարարելով, դրանից հաճույք ես ստանում։  Հավատացեք, այն մարդիկ, ովքեր հացահատիկ են արտադրում, եւ նրանք, ովքեր զբաղվում են ինչ-որ թունավոր նյութերի արտադրությամբ, որոնք նույնպես անհրաժեշտ են, նրանք բոլորովին տարբեր են: Հացահատիկ արտադրողը, իմ կարծիքով, ավելի երջանիկ է, քանի որ նա արտադրում է հաց: Սա ազնիվ եւ սոցիալապես նշանակալից իրադարձություն է: Որոշակի տարիքից մարդիկ սկսում են մտածել դրա մասին։  Մեր խնդիրն է, որ երիտասարդները նույնպես այդ մասին մտածեն։ Ընդհանուր առմամբ, հաջողության բանալին կրթությունն է։  Պետք է հնարավորություն տալ մեր երիտասարդներին որակյալ կրթություն ստանալ։ Մնացած ամեն բան, իհարկե, կարեւոր է, բայց, իմ կարծիքով, երկրորդական է ։

 

- Ստացվում է՝ մենք կհեռանանք սուբսիդավորման քաղաքականությունից։

 

Այո, մենք կհեռանանք: Սուբսիդավորումն, իհարկե, կմնա պետական աջակցության մի մասը, բայց, կարծում եմ, գերիշխող դիրք չի զբաղեցնի։  Մենք մտադիր ենք օգտագործել տարբեր մեխանիզմներ, այդ թվում՝ ոչ դրամական աջակցության մեթոդներ, հարկային և դրամաշնորհային մեխանիզմներ։

 

- Ձեր կարծիքով, որ ուղղություններով են առավել անհրաժեշտ հարկային արտոնությունները՝  հաշվի առնելով մեր գյուղատնտեսության առանձնահատկությունները:

 

Կարծում եմ, որ առաջին հերթին դրա կարիքն ունեն մեր արտահանողները։ Հատկապես

նրանք, ովքեր զբաղվում են առաջնային արտադրության  գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանմամբ (fresh foods): Կարծում եմ, որ հարկային արտոնություններ են պետք նաև ԱԱՀ-ի տեսանկյունից ։  Քանի որ Հայաստանը, ցավոք, այն սակավաթիվ երկրներից է, որտեղ չկա Սննդամթերքի ԱԱՀ-ի արտոնյալ դրույքաչափ։  Դա նաև սոցիալապես կարևոր հարց է, և գյուղատնետսական բիզնեսի զարգացման հարց։  Թեև  կառավարությունում մեր գործընկերների հետ միասնական կարծիք չունենք այս հարցի շուրջ, բայց ես խորապես համոզված եմ և քանի դեռ աշխատում եմ կառավարությունում ՝ պայքարելու եմ պարենային խմբի համար ԱԱՀ-ի դրույքաչափի նվազեցման համար։

 

- Խոսելով արտահանողների մասին՝ չեմ կարող Ձեզ չհարցնել արտահանման շուկաների դիվերսիֆիկացման մասին, ինչը, կարելի է ասել, մեր գյուղատնտեսության "աքիլեսյան գարշապարն" է: Ի՞նչ է այսօր այդ առումով ձեռնարկում նախարարությունը։

 

Իսկապես, դա մեզ համար բավականին լուրջ խնդիր է։  Իհարկե, մեր գյուղատնտեսության գերակշիռ մասը կողմնորոշված է դեպի ԵԱՏՄ շուկա, ավելի շատ դեպի ՌԴ արտահանում։  Հետեւաբար, թե մեր ռազմավարությունում, թե մեր փաստացի գործողություններում, մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի դուրս գանք երրորդ երկրների շուկաներ, մասնավորապես՝ Սինգապուր, Վիետնամ, Ճապոնիա, ԵՄ երկրներ, եւ այլն: Բայց դա այնքան էլ հեշտ չէ, եւ ոչ էլ՝ արագ:

 

- Խնդիրն առնչվում է  լոգիստիկայի՞ն:

 

Ոչ միայն լոգիստիկային: Բանն այն է, որ այդ շուկաներ դուրս գալու համար անհրաժեշտ է ունենալ գիտելիքների այլ մակարդակ (դարձյալ՝ կրթություն), այլ որակի արտադրանք, որոնք համապատասխանում են այդ երկրների սննդի անվտանգության պահանջներին ։  Պետք է իմանալ նրանց չափանիշները և կիրառել, պետք է ունենալ որոշակի առևտրային հմտություններ, որպեսզի գտնել նոր շուկաներ և հնարավորություն ունենալ արտահանել: Այս ամենը շատ բարդ է եւ պահանջում է շատ ուժեր ու միջոցներ:

 

- Արդյո՞ք կարծում եք, որ մենք այնքան էլ մոտիվացված չենք երրորդ երկրների շուկաներ դուրս գալու համար:  Այլ կերպ ասած ՝ արտահանման հնարավորություն կա և սկզբունքորեն բավարարվու՞մ ենք նրանով, ինչ ունենք։

 

Արտահանողների որոշակի մասը վերաբերում է հենց այս կատեգորիային, բայց կան ավելի առաջադեմ ֆերմերներ, որոնք ցանկանում են երրորդ երկրներ մատակարարել, թեեւ ավելի փքիչ, բայց ավելի թանկ: Արդեն արտահանողների համագործակցություն կա, որը միավորվել է որոշակի "Էքսպորտ Արմենիա" խմբում, որոնք օգնում են միմյանց արտահանման հարցերում, օգնում են նաեւ մեզ այդ ոլորտում պետական քաղաքականության մշակման հարցում:

 

- Վերջում չեմ կարող չհիշել մեր նախորդ խոսակցությունը, որտեղ դուք խոսում էիք այն մասին, որ ձեզ չեք համարում պաշտոնյա՝ որպես այդպիսին: Այս ընթացքում իրավիճակը ինչ-որ կերպ փոխվե՞լ է։

 

Չեմ կարծում, որ այս ընթացքում իմ մեջ ինչ-որ ներքին փոփոխություններ են տեղի ունեցել։  Հավանաբար, ես, պարզապես, ավելի սովոր եմ չինովնիկական աշխատանքին։ Նույնիսկ, հարցը սովորությունը չէ, այլ այն, որ հիմա ես ավելի շատ սկսեցի հասկանալ, թե ինչու է հարցը լուծվում շատ երկար, ինչի հետ ես արմատապես համաձայն չեմ կրկին: Իմ տեղում ես փորձում եմ ամեն ինչ անել, որպեսզի արագացնեմ այս կամ այն հարցի լուծումը։  Բայց միևնույն է, ես չեմ կարծում, որ պաշտոնյայի աշխատանքն ինձ համար է ։  Եվ առավելագույնս իմ կողմից փորձում եմ ինչ-որ օգտակար բան անել։ Եվ եթե ինչ - որ պահի զգամ, որ օգտակար չեմ, ապա ես առաջինը կօգտվեմ դրանից (ծիծաղում է-խմբ.) ։  Ժվանեցկու մի քիչ անպարկեշտ արտահայտություն կա՝ " խորհրդակցության ժամանակ՝ փոխանակ  ոտքի կանգնենք և գոռանք՝ ինչ եք անում, մենք գլահակ նստած՝ մտածում ենք. էս ինչ են անում":

 

Եթե գա այն պահը, երբ գլուխներս կախենք ու արտահայտվենք միայն մեր ներսում, ուրեմն, ժամանակն է հեռանալ, ժամանակն է ուղղակի փախչել երկրի կառավարման համակարգից։