Ուրբաթ, 18 Փետրվարի 2011 12:27
Հայաստանից «մտքերի արտահոսքը» հանդիսանում է անբարենպաստ տնտեսական հեռանկարների արդյունք
ԱրմԻնֆո. Գործազրկությունը ճգնաժամի ընթացքում, անգամ աշխարհի ամենահզոր պետություններում, դարձավ գլխավոր պրոբլեմներից մեկը և, բնական է, որ չր կարող չսրվել հատկապես տնտեսության կառավարման արատավոր համակարգ ունեցող երկրներում, ինչպիսին արդեն երկար տարիներ հանդիսանում է մեր երկիրը: Գործազրկությունը կարևորագույն տնտեսական կարևորագույն ինդիկատոր է, որը բացահայտում է ընթացող տնտեսական գործընթացների էությունը, ինչպես նաև արտադրության միտումները, միաժամանակ որոշելով գործարար-ակտիվությունը և շատ այլ բաներ: Ցավոք, հենվելով միայն գործազրկության վերաբերյալ պաշտոնական տվյալներին դժվար է ճշգրտորեն վերլուծել կամ գնահատել աշխատանքի շուկան, մանավանդ, որ գործազրկության իրական մակարդակը տարբերվում է պաշտոնականից: Հայաստանի աշխատանքի շուկայում ընթացող գործընթացները գնահատելու խնդրանքով ԱրմԻնֆո գործակալությունը խնդրել է Զբաղվածության մասնավոր գործակալությունների ոլորտի Միության նախագահ, Հայաստանում ամենաառաջին կադրային գործակալություններից մեկի, «Տանժեր» ընկերության հիմնադիր, Նանա Հերունուն:
Տիկին Հերունի, Ձեր գործակալությունն արդեն 10 տարի է ինչ շուկայում է և, անկասկած, այդ ժամանակահատվածում հասցրել է ձևավորել հաճախորդների բավականին լուրջ բազա, որի շնորհիվ էլ կարելի է ընդհանուր պատկերացումներ կազմել Հայաստանի աշխատանքի շուկայում ընթացող միտումների, ինչպես նաև այդ շուկայի ապագայի մասին…
Նախքան աշխատանքի շուկայում տիրող իրավիճակը մեկնաբանելը կնշեի, որ «Տանժեր» ընկերությունը մասնագիտանում է օտարերկրյա գործատուների համար կադրեր փնտրելու ուղղությամբ, նրանց համար ընտրելով ղեկավար, ինչպես նաև բարձր և միջին օղակների կադրեր: Բնական է, մենք աշխատում ենք նաև տեղական կազմակերպությունների հետ, նրանց համար ընտրելով որակյալ մասնագետների: Սակայն, գործունեության առաջին օրվանից որոշեցինք մեր որոշակի «նիշան» ունենալ շուկայում և գործնականում չենք զբաղվում ցածր օղակների աշխատողների օրինակ, տաքսի ծառայությունների, մանրածախ առևտրի, հասարակական սննդի և այլ ոլորտների աշխատակիցների զբաղվածության հարցերով: Վերադառնալով շուկայում տիրող միտումներին, օրինակ, կարելի է նշել ինժեներա-տեխնիկական մասնագետների աճող պահանջարկը: Դեռևս մեծ պահանջարկ ունեն նաև IT-մասնագետները: Բարձր պահանջարկ ունեն նաև վաճառքի մենեջերները, տուր-մենեջերները, գրասենյակային աշխատողները, մասնավորապես, իրավաբանները և, իհարկե, հաշվապահները:
Այսինքն գործատուները բարձրակարգ մասնագետների պահանջարկ ունեն: Իսկ այդ պահանջն այսօր բավարարվո՞ւմ է:
Իհարկե, լավ մասնագետներ քիչ կան, սակայն այդ պրոբլեմը մեր երկրում նորություն չէ: Նրանց պակասը մենք զգում էին 10 տարի առաջ և շարունակում ենք զգալ նաև ներկայումս: Ցավոք, բարձրակարգ բոլոր մասնագետներն էլ, մանավանդ IT ոլորտի, արդեն վաղուց գտնվում են այլ երկրներում: Սակայն, այդ մասնագետների ծառայությունների դիմաց Հայաստանում արդեն սկսել են վճարել բավականաչափ լավ: Այնպես որ, այն տպավորությունը, որ Հայստանում աշխատանք չկա` սխալ է:
Իսկ հաճա՞խ է պատահում, որ ազատ աշխատատեղերը դատարկ են լինում, պարզապես, համապատասխան մասնագետների բացակայության հետևանքով:
Կան ազատ աշխատատեղեր, որոնք համապատասխան մասնագետի բացակայության պատճառով, ամիսներով մնում են թափուր: Դրանք հիմնականում IT- ոլորտի աշխատատեղեր են: Դժվար է նաև պրովիզոր-դեղագործի որոնման և ընտրության հարցը, որոնց պահանջարկը գնալով աճում է:
Տիկին Հերունի, Ձեր գնահատականերով աշխատանքի շուկայում տիրող իրավիճակը, ներկայիս ծանր սոցիալ-տնտեսական պայմաններում, միջնաժամկետ ապագայում, կարո՞ղ է արդյոք փոփոխվել:
Բնական է, մենք սպասում ենք, որ այդ իրավիճակը կբարելավվի: Որավհետռև դեռ նախաճգնաժամային փուլում միջազգային բազմաթիվ խոշոր ընկերություններ, որոնք իրենց ցանցն ունեն շատ երկրներում, նախատեսել էին իրենց մասնաճյուղերը բացել նաև Հայաստանում: Ցավոք, ճգնաժամի ամենաակտիվ փուլում այդ կազմակերպությունները բոլորն էլ դադարեցրին իրենց նախագծերը, իսկ որոշ ընկերություններ ընդհանրապես փակեցին իրենց գործող մասնաճյուղերը Հայաստանում: Սակայն, 2009 թվականին սկսեցին տեղի ունենալ արդեն հակադարձ միտումները, շուկան որոշակիորեն աշխուժացավ, որոշ միջազգային ընկերություններ անգամ սկսեցին վերականգնել իրենց նախագծերը Հայաստանում, բացելով մասնաճյուղեր: Սակայն, թե ինչպիսի թափով կզարգանա շուկան առաջիկա տարիներին, դեռևս պարզ չէ:
Մի շարք տեղական գործակալություններ աշխատանքի տեղավորման ծառայություններ են մատուցում նաև արտասահմանում: Ինչպիսի՞ լրջությամբ են այդ ծառայությունները պահանջված մեր քաղաքացիների կողմից:
Նորություն չէ, որ երկիրը լքել ցանկացողների թիվը մեծ է: Շատ ուսանողներ արտասահման են գնում փոխանակման ծրագրերով, պրակտիկայի: Լավ կլիներ, որ փորձ ձեռք բերելուց հետո նրանք վերադառնային հայրենիք, սակայն, բնական է, հաշվի առնելով մեր երկրում առկա իրականությունը, հնարավորության դեպքում մնում են այնտեղ: Արտասահմանում մասնագիտության գծով աշխատանք են փնտրում նաև բարձրակարգ մասնագետները: Սա ծայրաստիճան բացասական երևույթ է և հարկավոր է դրա դեմ պայքարել պետական մակարդակով, մշակելով նրանց աշխատանքի տեղավորման որոշակի պետական ծրագրեր, մի խոսքով, նրանց համար ստեղծելով համապատասխան խթաններ ու պայմաներ: Արտասահմանում պոտենցիալ ունեցող լավ մասնագետներին գնահատում են և նրանց միշտ էլ, այսպես ասած, «ձեռքից ձեռք են խլում», ընդ որում, արդեն ուսանողական նստարանից: Իսկ մենք, հակառակը, ցրիվ ենք տալիս մեր լավագույն կադրերը:
Պետք է նշեմ, որ վերջերս նկատվում են միտումներ, երբ մեր որոշ հայրենակիցներ, որոնք վաղուց արդեն հիմնավորվել էին արտասահմանում, վերադառնում են հայրենիք: Նրանց թիվը, իհարկե, չի կարելի համեմատել հայրենիքը լքողների թվի հետ: Եթե ստեղծվեին ավելի բարենպաստ տնտեսական, մասնավորապես, սեփական բիզնեսը վարելու պայմաններ, ապա վերադառնալ ցանկացողների թիվն անհամեմատ մեծ կլիներ:
Ի դեպ, պատասխանելով Ձեր հարցին, ասեմ, որ ըստ Հայաստանի գործատուների Միության հետազոտությունների, արտասահմանում մեր քաղաքացիների աշխատանքի տեղավորմամբ չի զբաղվում ոչ մի կադրային գործակալություն, բացառության մեկի, որն աշխատանքի է տեղավորում Ռուսաստանում: Դա մտորումների տեղիք է տալիս այն անձանց համար, որոնց Հայաստանի սահմաններից դուրս աշխատանք են առաջարկում: Պատրաստվելով արձագանքել նման առաջարկությանը, հարկավոր է առնվազն մանրազնին ուսումնասիրել այդ գործակալության գնանցման իրավական հիմքերը: Հարկավոր է մանրազնին քննարկել նաև գործակալության հետ պայմանագրի պայմանները, ինչպես նաև պահանջել, որպեսզի ցույց տան Հայաստանում գտնվող գործակալության և արտասահմանում գտնվող նրա գործընկերոջ միջև պայմանագիրը: Իսկ ավել լավ կլիներ խորհրդակցել իրավաբանի հետ, հետագայում լուրջ պրոբլեմների հետ չբախվելու համար:
Տիկին Հերունի, ըստ պաշտոնական տվյալների, 2010 թվականին գործազրկության
մակարդակը հասավ յոթ տոկոսի: Ձեր կարծիքով, ինչքանո՞վ են պաշտոնական տվյալները
տարբերվում գործազրկության իրական տվյալներից:
Դժվար է Հայաստանում իրական գործազրկության վերաբերյալ որևէ գնահատականներ տալ, մանավանդ, կարծում եմ, որ իրական ցուցանիշը շատ ավելի բարձր է, չէ՞ որ ոչ բոլոր գործազուրկներն են գրանցվում:
Ի՞նչն է այսօր խանգարում Հայաստանում աշխատանքի քաղաքակիրթ շուկա ստեղծելուն: Ինչպե՞ս կարելի է շուկան մաքրել անբարեխիղճ դերակատարներից: Չէ՞ որ նրանց գործունեությունը բարեխիղճ ընկերությունների համար ստեղծում է հեղինակության հետ կապված ռիսկեր…
Ցավոք, կադրային գործակալությունների նկատմամբ հասարակական կարծիքը չափազանց բացասական է: Դա տեղի է ունեցել այն պատճառով, որ նման ընկերությունները հեշտությամբ բացվում և նույնպիսի հեշտությամբ էլ փակվում, հաճախ նաև անհետանալով ու խաբելով բազմաթիվ մարդկանց: Ընդ որում, հասարակության մեջ նման կազմակերպությունների ծառայություններին չդիմելու հաստատուն ցանկություն է ձևավորվում: Նման իրավիճակն առողջացնելու և կարգավորելու նպատակով անցյալ տարի Հայստանի արդյունաբերողների և գործատուների Միությանը կից ստեղծվեց Զբաղվածության մասնավոր գործակալությունների ոլորտի Միությունը: Ես հանդիսանում եմ այդ միության նախագահը: Այդ կառույցի նպատակը կայանում է նրանում, որ որպեսզի կոորդինացնի Միության մասնակիցների գործունեությունը, նպաստելով պրոբլեմների լուծմանը, կապված անբարեխիղճ մասնակիցների գործունեության հետ, այսինքն, պաշտպանել զբաղվածության մասնավոր գործակալությունների իրավունքները, ինչպես նաև նպաստել ոլորտի սոցիալական գործընկերության իրավական բազայի կատարելագործմանը:
Այսինքն, այսօր զբաղվածության մասնավոր գործակալությունների գործունեությունը ոչ մի կերպ չի՞ կարգավորվում պետության կողմից:
Դեռևս 2000 թվականին, երբ բացում էինք մեր ընկերությունը, նման կազմակերպությունների լիցենզավորումը պարտադիր պայման էր, ինչով զբաղվում էր Սոցիալական ապահովության նախարարությունը: 2002 թվականին լիցենզավորումը վերացվեց: Ներկայումս նախարարույթունը նորից ցանկանում է վերականգնել զբաղվածության մասնավոր գործակալությունների պարտադիր լիցենզավորումը: Սակայն մեր գործունեության կարգավորումը նախարարությանը փոխանցելը մենք համարում ենք ավելորդ, և այս հարցում մեզ սատարում է նաև Արդունաբերողների և գործատուների Միությունը: Բոլորս էլ լավ ենք հիշում, թե ինչպիսի հեշտությամբ էին այդ լիցենզիաները տրամադրվում: Նույն բանը կարող է կրկնվել նաև հիմա, ավելին, ինչպես և նախկինում, նման կարգավորումն այս ոլորտում կաառաջացնի լրացուցիչ կոռուպցիոն ռիսկեր: Սյնուամենայնիվ գտնում եմ, որ անհրաժեշտ է այնպիսի մի մարմնի գոյությունը, որը մանրամասն տեղեկատվության կտիրապետեր այս կամ այն զբաղվածության գործակալության հուսալիության վերաբերյալ: Դա աշխատանք փնտրողներին կօգներ խույս տալ անբարեխիղճ մասնակիցների հետ «հանդիպելուց»:
Աշխատանքային օրենսդրությունը նպաստո՞ւմ, թե՞ խանգարում է աշխատանքի շուկայի զարգացմանը:
Աշխատանքային գործող օրենսդրությունը, ինչպես ցանկացած օրենսդրություն, կատարյալ լինել չի կարող, այն մշտապես գտնվում է լրացումների ու փոփոխությունների փուլում: Մասնավորապես, այն չի լուծում, իմ կարծիքով, շուկայի ամենաարդիական խնդիրներից մեկը: Խոսքը գնում է «վոլոնտյորների» գործունեության իրավական կարգավորման բացակայության մասին, մեր օրենսդրությունում «վոլոնտյոր» հասկացությունը բացակայում է: Դա պրոբլեմներ է առաջացնում ինչպես իրենց, վոլոնտյորների, որոնց աշխատանք փնտրելու փորձերը դատապարտված են անհաջողության, այնպես էլ գործատուների համար, որոնք իրավունք չունեն ընկերությունում պահել վոլոնտյորների: Եթե գործատուն աշխատանքի է ընդունում վոլոնտյորին, պարտավոր է նրան գրանցել և վճարել գոնե նվազագույն աշխատավարձ, հակառակ դեպքում կարող է տուգանվել: Այս պրոբլեմները, բնականաբար, փոխում են գործատուների գերադասությունները` փորձ ունեցող աշխատակիցների օգտին:
Ստացվում է, որ գործատուների ընտրությունը դեռևս կանգ է առնում փորձ ունեցող աշխատակիցների վրա: Այստեղից կարելի է գալ հետևության, որ մեր գործատուներն առայժմ չեն ցանկանում ներդրումներ կատարել իրենց կադրերում, ինքնուրույն աճեցնելով նրանց:
Վերջերս մեր գործատուների մոտ նկատվում է մարդկային ռեսուրսների կարևորությունը հասկանալու և դրանց զարգացմումը ֆինանսավորելու միտումներ: Սակայն, ցավոք, դրանք բացառիկ դեպքեր են: Հիշեցնեմ, որ ըստ արտասահմանյան փորձագետների գնահատականների, ձեռնարկության հաջողության 80 տոկոսը կախված է մարդկային կապիտալից: Հետևաբար, «Կադրերն են որոշում ամեն ինչ» լոզունգն արդիական է նաև այսօր: Սակայն, մեր որոշ գործարարներ անգամ հպարտանում են իրենց կադրերի հոսունությունով, հավանաբար չկասկածելով, որ ձեռնարկության համար դա շատ վատ ցուցանիշ է և խոսում է ընկերությունում, առնվազն, գրագետ մենեջմենտի բացակայության մասին:
Բարեկամներին ու ծանոթներին աշխատանքի ընդունելու ավանդույթը, հավանաբար, դեռ շատ կխանգարի իրոք տաղանդավոր երիտասարդների աշխատանքի տեղավորելուն…
Ցավոք, այդ ավանդույթն ինչ-որ տեղ դեռևս պահպանվել է: Սակայն, այնուամենայնիվ միտումները տանում են նրան, որ գործատուն, հասկանալով անաշխատունակ բարեկամին աշխատանքից ազատելու հետ կապված առաջիկա դժվարությունները, ավելի շատ է սկսում ձգտել աշխատողների ընտրության ավելի քաղաքակիրթ մեթոդներին: Երբեմն բարեկամին աշխատանքից ազատելու համար գործատուներն ստիպված են լինում դիմել կադրային աուդիտ իրականացնող կազմակերպությունների: Նրանք գործատուներին օգնում են բացահայտել այս կամ այն աշխատակցի ցածր արտադրողականության պատճառները և արդեն այս մասնագետների օգնությամբ գործատուն փորձում է բարեկամին ազատել զբաղեցրած պաշտոնից:
Ցավոք Հայաստանում աշխատանքից ազատելու քաղաքիրթ տարբերակները բացառություն են կազմում` սկսած իրավական տարրական խախտումներով և վերջացրած պերսոնալի «դուրս մղման» նախապես անհաջող ու ագրեսիվ տակտիկայով: Մեր ընկերությունն առաջարկում է Հայաստանի համար նորույթ հանդիսացող, բայց, հուսով եմ, հեռանկարային մի ծառայություն` աութփլեյսմենթի ծառայությունը, որն իրենից ներկայացնում է ընկերության և աշխատակիցների միջև աշխատանքային հարաբերությունները դադարեցման ձևը և նախատեսում է աշխատանքից ազատված աշխատակիցներին աշխատանքի տեղավորման հարցում օգնելու նպատակով մասնագիտացված կազմակերպությունների ներգրավումը: Այսպիսով, աութփլեյսմենթի ծառայությունը թույլ կտա պահպանել «լավ գործատուի» հեղինակությունը, դրանով իսկ կանխարգելելով աշխատողների արտադրողականության հնարավոր իջեցումը, միաժամանակ կրճատելով այն ծախսերը, որոնք կարող են կապ ունենալ գործատուի և աշխատանքից դուրս եկող աշխատողի միջև իրավական հարցերի ճշգրտման հետ: Միջազգային ընկերությունների համար աութփլեյսմենթը կադրային քաղաքականության սովորական պրոցեդուրա է: Հուսով եմ, որ այն տարածում կգտնի նաև մեզ մեր երկրում: Մեր ընկերությունը զբաղվում է նաև աշխատողների Աութսթաֆինգի և Աութսորսինգի ծառայություններով, որոնցից առայժմ օգտվում են հիմնականում արտասահմանյան ընկերությունները:
Տիկին Հերունի, որքա՞ն «ռեզյումեներ» եք ունեցել 2010 թվականին: Ինչպե՞ս է այդ ցուցանիշը փոփոխվել 2009 թվականի համեմատ:
2010 թվականին, 2009 թվականի համեմատ գրանցվել է 20 տոկոսով ավելի մարդ: Իրականում, քանակական ցուցանիշները մեզ չեն հետաքրքրում, քանի որ մենք ակտիվորեն աշխատում ենք որակական ցուցանիշների վրա:
Ճգնաժամային փուլում լուրջ անկում ապրեց շինարարության ոլորտը: Ինպե՞ս դա անդրադարձավ Ձեր ցուցանիշների վրա:
Շինարարության ոլորտն իրոք, լրջորեն տուժեց ճգնաժամից, այնուամենայնիվ, շինարար-ինժեներների պահանջարկ միշտ էլ կա: Կան անգամ ընկերություններ, որոնք պատրաստվում են Հայաստանում բացել իրենց մասնաճյուղերը:
Ինչպիսի՞ աշխատավարձի են հավակնում մեր աշխատանք փնտրողները: Նրանց պահանջները համապատասխանո՞ւմ են իրենց ունակություններին ու գիտելիքներին:
Մեր գործակալության հետ պայմանագրի գրանցման և կնքման ժամանակ աշխատանք փնտրողները նշում են աշխատավարձի ցանկալի մակարդակը, ինչպես նաև աշխատանքային օրվա տևողությունը, ցանկալի թափուր տեղերը և այլն: Բնական է, տարբեր փնտրողներ ունենում են տարբեր նախապատվություններ, հետևաբար դժվար է նշել աշխատավարձերի որևէ միջին մակարդակ: Սակայն, նշեմ, որ, լավ գիտելիքներ ու փորձ չունեցող փնտրողները հաճախ նշում են բարձր աշխատավարձեր: Նման դեպքերում մենք, որպես կանոն, նախապես զգուշացնում ենք աշխատանքի տեղավորման հետ կապված դժվարությունների մասին, դատարկ խոստումներով չհուսադրելու համար:
Աշխատանքում մեզ ամենից շատ օգնում է այն, որ աշխատում ենք առավելագույնս հասկանալ թե աշխատանք փնտրողների, և թե գործատուների պահանջները: Հետևաբար, գրանցման ժամանակ խնդրում ենք ռեզյումեն լրացնել գրավոր, քանի որ ձեռագրով էլ կարելի է որոշել մարդու բնութագիրը: Այն, թե ինչպես է նա ձևավորում իր ռեզյոմեն, շատ բան է ասում նրա հակվածությունների ու ընդունակությունների մասին: Բացի այդ, փնտրողին գրանցելիս մեր աշխատակիցները նրա հետ զրուցում են, ինչը թույլ է տալիս թեթևացնել նրան անհրաժեշտ թափուր աշխատատեղի որոնման գործընթացը:
Էլիտա Բաբայան
ԱՎԵԼԱՑՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Սարգիս Խաչատրյան. Մեր գործունեությունն ուղղված է լինելու հաճախորդների փորձառության բարելավմանը
Բիզնեսի թվայնացման հիմնախնդիրը, ո՞ր հանգրվանում է Հայաստանը
Գևորգ Մանթաշյան. Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունը հետևողական աշխատանք է տանում Հայաստանում ստարտափների կայացման ուղղությամբ
Bank of Georgia-ն հայտարարել է 303.6 մլն դոլարով "Ամերիաբանկի" ձեռք բերման շուրջ նախնական համաձայնության մասին