Հինգշաբթի, 24 Հոկտեմբերի 2019 16:41

Արմինֆո. Հայաստանը վեց կետով վատթարացրել է իր դիրքերը Համաշխարհային բանկի Doing Business վարկանիշում ՝ անցյալ տարվա 41 - րդ տեղից իջնելով 47-րդ տեղն ընթացիկ տարում։

 

Կառավարության այսօրվա նիստում Էկոնոմիկայի նախարար Տիգրան Խաչատրյանը պարզաբանումներ է ներկայացրել Համաշխարհային բանկի հրապարակած «Դուինգ բիզնես 2020» թվականի զեկույցում տրված գնահատականների վերաբերյալ։ Նախարարը, մասնավորապես նշել է, որ զեկույցը յուրաքանաչյուր երկրի համար գործարարությամբ զբաղվելու տաս ցուցիչ է օգտագործում։ «Հայաստանն այս տարվա գնահատման արդյունքում ունի 74.5 միավոր, որը 2019 թվականի համեմատ նույն մեթոդաբանությամբ տրված գնահատականի համեմատ առաջընթաց է արձանագրել 1.3 միավորով։ Այսինքն՝ մենք նախորդ տարվա մեր վիճակի համեմատ ունենք առաջընթաց։ Եվ դա մեր կողմից մի շարք ոլորտներում իրականացված բարեփոխումների արդյունք է»,- ասել է Տիգրան Խաչատրյանը։

 

Նախարարը նշել է, որ Հայաստանը վարկանիշային հետընթաց չի ունեցել, այլ դիրքում է արձանագրել հետընթաց։ «Ուզում եմ պարզաբանել, որ մենք հատկապես առաջընթաց բարեփոխումներ ենք արձանագրել «հարկերի վճարում» ուղղությամբ, և դա պայմանավորված էր այն հանգամանքով, որ մենք ԱԱՀ վերադարձ ենք նախատեսում։ Սա գնահատվել է որպես էական ռեֆորմ։ Դրական առաջընթաց ենք արձանագրել քաղաքաշինական թույլտվությունների առնչությամբ»,- նշել է Տիգրան Խաչատրյանը՝ հավելելով, որ առաջընթաց է արձանագրվել նաև արտաքին առևտրի և մի շարք այլ փոքր ցուցիչների ուղղությամբ: Նախարարի խոսքով, հետընթացն էլ պայմանավորված է այն փաստով, որ Համաշխարհային բանկն այս տարի առաջին անգամ փոխել է իր գնահատման մեթոդաբանությունը «փոքր բաժնետերերի շահերի պաշտպանություն» կոչվող ցուցիչը հաշվարկելու առումով։ «Այսինքն՝ այս ցուցիչն առանձին վերցված ունի 6 ենթացուցիչներ, որոնք նախորդ տարվա գնահատման արդյունքում որակվում էին, թե մեր իրավական կարգավորումները որքանով են պաշտպանում փոքր բաժնետերերի շահերը։ Եվ մենք այդտեղ էական ռեֆորմ էինք արել, ԱԺ էինք տարել Բաժնետիրական ընկերությունների մասին օրենքի նախագիծ, որը կարգավորումների տեսանկյունից ապահովում էր էապես ավելի պաշտպանվածություն, քան անցյալում էր»,- ասել է նախարարը և հավելել, որ այս տարի ՀԲ-ն իր գնահատման մեթոդաբանության մեջ ոչ միայն իրավական կարգավորումների առկայությունն է հաշվի առնում, այլ նաև այն, թե դրանց արդյունքում արժեթղթերի բորսայում քանի ցուցակված մասնավոր կազմակերպություններ կան, որոնք բաժնետոմսեր են շրջանառում։ Այսինքն՝ բորսայի կայացվածությունը դարձել է որպես գնահատման հիմք։

 

«Սկզբունքորեն դա վատ նորություն չէ, որովհետև մենք անցած տարվանից այս թեման անընդհատ քննարկում ենք, և սա մեր կառավարության օրակարգի կարևորագույն հարցերից է: Ուզում եմ ասել, իմիջիայլոց, անցած տարվանից այդ առումով որոշակի, շատ աննախադեպ իրադարձություններ են եղել Հայաստանում. մի քանի ընկերություններ որոշակի բաց բաժանորդագրություն են արել, երկու ընկերություն պարտատոմսեր են թողարկել, որը, ըստ էության, նախաքայլ է արժեթղթերի բորսայում հայտնվելու: 60 մլն դոլարին համարժեք գումար են ներգրավել: Եվ եթե դա է պատճառը, մենք, ըստ էության, գտնվում ենք նախապատրաստական մի շրջանում: Սա նաև մեզ համար ահազանգ պետք է լինի, որ իսկապես ավելի ակտիվացնենք արժեթղթերի բորսայի հետ կապված մեր աշխատանքները: Ես գիտեմ, որ բորսայի սեփականատերերը, նաև ներգրավված ընկերությունները մտադրություններ ունեն ակտիվացնել, որովհետև նոր տնտեսական պայմաններում դրա համար բավական բարենպաստ իրավիճակ է ստեղծվել, և այս ահազանգը մեզ պետք է խթանի, որպեսզի մենք ավելի ինտենսիվ աշխատենք այդ ուղղությամբ»,- նշել է Նիկոլ Փաշինյանը:

 

Միաժամանակ, ինչպես կարծում են ԱրմԻնֆո-ի տնտեսական վերլուծաբանները, մեկնաբանելով ֆոնդային շուկայի զարգացման մակարդակը եւ օրինակ բերելով այն ընկերություններին, որոնք մտադիր են դուրս գալ բորսա, երկրի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ցույց տվեց, որ իրականում չի տիրապետում ոչ թեմային, ոչ ճշգրիտ տեղեկատվությանը: Նա, ամենայն հավանականությամբ, ապատեղեկացված է։ Բանն այն է, որ Հայաստանի ֆոնդային բորսայում (AMX) ֆոնդային հարթակն արդեն վաղուց փաստացի չի գործում։ Հայաստանում վաուչերային սեփականաշնորհման գործընթացից հետո կապիտալի կենտրոնացման հզոր ալիքը 90-ականների սկզբին կապիտալի շուկայի և հատկապես կորպորատիվ բաժնետոմսերի շուկայի զարգացման շանս չթողեց: Երկրում արագ տեմպերով զարգանում էին օլիգոպոլիաները և օլիգարխիկ կապիտալը ։  90-ականների երկրորդ կեսին ստեղծված Արժեթղթերի հանձնաժողովի կողմից փոքր բաժնետերերի իրավունքները պահպանելու և պաշտպանելու փորձերը լիովին ձախողվեցին դրա լուծարումից և մեգակարգավորիչի գործառույթները Հայաստանի Կենտրոնական բանկին փոխանցելուց հետո: Տուժեցին հազարավոր մինորիտար բաժնետերեր՝ մաժորիտար սեփականատերերի կողմից ընթացակարգերի պահպանման առումով առավելապես անօրինական՝ ընկերությունների վերակապիտալացման և մինորիտարների բաժնետոմսերի չնչին գներով գնման պատճառով:

 

ՀՀ ԿԲ-ն իր թևի տակ վերցրեց նաև Հայաստանի ֆոնդային բորսայի գործունեությունը, որի միակ ակտիվությունը դրսևորվեց բացառապես արժութային հարթակում։ Այսօր Հայաստանում կորպորատիվ բաժնետոմսերի շուկա գոյություն չունի ՝ հանրային ընկերությունների բացակայության պատճառով՝ չհաշված ԲԲԸ կարգավիճակ ունեցող մի քանի առեւտրային բանկեր ։  Ընդ որում՝ այդ բանկերի բաժնետոմսերը գրեթե չեն գնանշվում բորսայում, դրանց մասնակցությամբ արդեն վաղուց չեն գրանցվում խոշոր գործարքներ, <շուկայական> կապիտալացման մակարդակի ֆորմալ հաշվարկման նպատակով կնքվող անհրաժեշտ գործարքներից բացի:

 

Վարչապետը, խոսելով նոր ընկերությունների՝ ֆոնդային շուկա դուրս գալու մասին, ցավոք, չի նշել, որ խոսքը ոչ թե այդ թողարկողների բաժնետոմսերի, այլ պարտքային արժեթղթերի ՝ պարտատոմսերի մասին է, որոնց շուկան վերջին շրջանում աշխուժացել է տոկոսադրույքների ընդհանուր մակարդակի նվազման եւ այդ ընկերությունների կողմից նախկինում վերցրած թանկարժեք բանկային վարկերը վերաֆինանսավորելու անհրաժեշտության կապակցությամբ: Բայց այդ պարտատոմսերի ցուցակման ընթացակարգը թողարկողների կողմից դանդաղ և դժկամորեն է ընթանում:  Պարտատոմսերի շուկա դուրս եկած <Սպայկա> (տրանսպորտ և լոգիստիկա) և <Յուքոմ> ընկերությունները հրապարակային չեն և ունեն փակ ընկերությունների կարգավիճակ: <Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ> ԲԲԸ-ն, որը նույնպես չի գնանշում իր բաժնետոմսերը, նույնպես վերջերս շուկա է դուրս եկել պարտքային արժեթղթերով, որոնց ավելի քան 80% - ը նորմինացված է ԱՄՆ դոլարով: Որպես կանոն՝ պարտատոմսերի թողարկումն անցնում է փակ, ոչ հրապարակային ռեժիմով, ինչը, ամենայն հավանականությամբ, վկայում է, այսպես կոչված, <խարիսխային> ներդրողների հետ նախնական պայմանավորվածության առկայության մասին, որոնք պատրաստ են միջոցներ տրամադրել ընկերություններին՝ ռիսկերի դիմաց որոշակի (4-5%) պարգևատրմամբ:

 

Փաստորեն, Հայաստանում կորպորատիվ բաժնետոմսերի կազմակերպված հրապարակային շուկա գոյություն չունի, եւ այդ ուղղությամբ որեւէ առաջխաղացում չի նկատվում։  Պետության կողմից վերահսկվող մի շարք ձեռնարկությունների եւ ընկերությունների հրապարակային սեփականաշնորհման մի քանի փորձեր բաժնետոմսերի բորսային վաճառքի միջոցով բախվել են իրենց փաստացի տերերի ուժեղ հակազդեցությանը՝  ի դեմս տնօրենների կորպուսի եւ իշխանության լոբբիստների: Նշենք նաև, որ ֆոնդային շուկայի զարգացման հարցերը բազմիցս քննարկման թեմա են դարձել ՀՀ կառավարության և Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) միջև, նույնիսկ ծրագիր է մշակվել, սակայն գործն այդպես էլ մեռյալ կետից չի շարժվել: