Երկուշաբթի, 28 Հոկտեմբերի 2019 14:15

Արմինֆո.Հայաստանի էներգետիկ ոլորտը մշտապես գտնվել է եւ գտնվելու է երկրի հասարակության ուշադրության կենտրոնում, ինչը միանգամայն հիմնավորված է պետության տնտեսության զարգացման տեսանկյունից, և, ի վերջո, քաղաքացիների բարեկեցության մակարդակի բարձրացման տեսանկյունից։ 

Հաշվի առնելով ՀՆԱ-ի աճի տեմպերը մինչեւ երկնիշ մակարդակ ավելացնելու իշխանությունների մտադրությունները ՝ էներգետիկայի զարգացման հարցը գնալով ավելի արդիական է դառնում։  Հայրենական էներգետիկայի զարգացման խնդիրների և ծրագրերի մասին ԱրմԻնֆո տնտեսական մեկնաբան Ալեքսանդր Ավանեսովը զրուցել է ոլորտը համակարգող ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարի տեղակալ Հակոբ Վարդանյանի հետ:

 

-Հայաստանում սկսվել է հայկական էներգետիկայի զարգացման նոր ռազմավարության մշակումը 2020-2040թթ.համար: Ինչո՞վ է պայմանավորված դրա մշակման անհրաժեշտությունը, եւ ի՞նչ է այն նախատեսում:

 

- Նշեմ, նախևառաջ, որ մինչև վերջերս կիրառվել է ավելի վաղ հաստատված 2014-2036թթ. ռազմավարությունը: Սակայն անցած տարի երկրում տեղի ունեցած զարգացումները, այդ թվում ՝ քաղաքական գործընթացները, մեզ ստիպեցին վերադառնալ այդ փաստաթղթին՝ հայրենական էներգետիկայի վիճակը և զարգացման հեռանկարները գնահատելու նպատակով: Մեզ համար շատ կարևոր է, որ նոր ռազմավարությունը հասկանալի և հասանելի լինի ոչ միայն մասնագետներին, այլև լայն հանրությանը։  Բայց ամենակարեւորն այն է, որ այն պետք է լինի իրատեսական եւ ոչ ծանրաբեռնված:

 

Հասկանալի է, որ նոր ռազմավարության հիմքում դրվելու են այն բաղադրիչները, որոնք վերաբերում են, հիմնականում, էլեկտրաէներգետիկային։  Փաստաթուղթը բաղկացած կլինի մի քանի գլուխներից ։   Առաջին գլուխը, օրինակ, նվիրված կլինի գեներացիային, թե ինչ օբյեկտներ պետք է կառուցել, ինչ զարագցնել, և ինչ թողնել նախկին մակարդակում։  Երկրորդ գլուխը նվիրված կլինի էլեկտրաէներգիայի հաղորդման համակարգի հետ կապված հարցերին, երրորդը ՝ էներգաարդյունավետությանը։  Մեկ այլ գլուխ նվիրված կլինի ինստիտուցիոնալ հարցերին, որոնք կապված են շուկայի ազատականացման եւ առկա օրենսդրական բացերի լրացման հետ:

 

Ընդ որում, կանխատեսումների հիման վրա հաշվի կառնվեն բոլոր գործոններն ու հնարավոր ռիսկերը։  Օրինակ, արեւային էներգետիկան, որը էներգիայի անսպառ աղբյուր է, կարող է հեռանկարում զբաղեցնել երկրի էներգահաշվեկշռի 50-60 տոկոսը։ Այսօրվա դրությամբ հնարավորություն կա արեւային էլեկտրակայանների հզորությունները 400 մՎտ հասցնելու համար:  Սակայն դրանց արդյունավետ գործունեության համար, հատկապես արդյունաբերական նշանակություն ունեցող խոշոր արևային էլեկտրակայանների կառուցման դեպքում, անհրաժեշտ կլինի կուտակող կայան, քանի որ երեկոյան, երբ այդ տեսակի գեներացիայի հնարավորությունները կտրուկ նվազում են, անհրաժեշտություն կառաջանա լրացնել այդ ծավալները։  Իսկ մշտապես միացնել և անջատել ջերմային էներգետիկայի օբյեկտները այս իրավիճակում գրեթե անհնար է։

 

Այս գործընթացում որոշակի դեր կարող է խաղալ կառուցվող Իրան-Հայաստան 400 կիլովոլտանոց երրորդ էլեկտրահաղորդման գիծը, ինչպես նաեւ Հայաստան-Վրաստան 400/500 կիվովոլտ էլեկտրահաղորդման չորրորդ գծի կառուցման նախագիծը, որոնցով հնարավոր կլինի ապահովել հզորությունների պակասը: Այդ դեպքում ցերեկային ժամերին էլեկտրաէներգիայի ավելցուկը հնարավոր կլինի ուղարկել Իրան, իսկ երեկոյան հետ ստանալ։  Սակայն այլընտրանքային եւ վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտում նախագծերի ակտիվացման դեպքում որոշակի ժամանակահատվածից, ասենք, հինգ տարի անց, անհրաժեշտություն կառաջանա նաեւ կուտակող կայանի կառուցման համար։ Առավել ևս, որ ժամանակակից տեխնոլոգիաներն էներգետիկայի այս ոլորտում զգալիորեն առաջ են շարժվել։  Եթե դեռ մի քանի տարի առաջ արեւային արտադրության 1 կվտ-ի համար անհրաժեշտ էր ներդնել 2 հազար դոլար, ապա այսօր այդ ցուցանիշը նվազել է մինչեւ 600-700 դոլար։  Այս բոլոր հարցերն իրենց արտացոլումը կգտնեն նոր ռազմավարության մեջ, որը, ինչպես սպասվում է, կառավարության եւ հասարակության դատին կներկայացվի արդեն ամենամոտ ժամանակներս:

 

- Իսկ ի՞նչ դեր է վերապահվում միջուկային էներգետիկային նոր ռազմավարության մեջ: Ոչ վաղ անցյալում ՀՀ վարչապետը հայտարարել էր Հայկական ԱԷԿ-ի գործող էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը մինչև 2040 թվականը երկարացնելու հնարավորության մասին, այդ մասին խոսում է նաև կայանի ղեկավարությունը։  Արդյո՞ք այդ հայտարարությունները նշանակում են, որ մոտ ապագայում նոր բլոկի հարցը ընդհանրապես չի դիտարկվի ։

 

- Հայկական ատոմային էլեկտրակայանը խաղացել և շարունակում է կարևոր դեր խաղալ երկրի էներգահաշվեկշռում։  Ինչպես գիտեք, կայանում գործում է ՎՎԷՐ-440 ռեակտոր։  Նմանատիպ ռեակտորներ օգտագործող շատ պետություններ գնում են դրանց շահագործման ժամկետը երկարացնելու ճանապարհով։  Օրինակ, Կոլայի ԱԷԿ-ում այդ ժամկետը երկարացվել է մինչև 60 տարի։ Ելնելով այն հանգամանքից, որ 2026 թվականին կլրանա բլոկի շահագործման 40 տարին, ինչպես նաեւ հաշվի առնելով երկրորդ էներգաբլոկի պարապուրդի վեցամյա ժամկետը, ապա զուտ տեսականորեն հնարավոր կլինի թույլ տալ երկարացնել ոչ միայն մինչեւ 2040 թվականը, այլեւ մինչեւ 2046 թվականը: Բայց առայժմ, այս փուլում մենք խոսում ենք մինչև 2026 թվականը վերջնական ժամկետի մասին։  2022-2023թթ. կայանում կիրականացվեն նոր մասշտաբային հետազոտություններ, որոնց արդյունքում վերջնական որոշում կկայացվի։

 

Ինչ վերաբերում է նոր բլոկին, ապա այդ նախագծի շուրջ քննարկումները մշտապես ընթանում են ։  Հարցն այն է, թե ինչ հզորության բլոկն է ընդունելի Հայաստանի համար։ Ակնհայտ է, որ ներկայիս տնտեսապես հիմնավորված հզորությունների պայմաններում 1000 եւ 1200 մեգավատանոց բլոկները, պարզապես, չեն ներգրվի երկրի էներգահամակարգւոմ։  Այդ իսկ պատճառով քննարկումները գնում են մինչև 300-400 ՄՎտ հզորությամբ մոդուլային փոքր բլոկների շուրջ։  Նման բլոկների փորձարկումները տեղի են ունենում ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, այլ երկրներում, եւ մենք կկենտրոնանանք այդ փորձարկումների արդյունքների վրա։  Սակայն, տնտեսության աճի բարձր տեմպերի ապահովման դեպքում, օրինակ, 15 տոկոս, նոր ավելի հզոր բլոկի անհրաժեշտությունը ակնհայտ կդառնա։ Որպես կանոն, ատոմային էներգետիկայի օբյեկտների կառուցման ժամկետները տևում են 7-10 տարի, այնպես որ դեռ ժամանակ ունենք ։

 

- Դուք արդեն հիշատակեցիք Իրան-Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդման գծի կառուցման նախագիծը։  Ըստ մեր տվյալների՝ իրանական ուղղությամբ էլեկտրահաղորդման գիծը կառուցվել է 20-25% - ով, իսկ Վրաստանի ուղղությամբ շինարարությունն ընդհանրապես չի սկսվել ՝ չնայած բոլոր մրցութային ընթացակարգերի ավարտին եւ ֆինանսավորման աղբյուրների սահմանմանը։  Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, և ե՞րբ կարելի է ակնկալել այս նախագծի ավարտը։

 

- Պետք է նշեմ, որ տարբեր պատճառներով, առաջին հերթին, տեխնիկական բնույթի, մինչեւ 2017 թվականը նախագիծը 2,5 տարի, գործնականում, չի իրականացվել: 2017 թվականից սկսվեցին տեղաշարժեր, իսկ 2018 թվականի ամռանից սկսվեց լայնածավալ շինարարությունը։  Իրանի ուղղությամբ 745 հենասյուներից արդեն տեղադրվել է 245, սկսվել է ևս 450 հենասյուների բետոնապատման գործընթացը։

 

Հաշվի առնելով, որ "Նորավան" էլեկտրական ենթակայանում գրեթե ավարտվել են շինարարական աշխատանքները, կարելի է խոսել կատարված աշխատանքների ծավալի 50%-ի մասին։   Ինչ վերաբերում Է Վրաստանի ուղղությամբ բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գծին, ապա ներկայում կա երեք բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գիծ հարեւան պետության ուղղությամբ' "Լալվար", "Ալավերդի" Եւ "Աշոցք-Նինոծմինդա", որոնցից, փաստացի, գործում է մեկը՝  "Ալավերդի" էլեկտրահաղորդման գիծը, սակայն այն թույլ չի տալիս աշխատել զուգահեռ ռեժիմով: Նոր էլեկտրահաղորդման գծի կառուցման տեխնիկական խնդիրը կայանում էր նրանում, որ որոշվի դրա անցկացման ուղեգիծը։  Ի սկզբանե նախատեսվում էր մայրուղու երկայնքով կառուցել "Դդմաշեն" էլեկտրական ենթակայան ' 400 կիլովոլտ լարման եւ "Այրում" 500 կիլովոլտ հզորությամբ փոխակերպիչ ենթակայան, ինչը թույլ կտա միավորել բոլոր երեք պետությունների էլեկտրաէներգետիկական համակարգերը' ասինխրոն ռեժիմով աշխատելու համար:  Խնդիրը, մասնավորապես, այն էր, որ միայն "Այրում" ենթակայանի կառուցման նախագծի արժեքը պետք է կազմեր ծրագրի արժեքի մեծ մասը կամ մոտ 110 մլն եվրո։  Իսկ օբյեկտը պետք է զբաղեցներ 60 հեկտար տարածք։ Այս և այլ հարցերը հետաձգում էին նախագծի իրականացումը։

 

Սակայն այժմ վերջնական որոշում է կայացվել երկու ենթակայանների կառուցման անհրաժեշտության մասին։   Ապագայում դիտարկվում է նաեւ Հրազդանի ՋԷԿ - ում էլեկտրական ենթակայանի արդիականացման հնարավորությունը, որը մյուս երկու ենթակայանների ՝ "Շինուհայրի" եւ Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի ենթակայանի հետ միասին առանցքային դեր է խաղում: Եվ այստեղ այնքան էլ կարևոր չէ, որ Հրազդանի ՋԷԿ-ը մասնավոր ընկերության սեփականությունն է։  Այս կայանը մոտ ժամանակներս կդադարի գոյություն ունենալ բարոյական եւ ֆիզիկական մաշվածության պատճառով, եւ շուրջ 700 մարդ կարող է զրկվել աշխատանքից:  Նախատեսվում է, որ նրանց մի մասը կգործարկվի Հրազդանի ՋԷԿ-ի էլեկտրական ենթակայանում։  Նախագծի վերաբերյալ վերջնական որոշումը կայացվել է, մրցութային փաստաթղթերը պատրաստ կլինեն մինչեւ ընթացիկ տարվա վերջ, իսկ հաջորդ տարվա կեսերին նախագծի խորհրդատու Fichtner ընկերությունը կավարտի բոլոր մրցութային ընթացակարգերը, ինչից հետո մրցույթում հաղթողի հետ կկնքվի շինարարական աշխատանքների իրականացման մասին համաձայնագիր:  Նոր ժամանակացույցի համաձայն ՝ էլեկտրահաղորդման գիծը պետք է շահագործման հանձնվի մինչեւ 2022 թվականը: Նախագծի իրականացումը զգալիորեն կբարձրացնի երկրի էներգետիկ համակարգի անվտանգությունն ու հուսալիությունը, կբացառի ընթացիկ տարվա ամռանը տեղի ունեցած վթարը, քանի որ հնարավորություն կտա օպերատիվ կերպով լուծել առկա բոլոր խնդիրները:

 

- Այս տարվա մարտին Հայաստանն ու Իրանը հայտարարեցին սահմանային Մեղրիի ՀԷԿ-ի կառուցման համար ներդրողի ընտրության ընթացակարգի մեկնարկի մասին:

Արդյո՞ք արդեն կան ներդրողներ, եւ ինչպիսի՞ն կլինի այդ կայանի ճակատագիրը:

 

- Այս հարցով լուրջ խնդիրներ են առաջացել։ Այո, 2-3 կազմակերպություններ Չինաստանից և այլ երկրներից հայտարարեցին նախագծի նկատմամբ իրենց հետաքրքրության մասին, բայց նրանց ներկայացրած փաստաթղթերն համոզիչ չէին, ուստի որոշակի կասկածներ առաջացան այդ ընկերությունների պրոֆեսիոնալիզմի վերաբերյալ ։  Գործը հասնում էր այն բանին, որ նրանք հարցնում էին առաջարկների կոնկրետության մասին, որոնք անհրաժեշտ էր ներկայացնել փաստաթղթերում ։  Ներդրողների կողմից բարձրացված խնդրահարույց հարցերից մեկը սակագնի խնդիրն է ։  Նրանք պնդում էին երկտոկոսադրույք սակագինը, քանի որ Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանին 2 մլրդ խմ ծավալով ջրամբարներ է կառուցում՝ Արաքս գետի ջրերի օգտագործմամբ: Հասկանալի է, որ այս դեպքում գետի ջրի ծավալները զգալիորեն կկրճատվեն, և ոչ ոք չի կարողանա կանխատեսել, թե որքան կկարողանա արտադրել ապագա գեներացման օբյեկտը 5-10 տարի հետո։  Այդ պատճառով պայմաններ են առաջ քաշվում վնասի դեպքում պետության կողմից երաշխիքների մասին, ինչին հանրապետությունը ներկայումս պատրաստ չէ։  Բայց, ամեն դեպքում, նախագիծը գտնվում է օրակարգում, և կողմերից ոչ մեկը դրանից դեռ չի հրաժարվում։

 

- Իսկ ինչպիսի՞ն է "Շնող" և "Լոռի-Բերդ" ՀԷԿ-երի կառուցման նախագծերի ճակատագիրը:

 

- "Լոռի-Բերդի" վերաբերյալ կպատասխանեմ միանգամից՝ այս նախագիծը տնտեսապես արդյունավետ չէ։  Հնարավոր է, որ ապագայում, նույնիսկ, գտնվի ներդրող, բայց, հաշվի առնելով նրա ցածր արդյունավետությունը, նախագիծը գտնվում է սառեցված վիճակում ։  Ինչ վերաբերում է "Շնող" ՀԷԿ-ին, ապա այստեղ խնդիրն առնչում է  տեղական ինքնակառավարման մարմինների համաձայնությանը։  Բանն այն է, որ տեղի համայնքների բնակիչները դիմում են հղել՝ առարկելով գեներացիայի օբյեկտի կառուցման դեմ։  Նախագծի պատվիրատուն պատվիրել է հետազոտություններ իրականացնել, որոնք, ի վերջո, պետք է քննարկվեն հասարակական լսումներում ՝ տեղի հասարակության ներկայացուցիչների մասնակցությամբ ։  Եվ դեռ հստակ պատկերացում չկա, թե արդյոք ներդրողը ցանկանում է ՀԷԿ կառուցել։  Երկրի կառավարությունը դեռ չի քննարկել այդ նախագիծը։ 

 

- Խոշոր նախագծերից մեկը Հայաստանի էլեկտրական ցանցերի արդիականացումն է,  նախագիծ, որն իրականացվում է, այդ թվում՝ մի շարք միջազգային կառույցների վարկային ռեսուրսների հաշվին: Ի՞նչ միջոցառումներ են նախատեսված իրականացնել այս ծրագրի շրջանակում, եւ ի՞նչ կտա դա ընկերությանն ու սպառողներին:

 

- Նախագիծն իսկապես խոշոր Է, հայտարարված ներդրումների ծավալը, հաշվի առնելով ԱԱՀ-ն, պետք է կազմի մոտ 1 մլրդ դոլար: Խոսքը վերաբերում է ցանցային ողջ տնտեսության արդիականացմանը: Նախատեսվում է, մասնավորապես, վերակառուցել տարբեր հզորությունների շուրջ 9 հազար ենթակայան, ինչպես 110 կիլովոլտանոց, այնպես էլ ավելի ցածր լարմամբ, փոխարինել մալուխների բջիջները, ներդնել այսպես կոչված "խելացի հաշվիչներ": Ծրագրի կարևոր բաղադրիչներից մեկը կլինի կորուստների կրճատումը ՝ ներկայիս 11 տոկոսից հասցնելով մոտ 7 տոկոսի։  Ընդ որում, ինչպես նախատեսվում է, ներդրումների ծավալները չեն հանգեցնի մարժայում ամրագրված սակագների աճի։  Մի խոսքով, նախագծի իրականացման արդյունքում մենք կստանանք սակագնի նախկին դրույքաչափով ժամանակակից համակարգ, ինչը պակաս կարեւոր չէ ներկայիս սոցիալ-տնտեսական պայմաններում։

 

Շնորհակալություն հարցազրույցի համար