Չորեքշաբթի, 18 Մարտի 2020 12:44

Արմինֆո. Հասարակության կառուցվածի առանձնահատկությունների հետ կապված՝ պետք է հաշվի առնել նաև հայ էթնոսի ու ժողովրդի որոշ հայտանիշներ, որոնք էլ իրենց հերթին պայմանավորւմ են հասարակության կառուցվածքը: Հայկական էթնոսը հաջողությամբ վերափոխվել է ժողովրդի, այնուհետև՝ ազգի:

Բայց հարկ է նշել, որ նա վաղուց կորցրել է այլ ազգերի ասիմիլացման կամ միաձուլման ունակությունը, և այդ ընթացքում, սակայն, «հաջողությամբ» ասիմիլացվել կամ միաձուլվել է ուրիշ ժողովուրդների հետ:  Այն ունի շատ բացատրություններ, բայց այստեղ մենք սահմանափակվենք փաստերի արձանագրմամբ և նշենք, որ գենետիկական մակարդակում հայերը մնում են մոնո կամ միատարր ​​ժողովուրդ: Զարմանալի է, սակայն գիտականորեն ապացուցված փաստ է, որ գենետիկ մակարդակում հայերին ամենամոտ կանգնած ժողովուրդը չինացիներն են [Следы древних армян в Китае: как получилось, что 4% генов китайцев от армян, https://armenia.im/news/2019-10-15-254225], ըստ երևույթին, այդ պատճառով մենք չենք վախենում կորոնավիրուսից, նույնիսկ հարգալից ենք բոլոր կորոնավիրուսով կասկածյալ վարակակիրների նկատմամբ և նույնիսկ մեծ մասին ամեն հարմարություններով մեկուսացրել ենք Ծաղկաձորում (դա իմիջայլոց):

Տեսլական. Ուրիշներին ասիմիլացնելը վնասակար չէ, իսկ դրա համար կա միայն մի միջոց՝ արդյունավետ զարգացող հասարակություն կառուցել այս երկրում բոլոր մարդկանց համար՝ անկախ ազգությունից և դավանանքից: Այդպես են, կայսերական (բյուզանդական, հռոմեական, ռուսական) և ոչ այնքան կայսերական պետությունները նվաճել ու ասիմիլացրել այլ ժողովուրդների: Մեզ համար, սակայն, խնդիրն առավել կենսական է՝ արդի աշխարհում ինչպես չձուլվել և հայ պահպանվել՝ առանց սահմանների ու ժամանակի սահմանափակումների, երբ մեր հայրենակիցները արտագաղթել ու արտագաղթելու են իրենց պատմական հայրենիքից, որը իրողություն է (դրա ոչ միանշանակ պատճառները տարողունակ հետազոտության առարկա են): Բաղադրատոմսը նույնն է` երկրի հաջող զարգացումը պատմական հայրենիքում, մինչդեռ կա նաև մեծ սփյուռքի խնդիրը: Հայրենադարձությունը ողջունելի ու ցանկալի երևույթ ու գործընթաց է, սակայն, անկեղծ ասած, դրա զանգվածային իրականացումը անիրատեսական է: Այդ դեպքում խնդիրը այլ է. ինչքան հնարավոր է ամուր կապել հին և նոր սփյուռքի՝ աշխարհով մեկ սփռված հայությանը (անգամ երբ նրանք սփյուռքի կառույցներից դուրս են բնակվում) իրենց պատմական հայրենիքի հետ: Այդ հարցում օգնության է գալու այսօրվա աշխարհի նույն մատրիցը` զինված ֆիզիկական տեղափոխման համար առանց սահմանների և ոչ նյութական փոխանակման համար հեռահաղորդակցության միջոցներով ու անսահմանափակ հնարավորություններով: Բայց այդ ամենը մեկ այլ նպատակային թիրախավորման հիմնախնդիր և ռազմավարության առարկա է:

Հաջող զարգացման համար խնդիրն այն է, որ Հայաստանը՝ որպես 5000 տարվա պատմություն ունեցող պետություն, պարտավոր է ապագա զարգացման համար ունենալ ռազմավարական կանխատեսման և պլանավորման համակարգ։ Այն ինչ ունենք, մեղմ ասած, ֆիկցիա է, օրինակ՝ արդյունավետության առումով պետական բյուջեի եռամյա կանխատեսման համակարգը, և՝ տնտեսության, և՝ դրա առանձին ոլորտների զարգացման տարբեր ծրագրերը: Դրանք արդյունավետության առումով ավելի շուտ նման են խնդիրների անհրաժեշտության կամ գիտակցելու ցուցադրական հարցադրումների ձևի (որը, ասենք, ևս վատ չի, սակայն, ի վերջո, իմիտացիա է):

Ակնհայտ է, որ դրանց արդյունավետ և գործնական իրականացումը ցանկությունների շարքից է: Ի հավաստումն դրա՝ կարելի է ասել, որ չենք մտաբերի  մինչ այժմ ՀՀ ոչ մի կառավարության կողմից խորհրդարանին և կամ ժողովրդին  որևէ երկարաժամկետ կամ միջնաժամկետ ծրագրի հաջող իրականացման զեկույցի մասին, քանի որ իրական կյանքում այդ երկարաժամկետ և նույնիսկ միջնաժամկետ պլանավորված գործընթացները արդյունքում ընթացել են սպասումներից հեռու  բոլորովին այլ սցենարով: Նման փաստումը դժվար թե հնարավոր լինի վիճարկել, իսկ ահա նման իրողության պատճառները կարելի է ներկայացնել ծավալուն  վերլուծությունով՝ հիմնավորելով նման արդյունքները՝ քաղաքական, ինստիտուցիոնալ, կազմակերպչական, ռազմավարական, մարտավարական, ֆինանսական և այլն, չհիմնավորված որոշումների և գործողությունների շղթայով: 

Ինչպես ասվեց նախաբանում, Հայաստանը պատմական հայրենիքում հաջողությամբ զարգացնելու նպատակով նախ և առաջ  անհրաժեշտ է ձևակերպել բոլորիս համար «հայկական երազանք» կենսական կատեգորիան և միաժամանակ  որոշել ռազմավարական կանխատեսման և պլանավորման անհրաժեշտ ձևաչափն ու հորիզոնը: Դա անելու համար ելակետ պետք է ընդունենք այն հարաբերակցությունը, որտեղ քանորդը հավասար է 100-ի (5000 : 50): Ինչպես նշվեց, հաշվարկը շատ պարզ է. եթե մենք մեզ համարում ենք 5000 տարվա պատմության ժառանգորդներ, ապա պետք է ապագային նայենք առնվազն 50 տարվա հորիզոնով, իսկ եթե, օրինակ՝ համեստությունից ելնելով, ընդունում ենք 3000 տարվա պատմությունը, ապա, ըստ այդմ, ապագան կանխատեսելու հորիզոնը կկազմի 30 տարի:

Ասվածը ֆանտաստիկ ժանրից չէ, ոչ էլ բարի ցանկություն: Ապագային հարկ է նայել ամենայն լրջությամբ և պատասխանատվությամբ, հիմք ընդունել  գիտականորեն հայտնի հիմնավորված մոտեցումները: Այլ հարց է  մեթոդաբանական ապարատը և դրա հնարավոր զինանոցը, ուղղակի փաստենք, որ դրանք գոյություն ունեն: Ի վերջո կարևոր է առաջ քաշել հարցադրումը ու դարձնել քննարկման խնդիր: Այդ առումով անդրադառնանք, թե ինչպես են կանխատեսում աշխարհի արդի մոհիկանները կամ գերտերությունները՝ ի դեմս ԱՄՆ-ի և Չինաստանի:

ԱՄՆ-ում, օրինակ, չկան մեզ հայտնի խորհրդային ձևաչափի ​​պետական ​ծրագրեր՝ ուղղած գիտության, արդյունաբերության, առողջապահության, տիեզերքի  և այլ ոլոտների զարգացմանը, սակայն այդ երկրում բոլոր ոլորտներն ու ուղղությունները հաջողությամբ զարգանում են 20-30 կամ ավելի տարիների զարգացման հորիզոնով: Տարբեր ճյուղերի և ոլորտների պետական ​​ֆինանսավորման առումով  ամեն ինչ ընթանում է բարեհաջող. որտեղ որ անհրաժեշտ է, կան ծրագրեր և պրոյեկտներ, կազմակերպված են որոշակի կառույցներ, իսկ գաղտնիքը հիմնված է արդյունավետ ֆինանսավորման մատրիցում: Միացյալ Նահանգներում այս բաղադրիչը այնքան էլ պարզ լուծում չունի, սակայն ունի հանճարեղ լուծում. ԱՄՆ-ի պետական ​​բյուջեն կառուցված է հաշվառման հաշվեգրման սկզբունքով (անգլերեն՝ accrual, ռուսերեն՝ начисление): Դա նշանակում է, որ ինչպես պետական բյուջեի եկամուտները, այնպես էլ պետական ծախսերը հետագա շատ տարիների համար պլանավորվում և իրականացվում են հաշվեգրման եղանակով:

Այդ երկրի տարեկան բյուջեն հաստափոր ու ծանրակշիռ «թալմուդ» է, որը պայմանական, այսպես ասած, միջին կարողության մտքի համար չէ: Տարեկան բյուջեի ընդունման գործընթացում ԱՄՆ նախագահի համար իրավական պրոցեսի ընթացքով պատրաստվում է տարեկան բյուջեի հատուկ կրճատ կամ սեղմ տարբերակը (այն ևս իրավական ուժ ունի), որպեսզի գործադիր իշխանության ղեկավարը՝ նախագահը, կարողանա կողմնորոշվել պետական ​​բյուջե կոչվող այդ «թալմուդի» բոլոր «մութ անկյուններում»: Ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, որ հաշվառման՝ հաշվեգրման մատրիցը հնարավորություն է տալիս ապահովել բոլոր ֆիքսված խնդիրների կայուն և անխափան ֆինանսավորումը, օրինակ՝ ռազմարդյունաբերության  կամ մեկ այլ ոլորտի համար ամրագրված ֆինանսական պլանավորման այն հորիզոնը, որն ի սկզբանե ամրագրված էր ընդունված ծրագրի շրջանակներում: Այն դեպքում, օրինակ՝ երբ նախատեսվում է 2051 թ. գործարկել նոր սերնդի միջուկային ավիակիր, ապա այդ նախագիծը ֆինանսավորվելու է՝ ըստ նպատակային ծրագրավորման մոտեցման, առանց որոևէ խաթարումների (այն հաջողությամբ օգտագործվել է սովետական ​​համակարգում  ռազմարդյունաբերական համալիրի համար, հարցն այն չէ, որ ԱՄՆ-ն հաջողությամբ որդեգրել է նպատակային ծրագրավորման մեթոդաբանությունը Խորհրդային Միությունից):

Ռազմածովային այդ ավիակրի  վերաբերյալ որոշման պահից (օրինակ՝ 2020 թ. սկիզբից մինչև 2051 թ. ծրագրի ավարտը) երբ կգործարկվի և ջրի վրա կիջեցվի ավիակիրը, ընդունված ծրագրի համաձայն` երկրի տարեկան բյուջեներում կսահմնավեն նպատակային հատկացումներ: Նկատենք, որ Սպիտակ տանը կամ ԱՄՆ Կոնգրեսում իշխանափոխության և կամ որևէ պլանավորված և չնախատեսված այլ իրադարձություններ չեն կարող խաթարել երկրի գլխավոր ֆինանսական փաստաթղթով սահմանված գործընթացը:

Նշենք, որ ամերիկյան ժողովրդի կենսակերպում ավանդական դարձած «ամերիկյան երազանքի» ավանդույթները համոզիչ կերպով շարունակում է նախագահ Թրամփը, ով ասել է. «Ամերիկան խաղաղության և արդարության մեծագույն ուժերից մեկն է աշխարհում: Ամերիկացիները առատաձեռն են: Դուք նպատակասլաց եք, համարձակ եք, ուժեղ եք, և իմաստուն եք… Յուրաքանչյուր ամերիկացի որոշակի դերակատարում պետք է ունենա այս հսկայական ազգային ջանքի մեջ….Եվ այսօր ես հրավիրում եմ յուրաքանչյուր քաղաքացու մասնակցել մեր կենսական առաքելությանը: Մեր ընդհանուր նպատակն է ամրապնդել մեր ընտանիքները, հարստացնել մեր համայնքները, ծառայել մեր քաղաքացիներին և որպես վառ օրինակ նշել Ամերիկայի մեծությունը ամբողջ աշխարհի համար»: [Նախագահ Թրամփի ելույթը ԱՄՆ ազգային անվտանգության ռազմավարության վերաբերյալ ՝ https://ee.usembassy.gov/ru/trumpstrategy/]

Անդրադառնալով Չինաստանի կանխատեսման և պլանավորման փորձին՝ հարկ է նշել, որ 2020-ին լրանում է Չինաստանում «բաց դռների քաղաքականության» 42-րդ տարեդարձը, որն սկիզբ դրեց 1978 թ. Դեն Սյաոպինը: Այս ռազմավարության չորս տասնամյակների ընթացքում Չինաստանը դարձել է աշխարհի երկրորդ տնտեսական գերտերությունը: Չինաստանի հաջողությունների բանալին որոշակի նպատակաուղղված երկարաժամկետ ռազմավարական կանխատեսումն է, որն այնուհետև իրականացվում է հնգամյա պլանավորման ծրագրերի միջոցով: Ռազմավարական նպատակադրման լավագույն օրինակը «Չինական երազանքն» է, ըստ որի՝ մինչև 21-րդ դարի կեսի հորիզոնով ներկայացված են Չինաստանի զարգացման համար երկրի կարևոր ամբիցիոզ և առանցքային իրադարձությունները: Նման երկարաժամկետ կանխատեսումը իր հերթին հիմնված է պրագմատիկ մի քանի ոլորտային զարգացման ծրագրերի վրա:

Չին ժողովուրդը և Չինաստանը՝ որպես մեծ ժողովուրդ և պետություն, միշտ ունեցել և այժմ էլ ունի ձևավորած իր մեծ երազանքը, որին էլ ներկայում ձգտում է չին ժողովուրդն  ու պետությունը: Ավելի քան 2000 տարի առաջ չինական երազանքը ձևավորվեց «Երգերի գրքում»՝ «բարգավաճման փոքր հասարակություն» («сяокан»), ձևաչափով, որը երբեմն վերագրում են Կոնֆուցիոսին: «Չինական երազանքը» նաև անվանում են արդար հասարակության մասին հանրային հին երազանքների ռեինկարնացիա կամ վերամարնավորում, որտեղ յուրաքանչյուր մարդ գտնում է իր երջանկությունը: [Формирование концепции «Китайская мечта»: от Сунь Ятсена до Си Цзиньпина, https://applied-research.ru/ru/article/view?id=7109].

Ժամանակակից չինական երազանքի մասին հետևողականորեն հնչեցրել են Մաո Ցզեդոնը, Դեն Սյաոպինը, Ցյան Զեմինը, Հու Ցինթաոն և Սի Ծինպինը: 2013 թ.  ՉԺՀ նախագահ Սի Ծինպինը, դեռ  2012 թ. ՉԿԿ կենտկոմի գլխավոր քարտուղար ընտրվելուց հետո «չինական երազանքը» բարձրացրեց նոր մակարդակի: 2012-ի նոյեմբերին Սի Ծինպինը նշեց, որ երազանք ունի ոչ միայն յուրաքանչյուր անհատ,  այլև ազգը՝ որպես ամբողջություն:

 «Չինական երազանքում» Սի Ծինպինը մարտահրավեր է նետում «ամերիկյան երազանքին»: Ի դեպ՝ «ամերիկյան երազանքը» բնորոշվում է տարբեր մոտիվացիաներով, առաջինը փողը յուրացնելու մղումն է: Նախագահ Օբամայի մեկնաբանությամբ հնչեցվեց մեկ այլ ենթատեքստ, որի համաձայն՝ անկախ ծագումից և դաստիարակությունից «ամերիկյան երազանքը» հնարավորություն է տալիս հասնել բարձրագույն պաշտոնների, և ինքն էլ հանդիսանում է դրա մարմնավորման օրինակը: Միաժամանակ Ամերիկայի համար գլխավոր երազանքը միշտ եղել է համաշխարհային հեգեմոնի դերակատարումը և արտաքին թշնամիներին հաղթելու մղումը: Մինչդեռ «չինական երազանքը» հիմնված է ներդաշնակության գաղափարի վրա:

Հանրաճանաչ չինացի բլոգեր Չեն Բինը նշում է, որ Սի Ցինպինի «չինական երազանքը» հիմնված է համայնավարական մշակութային ավանդույթների վրա, որոնցում անձնական շահերը ստորադասվում են ազգի և պետության շահերին: Սի Ծինպինը շեշտում է, որ մարդիկ պատասխանատու են ազգային վերածննդի համար: Այստեղ գերակայում է հոգևոր և նյութական միասնությունը, իսկ «ամերիկյան երազանքում» շեշտադրումը խարսխված է մարդու նյութական կարիքների վրա:

Բայց ամենազարմանալին այն է, որ նշված «երազանքների» իրականացման ուղիներում ամերիկացիներն ու չինացիները շատ առումներով նման են և նույնիսկ ունեն նույն արմատները: Չինացիներն ասում են. «քրտնաջան աշխատանքը կվերականգնի երկիրը, դատարկ խոսակցությունները դրան օգուտ չեն բերի», իսկ ամերիկացիներն ասում են. «Մի՛ ասա, պարզապես արա՛ դա» (Don t say it, just do it»): [Формирование концепции «Китайская мечта»: от Сунь Ятсена до Си Цзиньпина, https://applied-research.ru/ru/article/view?id=7109].

 

Չնայած այն բանին, որ չինական ղեկավարության կողմից «չինական ազգի վերածննդի» ուղին ուրվագծվել է ընդհանուր մոտեցումներով, այնուամենայնիվ, քարոզչական նպատակադրված մեքենան գործում է իրական ռեժիմով. «Չինական երազանքի» միջանկյալ ժամկետը 2021 թվականն է (Չինաստանի կոմունիստական ​​կուսակցության հիմնադրման հարյուրամյակը), իսկ դրա նպատակը «բարեկեցիկ միջին հասարակության» կառուցումն է, բանակի վերազինումը և աշխարհում առաջին տնտեսության դիրքի ստանձնումը: Ամբողջությամբ չինական երազանքը պետք է իրականանա 2049 թվականին՝ ՉԺՀ-ի ձևավորման հարյուրամյակին ընդառաջ: Այսպիսով, «չինական երազանքը» չին ժողովրդի հավաքական երազանքն է ազգային բարգավաճման նպատակին հասնելու համար: Դա խթանում է աշխատավոր մարդկանց առաջնորդվել իմաստուն մոտեցմամբ և տոգորված լինել երջանիկ կյանքին հասնելու պայքարի ոգով:

Եզրակացություն. Մենք պետք է որոշենք ապագայի մեր՝ «հայկական երազանքը»: Այդուհանդերձ մի բան պարզ է՝ երազանքին հասնելու համար մենք պետք է անխոնջ աշխատենք. սա որևէ վերանայման ենթակա չէ, և «ամերիկյան» ու «չինական» երազանքի նույն միտումն ունի: Այս դեպքում, ավելի լավ է առաջնորդվենք Համո Սահյանի բանաստեղծական հզոր խոսքով. «Քարից հաց քամող, քարին թև տվող, քարերի երկիր Հայաստանս...»:

  Գործնականում Չինաստանը նպատակների իրագործման համար ունի հատուկ կառույց՝ Չինաստանի «Բարեփոխումների զարգացման ազգային հանձնաժողով» (NDRC) (ՉԺՀ կառավարության նախկին՝ Պետական պլանավորման հանձնաժողովն և Զարգացման ծրագրերի պետական հանձնաժողովը): Այն Չինաստանի Պետական խորհրդին առընթեր մակրոտնտեսական կառավարման մարմին է և ունի Չինաստանի տնտեսության պլանավորման ու վարչական վերահսկողության լայն գործառույթներ: Չինաստանի տնտեսությունը գործում է  զարգացման հնգամյա ծրագրերի շրջանակներում:

Միաժամանակ, Չինաստանը արևմտյան տնտեսական մոդելի հայտնի շուկայական մեխանիզմներն ու համակարգերը մոդելավորելու և հարմարեցնելու ընթացքում ոչ միայն պլանավորում է, այլև գործարկում է դրանց արագացված կիրառման արդյունավետ մեխանիզմները: Չինական պլանավորման համակարգի տարբերակիչ առանձնահատկությունը պլանի իրագործման ընթացքում ներառված փորձարարական մոտեցումն է, որն օգնում է շտկել և ճշգրտել կազմված պլանները, և հատուկ կադրային քաղաքականությունն է՝ հիմնված պլանավորված ամենակարևոր ցուցանիշների կատարման մոնիթորինգի վրա:

Միևնույն ժամանակ, արտաքին շուկայի խաղացողների վրա ազդեցության նպատակով չինացիները հաճախ օգտագործում են սիմուլյացիոն փորձարկման տեխնիկան: Այս կապակցությամբ մտաբերեցի  1993 թ. Չիկագոյի հացահատիկի բորսայում տեղի ունեցած պատմությունը (այն տեղակայված է Չիկագոյի առևտրի պալատի հայտնի «Sears Tower»-ի շենքում, բարձրությունը՝ 442 մ, կառուցվել է 1974 թ.): Չինացիները, ըստ բորսայի այն ժամանակվա վարչական ղեկավարի (ի դեպ՝ ծագումով էստոնացի), բորսայական գործարքների մանևրելու գործիքակազմը յուրացնելիս ֆյուչերսային գործարքներով գնել էին աներևակայելի մեծ քանակությամբ ցորեն՝ առաջացնելով բորսայական իսկական սոդոմ-գոմոր, չնայած  որ բոլորը գիտեն՝ Չինաստանում ցորենն ու դրա ալյուրից պատրաստված հացը առաջին կենսական սննդամթերք չէ (բրինձն է չինացիների հացը):

Բորսայում չինական բրոքերների նշված գործարքները սադրիչ սպեկուլյատիվ բնույթի էին. նպատակ ունենին՝ ճոճել և ապակայունացնել ֆոնդային բորսայի հավասարակշռությունը: Մեկ այլ, արդեն հայտնի օրինակ. չինական ֆինանսական իշխանությունների կողմից արտահանողներին օգնելու համար ազգային արժույթի՝ յուանի իջեցված փոխարժեքի քաղաքականությունը, որի նպատակն է աջակցել չինացի արտահանողներին (ինչը հակառակ է Չինաստանի առևտրային գործընկերների, հատկապես ԱՄՆ-ի բազմաթիվ ընդվզումների ու բողոքների) վաղուց և պարբերաբար է արվում:

Եզրակացություն և առաջարկվող մոտեցում. Տարբեր տարիներին ՀՀ կառավարության կողմից զանազան ոլորտներ հայտարարվել են գերակա, սահամանվել են անգամ դրանց համար որոշ քանակական և որակական ցուցանիշներ: Հետագայում այդ  ամենը  իրականում ստանում էր լղոզված ուրվագծեր, քանի որ դրանք ամրագրված չէին հստակ մեխանիզմներով և չունեին  նպատակներին հասնելու արդյունավետ մատրից: Որպես կանոն, պետական ​​աջակցության քիչ թե շատ արդյունավետ  մեխանիզմներ հաճախ հանգում էին և այժմ էլ հանգում են ինչ-որ հարկային արտոնությունների հատկացման՝ առանց դրանց ազդեցության հետևողական գնահատման, և մնացած ամեն ինչը իրականացվում էր այնքան հատվածային, որ դրանց արդյունավետության գործակիցը իջնում էր զրոյական մակարդակի: Արդյունքում հայտարարված ծրագրերը մնում են բարի ցանկությունների մակարդակում, իսկ իրական գործընթացները երբեմն ընթանում են չնախատեսված ուղղությամբ ու արագությամբ:

Ոլորտային շատ օրենքներում կան երկարաժամկետ և միջնաժամկետ զարգացման մոտեցումներ և չափորոշիչներ, որոնք հետագայում համապատասխան արտացոլում չեն ստանում պետական տարեկան բյուջեում: Հետևապես երկարաժամկետ կանխատեսման և պլանավորման ռազմավարության նման ձևաչափի հետ, բնականաբար, մեծ հույսեր կապել չի կարելի:

ՀՀ իշխանությունները պետք է կողմնորոշվեն երկարաժամկետ կանխատեսման և պլանավորման արդյունավետ մատրիցի խնդրում, հատկապես այն միջնաժամկետ ու կարճաժամկետ պլանավորման համակարգերի հետ  արդյունավետ կապելու մեխանիզմների հարցում: Խնդիրը ոչ թե ամերիկյան, չինական, ֆրանսիական կամ ինչ-որ այլ կանխատեսման մոդելի սրբադասումն է, այլ  սեփական արդյունավետ մոդելի կառուցումն է, առնվազն 50 տարվա հորիզոնով (հիմնավորումը վերևում): Այն պետք ունենա մոտեցումների, մեթոդների և լուծումների ներքին ճշգրտման դինամիկ համակարգ՝ թելադրված աշխարհում և երկրի ներսում կատարվող արագ փոփոխվող իրադարձություններով՝ սակայն չշեղվելող նպատակադրված հեռագնա երկարաժամկետ նպատակներից և թույլ չտալով խիստ չափորոշիչների փոփոխություն և նպատակների փոխարինում: Ավելին, նման համակարգը պետք է իր մեջ ունենա նաև իր ծրագրի իրականացման  ներսում կառուցված փորձարարական հարթակ, որը ոչ մի դեպքում չի ենթադրում հեռացում ընդունված չափանիշներից ու մոտեցումներից, առավել ևս՝ շեղում սահմանված նպատակներից:

Ռազմավարական նպատակների իրագործման առումով պետական ​​կառավարման կարևորագույն խնդիրներից մեկը իշխանությունների կողմից պահանջված հարցադրումների ու որոշումների առաջադրման գործընթացն է: Այն առավել արդիական է իշխանափոխության ժամանակ՝ նախորդ իշխանությունների լուծումները, մոտեցումները և մեխանիզմները մասնակի մերժելու, իշխանական համակարգի կազմակերպչական կառուցվածքի կրճատման ու ձևաչափի փոփոխման, կառավարման ապարատում առկա նախորդ կադրերից մասնակի հրաժարվելու համատեքստում: Նման իրավիճակում պետք է իրականացվի իշխանության գործարկման մատրիցի վերափոխում, որի ռեսուրսները կտրուկ սահմանափակված են վերը նշվածի պատճառով: Նախ պետք է հավասարակշռել իշխանության կրճատված ռեսուրսները: Բնականաբար դա չպետք է կատարվի մեխանիկական աճի եղանակով, այլ կատարվի արտաքին ռեսուրսների հաշվին, կամ, ավելի պարզ, իշխանության լիազորությունների կամ գործառույթների պատվիրակման կամ աութսորսինգի հաշվին:

Այդ նպատակով նախ և առաջ անհրաժեշտ է ձևավորել կառավարության և պետական ​​մարմինների կողմից կառավարման և զարգացման վերաբերյալ ստացվող ռազմավարական առաջարկությունները գնահատելու սխեմա: Մենք դա շեշտում ենք հատկապես երկրի զարգացման գերակա կամ ռազմավարական առաջարկների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու կամ դրանք մերժելու առումով, (կամ այն առաջարկությունների,  որոնք նպատակաուղղված են ռազմավարական  գերակա խնդիրների իրականացմանը): Նման կարգի բոլոր առաջարկները մի շարք պետական ​​կառույցների կողմից պետք է անցնեն համապատասխան փորձաքննություն: Ըստ էության՝ դա նախկինում էլ արվել է, կարելի է ասել, որ այստեղ ոչ մի նոր բան չկա:

Իսկ ահա դրանից հետո և կամ դրան զագահեռ՝ այս խմբի առաջարկները պետք է ուղղվեն քննարկման ոչ պետական ​​փորձագիտական ​​հանրությանը (ըստ ուղղությունների), միաժամանակ արտերկրի փորձագետների ներգրավման հնարավորությամբ: Նշենք, որ այստեղ  առաջարկվում է միայն գործողությունների սխեմա՝ առանց ընթացակարգային գործողությունների հստակեցման՝ ներառյալ ֆինանսավորման բաղադրիչը: Ստացված երկու և կամ մի քանի եզրակացությունների հիման վրա (նույնիսկ տարբեր և չհամընկնող կամ հակառակ կարծիքների դեպքում) անհրաժեշտ է դրանք նաև ներկայացնել միջազգային ֆինանսական հաստատությունների` Համաշխարհային բանկի, Արժույթի միջազգային հիմնադրմի, ՎԶԵԲ-ի և այլն, փորձաքննության, կապված` խնդրի ուղղությունից և ներկայացված առաջարկություններից: Միջազգային փորձագիտական կազմակերպությունների շարքում անհրաժեշտության դեպքում կարող են ընդգրկվել բոլոր նրանք, ում հետ ՀՀ-ն համագործակցում է անդամակցության կամ այլ  ձևաչափով:

Միջազգային կառույցների և կազմակերպությունների ռեսուրսներն օգտագործելու համար կարևոր է նորարարական մոտեցման նախատեսում: Որպես կանոն՝ պետությունը կամ նրա լիազոր մարմինները կարող են դիմել նրանց օժանդակության համար, օրինակ՝ Համաշխարհային բանկին և այլոց, ինչը համընդհանուր մոտեցում է: Հանարային մասնագիտական փորձագիտական ​​կառույցների և անհատների կողմից առաջարկվող նորարարական առաջարկությունների գնահատման և փորձաքննության համար առաջարկվում է նույն միջազգային կազմակերպությունների և կառույցների աջակցության հնարավորությունը, որն ի վերջո, պետք է ծառայի պետական նշանակության խնդիրների իրականացմանը: Այդ նպատակով նախ պետք է նախատեսվի հասարակական կազմակերպությունների (անհատ փորձագետների) կողմից նշված կարգի առաջարկների կամ նախաձեռնությունների փորձաքննության ընթացակարգի հաստատումը: Նախաձեռնող կարող են հանդիսանալ ՀՀ Ազգային ժողովի հանձնաժողովները,  խմբակցությունները և անհատ պատգամավորները:

Որոշակի սահմանված ընթացակարգով հաստատման առկայության դեպքում գործադիր մարմինը` կառավարությունը կամ նրա լիազոր մարմինները, պարտավոր կլինեն միջազգային իրավասու կազմակերպությունների կողմից գնահատման և փորձաքննության ուղարկվող հարցերի ցանկում ներառել հասարակական կազմակերպությունների (անհատ փորձագետների) նման նախաձեռնությունները: Ստեղծվող նման ընթացակարգային ինստիտուտը օբյեկտիվ նախադրյալներ կստեղծի գործադիրի, օրենսդիրի և մասնավոր ոչ պետական ​​փորձագիտական ​​հանրության հատվածի արդյունավետ փոխգործակցության համար՝ ուղղված երկրի զարգացման ռազմավարական հարցերի շուրջ արդյունավետ համագործակցությանը:

Եռաչափ կամ քառաչափ փորձաքննության եզրակացությունների կամ արդյունքների հավաքագրումից հետո ՀՀ պատկան մարմինը և կառավարությունը կկարողանան կայացնել հիմնավորված որոշումներ. ա) առաջարկվող նպատակների և խնդիրների իրականացման վերաբերյալ, բ) համապատասխան որոշումներ կայացնել ոչ պետական ​​իրավասու կառույցներին ծրագրերի իրականացման  պատվիրակման կամ աութսորսինգի վերաբերյալ:

 Նման մոտեցմամբ որոշումների կայացման համար կարող են առարկել, որ դա կլինի. ա) չափազանց թանկ: Իսկ կարո՞ղ է իրականում գործողությունների մոդելի ընդունումը կամ դրանց մերժումը լինել առանց խիստ հավասարակշռված և հիմնավորված գնահատման, եթե կառավարությունը օբյեկտիվորեն չունի դրա համար անհրաժեշտ ռեսուրսներ, հատկապես մասնագիտական ​​և այլն, բ) մյուս առարկությունը այն է, որ այն նախատեսում է գործողությունների չափազանց երկար, բյուրոկրատական ​​շղթա՝ վերջնական օբյեկտիվ գնահատականը կորցնելու ռիսկով: Հարկ է կրկին շեշտել, որ նման ձևաչափի ընթացակարգերի կառուցումը,   պետք է նախատեսվի.

ա) ռազմավարական տրամաչափի նպատակների և խնդիրների կամ այն մարտավարական առաջարկների իրականացման համար, որոնցով որոշվելու են զարգացման ռազմավարական խնդիրները.

բ) արդյունավետ պետք է կառուցվի փորձաքննության և գնահատման թվացյալ երկար շղթան՝ ըստ ձևաչափի և իրականացման ժամկետների: Այդպես է սկզբունքորեն նորարարական կառավարումը գործում բոլոր ոլորտներում՝ ներառյալ բիզնեսում.

Գ) նման մոտեցումը մասնակիցների շահերի բախումը կանխարգելելու լավագույն միջոցն է բոլոր տեսակի կոռուպցիոն ռիսկերից (որոշումների կայացման գործընթացում):

Մեկ անգամ ևս պետք է շեշտել, որ վերը նշված առաջարկությունները ուղղված են իշխանության կառավարման ներուժի բարձրացմանը, երկրի երկարաժամկետ խնդիրների կանխատեսման, պլանավորման և ռազմավարական նպատակների իրագործմանը, երկրի սոցիալական կառուցվածքի կայուն հավասարակշռությանը և, ըստ այդմ, երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացու կայուն դիրքի պահպանմանը:

Նշված և ածանցյալ դրական փոփոխությունների հույսը մեզ ոգեշնչում են մեր կողքին աճող և հզորացած երիտասարդները, ովքեր իսկական ազնվականության ու քաջության օրինակ ցուցաբերելով՝ ազնվորեն և անձնվիրաբար իրենց խաչն են կրում հանուն պատմական հայրենիքի՝ Հայաստանի սահմանների պաշտպանության, իրենց հարազատների ու ընկեների բարգավաճման և սեփական երազանքների իրականացման:   

 

Արա Քարյան

«Լոգիկա» ֆինանսատնտեաական և գործարար անկախ

հետազոտությունների կենտրոն»»,ՀԿ-ի նախագահ,

տ.գ.թ., ԵՊՀ և ՀՌՀ դոցենտ,

Համաշխարհային բանկի ֆինասավորմանբ 2002 թ.

ՀՀ հակակոռուպցիոն առաջին ծրագրի մշակման

 փորձագիտական խմբի անդամ: