Ճգնաժամի ֆոնին հայկական բանկերի պորտֆելների դոլարիզացման մակարդակը շարունակում է նվազել

Արմինֆո. Հայաստանի բանկերի վարկային եւ ավանդային պորտֆելների դոլարիզացման մակարդակը շարունակում է նվազել' շնորհիվ տնտեսության աջակցության պետական ծրագրերի իրականացմանը ֆինանսական հատվածի ակտիվ մասնակցության, այդ թվում' կորոնաճգնաժամի հետեւանքների դեմ պայքարում: Բացի այդ, բանկերը օպերատիվ կերպով նախաձեռնել են ինքնուրույն քայլեր՝ աջակցելու իրենց հաճախորդներին այս

ֆորս-մաժորային իրավիճակում, մարտի 13-ից մինչեւ հունիս գործարկելով վարկային արձակուրդներ՝ մարման ժամկետի երկարաձգմամբ, որը թույլ է տվել վարկատուներին խուսափել չվճարման ռիսկերից, իսկ վարկառուներին փրկել է վարկային պատմությունների վատթարացումից: Նման կարծիք ունեն AmRating վարկանիշային գործակալության փորձագետները։

Արդյունքում, ինչպես ցույց է տալիս տվյալների վերլուծությունը, դրամային վարկերի եւ ավանդների աճի տեմպերի (24,2% եւ 28%) ծանրակշիռ գերակշռումը արտարժութայինի (15,4% եւ 0,9%) նկատմամբ նվազեցրել է դոլարիզացիման մակարդակը համապատասխան պորտֆելներում 2020թ.օգոստոսի 1-ի դրությամբ, համապատասխանաբար, մինչեւ 49,7% եւ 53,5%: Սակայն այդ արդյունքը, այնուամենայնիվ, բարձր է դոլարացման պատմական նվազագույնից. վարկերի գծով  ճգնաժամային 2008 թվականին՝ 38,5 տոկոս, իսկ ավանդների գծով ՝ 2007 թվականին ՝ 42,5 տոկոս ։ Իսկ 2014 թվականի հերթական ճգնաժամային ցնցման ժամանակ, որը պայմանավորված էր երկրի հիմնական առեւտրային գործընկերոջ՝ Ռուսաստանի ռուբլու փոխարժեքի ուժեղ անկմամբ, հայկական բանկերի վարկերի եւ ավանդների պորտֆելներում դոլարիզացման մակարդակը բարձրացել է, համապատասխանաբար, մինչեւ 66 եւ 72 տոկոս, այնուհետեւ ամեն տարի նվազում է ցուցադրում: Նշենք, որ ՀՀ Կենտրոնական բանկի տվյալներով, Հայաստանի բանկերի ընդհանուր վարկային պորտֆելը հունիսի վերջին գերազանցել է 3.531 տրլն դրամը (7.275 մլրդ դոլարը' 20% տարեկան աճով), որոնց կառուցվածքում դրամային վարկերի ծավալը հասել է 1.8 տրլն դրամի ($3.7 մլրդ), իսկ արտարժութային վարկերի ծավալը' 1.7 տրլն դրամի ($3.6 մլրդ): Իսկ ավանդների պորտֆելը կազմել է 3.528 տրլն դրամ ($7.269 մլրդ ՝ տարեկան 12% աճով), որոնց կառուցվածքում դրամային ավանդների ծավալը հասել է 1.6 տրլն դրամի ($3.4 մլրդ), իսկ արտարժութային ավանդների ծավալը՝ 1.9 տրլն դրամի ($3.9 մլրդ):

Դրամային վարկերի դոմինանտը փորձում է ամրապնդվել

Ընդհանուր վարկային պորտֆելում արտարժութային վարկերի նկատմամբ դրամային վարկերի 50,7 տոկոսի մակարդակում գերակշռում սկսել է նկատվել 2020թ. ապրիլից, սակայն հետագա ամսական փոփոխականությունը մինչեւ օգոստոսի 1-ը խզումը կրճատել է մինչեւ 50,3 տոկոս եւ 49,7 տոկոս: AmRating գործակալության վերլուծաբանների կարծիքով, նույնիսկ, միջնաժամկետ կտրվածքով նման թույլ արտահայտված գերակշռության դեպքում հազիվ թե դրամային վարկերին հաջողվի վերականգնել 2007-2008թթ. դոմինանտը (60,5-61,5%), բայց  51-52% -ի ամրագրումը միանգամայն հնարավոր է, եթե ծավալի աճը չթուլանա։ Սակայն կորոնավիրուսի համաճարակի կանխատեսվող ալիքաձև ընթացքը, որն ուղեկցվում է տարբեր ոլորտների վարկառուների գործունեության վրա բացասական ազդեցությամբ, ենթադրում է, որ դրամային վարկերի նկատմամբ դոմինանտը կպահպանվի ոչ երկար ժամանակ, քանի դեռ տնտեսավարող սուբյեկտները  չեն հասել զարգացման նախաճգնաժամային տեմպերի: Իսկ առայժմ դրամային բաղադրիչը գերակշռում է սպառողական վարկերի (օրենսդրորեն դրամով իրականացվող), հիփոթեքի եւ ագրովարկերի հաշվին, ընդ որում, վերջինները, հիմնականում, իրականացվում են սուբսիդավորման պետական ծրագրերով։

Մասնավորապես, դրամային սպառողական վարկերի մասնաբաժինը գերազանցում է 85% - ը, դրամային հիփոթեքը կազմում է 67,3%, իսկ դրամային ագրովարկերը' 63,5%, այն դեպքում, երբ արդյունաբերական հատվածի, առեւտրի ոլորտի, շինարարական հատվածի, ծառայությունների ոլորտի, տրանսպորտի եւ կապի ոլորտների վարկերում գերակշռում է արտարժութային բաղադրիչը'  72-85%:

Սպառողական վարկերի աճի թափը նվազել է

Այսպես, ագրովարկավորումն արագացրել է տարեկան աճը 0,8 տոկոսից մինչեւ 18 տոկոս, հիփոթեքը պահպանել է 37 տոկոս աճ, իսկ ծավալով առաջատար սպառողական վարկավորումը, ընդհակառակը, դանդաղեցրել է աճը 30,4 տոկոսից մինչեւ 18 տոկոս: Սակայն, ըստ վարկային պորտֆելի մասնաբաժնի սպառողական վարկեր պահպանել  են առաջատարությունը՝  27,1%, երկրորդ տեղը պահպանել են   արդյունաբերաաական  հատվածի վարկերը՝ 15,9%, երրորդը շարունակում է զբաղեցնել առեւտրի ոլորտը՝ 15%,  չորրորդն ամրապնդվել է հիփոթեքի վարիկերում՝ 12%, եւ հինգերորդը՝  8,3% պահպանել է  ծառայությունների ոլորտը: Հատկանշական է, որ արդյունաբերական հատվածի վարկավորումը տարեկան դինամիկա է ծավալել 11,8 տոկոս անկումից մինչեւ 17,6 տոկոս աճ, իսկ առեւտրի հատվածի եւ ծառայությունների ոլորտի վարկավորման ոլորտում նկատվել է աճի արագացում՝ մինչեւ 15,5 - 14,4 տոկոս՝ նախորդ տարվա 8-6, 5 տոկոս աճից: Սակայն աճի առավել էական արագացում է արձանագրվել շինարարության ոլորտի վարկավորման առումով ՝ 17,8 տոկոսից մինչեւ 34,3 տոկոս, իսկ աճի առավել ծանրակշիռ դանդաղումը եղել է տրանսպորտի եւ կապի ոլորտում՝ 31 տոկոսից մինչեւ 10,8 տոկոս:

Սպառողական վարկերի եւ հիփոթեքի միագումար ծավալը 2020թ.օգոստոսի 1-ի դրությամբ հասել է  1.4 տրլն դրամի ($2.8 մլրդ) կամ ընդհանուր վարկային պորտֆելի 39%-ի, որի ավելի քան 27%-ը զուտ սպառողական վարկեր են: Այնուհետեւ վարկավորման ծավալով հաջորդում են աչդդյյյյյունաբերական հատվածը՝ 1.2 մլրդ դոլար, եւ առեւտրի ոլորտը՝ 1.1 մլրդ դոլար։

AmRating-ի վերլուծաբանների կարծիքով, սպառողական վարկերում թունավոր վարկերի  գերակշռության շարունակվող խորացման ֆոնին (մինչեւ վարկային պորտֆելի   8%) բանկերի ուշադրության կենտրոնում մանրածախ վարկավորման  հետագա պահպանումը  սպառնում է պորտֆելի որակի վատթարացում, ակտիվների աճի արգելակում եւ շահույթի հնարավոր անկում: Չի բացառվում, որ հենց այդ հեռանկարն է ՀՀ ԿԲ-ին դրդել սպառողական վարկերի ռիսկերի զսպման նոր կարգավորումներ մտցնել, որոնց հիման վրա վարկառուները, դատելով ԿԲ օպերատիվ արձագանքից, արդեն այնքան են վերավարկավորված, որ չեն կարողանում հաղթահարել պարտքային ծանրաբեռնվածությունը։ Իսկ չէ որ կարգավորիչի կողմից ներդրվող սահմանային պարտքային բեռի հաշվարկման գործակիցը (միջազգային պրակտիկայում ՝ pti, payment to income - խմբ.) միայն նոր վարկառուներին կպաշտպանի ռիսկերից ։ Իսկ վերավարկավորվածների նկատմամբ այս կարգավորումն, ամենայն հավանականությամբ, բանկերին կդրդի լայնածավալ վերաֆինանսավորման նոր փուլի, իսկ անհուսալի դեպքերում ՝ դուրսգրումների եւ շահույթի կորստի։ AmRating-ի վերլուծաբանները մտավախություն ունեն, որ այս անգամ եւս կարճաժամկետ ազդեցությունը անխուսափելի է, ինչպես եղավ անհուսալի վարկերի տուգանքների/տույժերի համաներման առնչությամբ, ինչը նշանակում է, որ մոտ ապագայում կարող է հետեւել բանկերի հերթական կապիտալիզացում' իրացվելիության բուֆերի պահպանման համար:

Ավանդներում արտարժութային միջոցների դոմինանտը թուլանում է

Ի տարբերություն վարկային պորտֆելի՝ ավանդներում շարունակում է գերակշռել արտարժութային բաղադրիչը՝  53,5%՝ 2020թ. օգոստոսի 1-ի դրությամբ, սակայն այդ մակարդակի համեմատությունը 2009թ. արձանագրված 73,4% - ի հետ վկայում է ավանդների դրամայնացման մասին, որոնց մասնաբաժինը տասնամյա կտրվածքով աճել է 26,6% - ից մինչեւ 46,5%:

Արտարժութային ավանդների տարեկան աճը դանդաղել է 16% - ից մինչեւ լճացման 0,9%, մինչդեռ նմանատիպ վարկերը ցույց են տվել աճի շատ ավելի բարձր տեմպեր (15,4%)'  դուրս գալով հետ մեկ տարի առաջ արձանագրվող անկումից: Իսկ դրամային ավանդների գծով, ընդհակառակը, դիտվել է աճի ծանրակշիռ արագացում 18 տոկոսից մինչեւ 28 տոկոս, ինչը բարձր է  նմանատիպ վարկերի աճի տեմպերից (24,2 տոկոս)։ Սա պահպանել է ավանդների ընդհանուր պորտֆելի 12% աճ:

Ավանդների ընդհանուր պորտֆելում (ցպահանջ եւ ժամկետային), որոնք մինչեւ 2020թ. օգոստոսի 1-ը գերազանցել են 3.5 տրլն դրամը (7.3 մլրդ դոլար), արտարժութայինների ծավալը կազմել է 1.9 տրլն դրամ (3.9 մլրդ դոլար), իսկ դրամայիններինը' 1.6 տրլն դրամ (3.4 մլրդ դոլար): Հատկանշական է, որ ժամկետային ավանդներում ներգրավված դրամային միջոցների ծավալն աճել է 28%-ով ' արտարժութային ներգրավումների լճացման 0.5% աճի դեպքում, իսկ ցպահանջ ավանդների պորտֆելում դրամային միջոցների ծավալի 29%  զգալի աճը  ուղեկցվել է արտարժութային ներգրավումների 6% անկմամբ:

Իսկ տոկոսադրույքները մոտենում են հատակին

Վարկային պորտֆելում դրամային փոխատվությունների գերակշռումը եւ ավանդների արտարժութային բաղադրիչի  հետ ճեղքվածքի կրճատումը տեղի է ունեցել տոկոսադրույքների շարունակվող անկման ֆոնին: Ըստ ՀՀ ԿԲ տվյալների, վարկերի տոկոսադրույքները 2020թ. օգոստոսին նվազել են միջինը մինչև 9,95%, մասնավորապես, դրամային վարկերինը' մինչև 11,55%, իսկ դոլարային' մինչև 8,36%'  2015թ., համապատասխանաբար,  14,31%, 17,68% և 10,94%-ի դիմաց:

Ընդ որում, ավանդների տոկոսադրույքները 2020թ. օգոստոսին նվազել են մինչեւ պատմական նվազագույն' միջինը մինչեւ 4,81%, մասնավորապես, նվազագույն 2,18% - ը գրանցվել է դոլարային ավանդների գծով՝ 7,43% դրամային ավանդների դիմաց, 2015թ., համապատասխանաբար, 9,51%, 5,4% եւ 13,62%, իսկ 10 տարի առաջ դրանք հետեւյալ տեսքն ունեին. 7,22%, մասնավորապես, դրամային ավանդների գծով 8,37% եւ 6,07% դոլարային ավանդների գծով:

Դա 10 տարվա կտրվածքով մարժան 9 տոկոսից կրճատել է մինչեւ 5 տոկոս, եւ

տոկոսադրույքների նվազման միտումների շարունակությունը էլ ավելի կնվազեցնեն բանկերի հնարավորությունները՝ բարձրացնելու տոկոսային եկամուտները, առավել եւս՝ վարկային պորտֆելի որակի վատթարացման հեռանկարների ֆոնին, որը խորանում է կորոնավիրուսի համավարակի ընթացքի անորոշությամբ՝ տնտեսության եւ բնակչության եկամուտների վրա բացասական ազդեցությանը զուգընթաց:

Փորձագետների կարծիքով, սա վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի հայելային արտացոլումն է, որը 2015թ. - ից մինչ օրս նվազել է 10 տոկոսից մինչեւ 4,5 տոկոս։ Փաստորեն, կորոնավիրուսի համավարակի ֆոնին տնտեսության խթանման նպատակով տոկոսադրույքներն ավելի են նվազել, գրեթե հասնելով հատակին, որին մնում է ընդամենը  ինչ-որ 0,25 տոկոս, որպիսի նվազում դեռ հնարավոր է: Մինչև համավարակի մարումը տոկոսադրույքները կպահպանվեն այդ մակարդակում, բայց գնաճային միջավայրի դեպքում կնախանշվի դրանց բարձրացում։ Հարկ է ավելացնել, որ Ռուսաստանում բազային տոկոսադրույքն ավելի է իջեցվել (մարտյան 6 տոկոսից մինչեւ հուլիսյան 4,25 տոկոս), քան Հայաստանում (մարտյան 5,5 տոկոսից մինչեւ հունիսյան 4,5 տոկոս), Եվրոպայում եւ Ճապոնիայում արդեն "աշխատում" են բացասական տոկոսադրույքներ, որոնք չեն օգնում տնտեսության աշխուժացմանը: Իսկ ԱՄՆ-ում բազային տոկոսադրույքը հասել է պատմական նվազագույնի՝  0-0,25% - ի, եւ դրա նվազեցման սցենարը մինչեւ ԴՊՀ-ի բացասական արժեքները դեռեւս մերժում է, առաջարկելով խորը ռեցեսիայի ռիսկերի դեմ պայքարել բյուջետային խթանման միջոցով: