Սուրեն Պարսյան. Կառավարությունն առանց դժվարության սեփական երգի կոկորդին է կանգնում  

Արմինֆո. 2021 թվականին Հայաստանի կառավարությունը մտադիր է շուրջ  700 մլն դոլարի վարկեր ներգրավել,  սակայն ընթացիկ տարում պետական եկամուտների հավաքագրման մակարդակի նվազումը կարող է բացասաբար անդրադառնալ այդ ռեսուրսների տրամադրման վերաբերյալ միջազգային ֆինանսական կառույցների խոստումների վրա։

Կառավարությունը լրջորեն վախեցած է նման հեռանկարներից և առանց դժվարության կանգնում է սեփական երգի կոկորդին ՝ փաստացի կրճատելով սոցիալական ոլորտի ազատականացման բոլոր կարևորագույն ծրագրերը և սանձելով փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացումը։ Կրկին ու կրկին Հայաստանի միջազգային դոնորները, թույլ ու վախեցած կառավարության լուռ համաձայնությամբ, կոշտ ֆիսկալ քաղաքականության զոհ են դարձնում տնտեսական աճի հեռանկարները եւ երկրի քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացման հնարավորությունները: Իսկ ինչ խոստումներ էին տրվել:

Երկրի 2021 թվականի պետական բյուջեում, որն արդեն ուժի մեջ է մտել, հարկահավաքության ծավալները 9 տոկոսով պակաս կլինեն, քան անցած տարի։ Նույնիսկ. հաշվի առնելով Հայաստանի ՀՆԱ-ի 3.2 տոկոս կանխատեսվող աճը, կառավարության կողմից իրականացվող հարկաբյուջետային և ներդրումային քաղաքականությունը, ամենայն հավանականությամբ, ձախողվելու է, քանի որ բացասական սպասումները բարձր են ինչպես մասնավոր, այնպես էլ պետական հատվածում: Եվ իշխանությունները փորձում են ավելացնել պետբյուջեի եկամտային մասը՝ կրկին հասարակության հաշվին, հիմնականում, միջին խավի և կարիքավոր քաղաքացիների հաշվին՝ ներկայացնելով հարկային ճեղքվածքների կրճատման միջոցառումների ծրագիր։

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույկցում տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը նշել է, որ հարկերի հավաքագրման ծավալների նվազման պայմաններում ոչ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը, ոչ Համաշխարհային բանկը, ոչ Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկը չեն համարձակվի ֆինանսավորել խնդրահարույց Հայաստանը: Այլ կերպ ասած, ինչպես նշել է տնտեսագետը, նրանք վարկ չեն տա այն մարդուն, ում եկամուտը նվազում է։ "Հիմա Հայաստանի եկամուտները նվազում են, եւ այդ ֆինանսական ինստիտուտները, իհարկե, կպահանջեն Հայաստանից ավելացնել հարկային մուտքերը ։ Եթե դուք ինձանից վարկ եք վերցնում (կառավարությունը նախատեսում է 2021 թվականի ընթացքում մոտ 700 մլն դոլարի վարկ վերցնել), ապա դուք պետք է ավելացնեք ձեր եկամուտները, որպեսզի ապահովեք ֆինանսական ռեսուրսների վերադարձելիությունը", - ասել է Սուրեն Պարսյանը։

Պետական գանձարանի համալրման ուղղություններից մեկը կառավարությունը տեսնում է առողջապահական եւ կրթության ծառայությունների ԱԱՀ-ի ներդրման մեջ՝ դրանով իսկ դրանք դարձնելով պակաս մատչելի սպառողների զգալի շերտի համար: Սուրեն Պարսյանի խոսքով ՝ այս ոլորտներն արդեն երկար տարիներ ազատված են ԱԱՀ-ից, քանի որ գերակա են համարվել պետության համար։ Տնտեսագետը նշեց, որ, օրինակ, կրթության ոլորտի ծախսերի մեծ մասը աշխատավարձի վրա է։ "Այսինքն, օրինակ, բուհի բյուջեի 80-90 տոկոսը բաժին է ընկնում աշխատավարձին։ Այժմ ուսման վարձը կազմում է միջինը 600 հազար դրամ, ԱԱՀ-ի կիրառումից հետո այն կգերազանցի տարեկան 700 հազար դրամը։ Բուհն ինքը կստանա 600 հազար դրամ, իսկ մնացած գումարը կփոխանցի պետբյուջե։ Այսպիսով, արդյունքում կտուժեն ուսանողներն ու նրանց ծնողները, իսկ վերջին հաշվով ՝ հասարակությունը, հենց երկրի կրթական ներուժի ամրապնդման գաղափարը", - ընդգծել է տնտեսագետը, հավելելով, որ նման իրավիճակ կլինի նաև առողջապահության ոլորտում։

Նրա գնահատմամբ՝ բժշկական ծառայությունները տարեկան կազմում են մոտ 500 մլրդ դրամ, եւ եթե դրանցից հարկվի ԱԱՀ, ապա պետբյուջեում կարող է հայտնվել լրացուցիչ պայմանական 80-100 մլրդ դրամ։ "Նրանք կփորձեն այդ եկամուտները հավաքել, որպեսզի բարձրացնեն Հայաստանի վարկունակությունը, այլապես նրանց վարկեր չեն տա։ Նորամուծության այլ նպատակ չի հետապնդում", - հավելել է տնտեսագետը։

Պետեկամուտների հավաքագրման մակարդակի բարձրացման եւս մեկ ուղղություն շրջանառության հարկի շեմի իջեցումն է ։ "Այս պահին մինչեւ 115 միլիոն դրամի շրջանառությամբ ձեռնարկությունները կարող են աշխատել շրջանառության հարկի ռեժիմով։ Հիմա կառավարությունը կրկին ուզում է իջեցնել այդ շեմը։ Հիշեցնեմ, որ շեմը մի քանի անգամ բարձրացվել ու իջեցվել է, բայց այդ փորձերի արդյունքում այն կազմել է օպտիմալ 115 միլիոն դրամ ՝ փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացման, ակտիվ տնտեսական գործունեություն ծավալելու նպատակով։ Բայց հիմա կառավարությունը, ըստ էության, կրկին փորձում է խստացնել հարկային քաղաքականությունը, հատկապես, փոքր ու միջին բիզնեսի նկատմամբ։ Այս հարկային քաղաքականությունն ավելի քան լուրջ հարված կհասցնի ձեռնարկատիրական գործունեության այդ ուղղությանը", - ասել է տնտեսագետը։

Երրորդ ուղղությունը գյուղատնտեսական արտադրանքից ավելացված արժեքի հարկի հաշվանցման հնարավորությունն է։ "Դրա հիմքում ընկած է սուպերմարկետների շահերի սպասարկումը: Երբ սուպերմարկետներն, օրինակ, գյուղացիներից գնում են 1 կգ կարտոֆիլ 200 դրամով, ապա ԱԱՀ-ն 20% - ով ավելացնելու դեպքում այդ գումարն ավելանում է մինչեւ 240 դրամ։ Մինչդեռ, բակային խանութը, որը աշխատում է շրջանառության հարկի դաշտում, նույն ապրանքի արժեքը կավելացնի ընդամենը 20 դրամով ՝ մինչև 220 դրամ։ Սուպերմարկետների սեփականատերերը հասկանում են, որ իրենց բանջարեղենի եւ մրգերի գները  անմրցունակ է "անկյան մոտ" ձևաչափի խանութների համեմատ՝ կառավարությունից պահանջելով իրենց գների պահպանման արտոնությունները բակային գներից ցածւ՝ 210-220 դրամ ։ Նման քաղաքականության արդյունքում մեծապես կտուժեն փոքր խանութները, բակային կրպակները, որոնք զբաղվում են մրգերի և բանջարեղենի վաճառքով, որոնց գները համեմատաբար ցածր են, քան սուպերմարկետներում։ Այս խոշոր սուպերմարկետներն ուզում են ընդլայնել իրենց իրացման շուկան, այդ թվում ՝ փոքր խանութների հաշվին", - ընդգծել է Սուրեն Պարսյանը։

Տնտեսագետի խոսքով ՝ կառավարության քաղաքականությունն, ըստ էության, ծայրահեղ լիբերալ մոդել է, որը կառավարությունը արդեն ցույց է տվել, որ չի կարող իրականացնել այն։ "Օրինակ ՝ 2020 թվականի հունվարի 1-ից մտցրել են ֆիքսված (հարթ սանդղակ) եկամտահարկի քաղաքականություն, որի արդյունքում բարձր աշխատավարձով մարդիկ վճարում են նույն եկամտահարկը՝ 23 տոկոս, ինչ ցածր աշխատավարձով մարդիկ։ Բացի այդ, մենաշնորհատեր օլիգարխները, որոնք 20 տոկոս շահութահարկ են վճարել, դարձել է 18 տոկոս ։ Այդ հարկային արտոնությունների արդյունքում պետբյուջեն 30-40 մլրդ դրամ պակաս է ստացել, և այդ գումարների համալրման բեռը հասարակության վրա ընկավ։ Ավելացել են ալկոհոլի եւ ծխախոտի ակցիզները. Այժմ, 2021 թվականին ալկոհոլի, ծխախոտի, բենզինի եւ դիզելային վառելիքի ակցիզները կրկին կաճեն։

Փաստորեն, հարկային բեռը, որը նախկինում դրված էր հարուստների և շատ հարուստների վրա, հիմա տեղափոխվում է ողջ հասարակության վրա", - ասել է Սուրեն Պարսյանը, հավելելով, որ այդ ֆիսկալ մոդելի արդյունքում հասարակությունը ավելի աղքատ կդառնա։

"Դրա օգտին լավագույն փաստարկը պաշտոնական վիճակագրությունն է։ 2019 թվականին երկրում աղքատների թիվն ավելացել է շուրջ 3 տոկոսով՝ նախորդ տարվա համեմատ։ Եվ վստահեցնում եմ ձեզ, որ 2021 թվականին այդ քաղաքականության արդյունքում աղքատների թիվը կրկին կավելանա, իսկ եկամուտների անհավասար բաշխումը կուժեղանա։ Այլ կերպ ասած՝ բևեռացումը հարուստների և աղքատների միջև մեր երկրում կուժեղանա", - փաստել է տնտեսագետը։