Երկուշաբթի, 26 Ապրիլի 2021 15:55

Արմինֆո.Հայաստանի տնտեսական բարեփոխումների ընթացիկ ծրագիրն ԱՄՀ-ից աջակցություն է ստանում սկսած 2019-ի մայիսից:Ծրագիրն օգնել է Հայաստանին պահպանել մակրոտնտեսական կայունությունը և շարունակել օգտվել միջազգային ֆինանսական շուկաներից և ճշգրտվել է՝ օգնելու Հայաստանին արձագանքել 2020 թվականին ծառացած լրջագույն մարտահրավերներին: ԱրմԻնֆո-ի թղթակցին Հայաստանում ԱՄՀ-ի առաքելության ղեկավար Նեյթան Փորթերի հետ զրուցել է ծրագրի և այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանն հաղթահարում այս ծանր ժամանակաշրջանը:

Ինչպե՞ս է Հայաստանի տնտեսությունն արձագանքում 2020 թվականին երկրին բաժին հասած ցնցումներին:

Փորթեր. 2020 թվականի ընթացքում Հայաստանի տնտեսությունը ծանրագույն հետևանքներ է կրել՝ պայմանավորված ԿՈՎԻԴ-19-ի համավարակով և մարտական գործողություններով: Իշխանություններն արագորեն հակազդել են այդ ցնցումներին՝ առողջապահական ոլորտի և հակաճգնաժամային միջոցառումների իրականացմամբ՝ նպատակաուղղված խոցելի խմբերի պաշտպանելությանը և տնտեսավարողներին և աշխատատեղերի պահպանմանն աջակցությանը: Այնուամենայնիվ,  իրական ՀՆԱ-ն 2020 թվականին կրճատվել է 7.6 տոկոսով՝ պայմանավորված ցնցումների ծանր հետևանքներով և Հայաստանի տնտեսության համար մեծ շփումներ ենթադրող ոլորտների (մասնավորապես՝ զբոսաշրջության) ունեցած կարևոր դերակատարմամբ: Բնականաբար, բյուջեի պակասուրդն ընդարձակվել է, իսկ կառավարության պարտքը՝ զգալիորեն աճել: Ինչ վերաբերում է արտաքին հատվածին, ապա Հայաստանի վճարային հաշվեկշիռը կառավարելի է մնացել, չնայած որ կրճատվել են մասնավոր ներհոսքերը և արտերկրից դրամական փոխանցումները, թեպետ վերջիններիս մակարդակը տարվա ընթացքում վերականգնվել է: Արտաքին պահուստները որոշ չափով նվազել են, սակայն մնացել են բավարար մակարդակի վրա: Կարևոր է այն հանգամանքը, որ Հայաստանի ֆինանսական համակարգը հաղթահարել է 2020-ի փոթորկահույզ շրջանն առանց ֆինանսական հատվածում լարվածության նշանների, թեպետ՝ շարունակելու ենք հետևել իրավիճակին, քանի որ համավարակի բոլոր հետևանքները չէ, որ արդեն դրսևորվել են:

ԱՄՀ-ի «Սթենդ-բայ» ծրագիրն (SBA) ինչպե՞ս է օգնել Հայաստանին՝ դիմագրավելու 2020-ի ցնցումներին:

Փորթեր. Թերևս հիշում եք, որ Հայաստանի տնտեսական բարեփոխումների ծրագիրը 2019-ի մայիսից աջակցվում է ԱՄՀ-ի «Սթենդ-բայ» ծրագրի (SBA) շրջանակում: Հայաստանն այն ժամանակ ԱՄՀ-ի ֆինանսական աջակցության կարիքը չուներ, և այս ծրագիրը նախատեսված էր որպես պահուստային ծրագիր, այսինքն՝ որպես «ապահովագրություն» Հայաստանի առջև  ծառացած ցանկացած  արտաքին ցնցումներից: ԱՄՀ-ի կողմից աջակցվող ծրագրի հիմնական նպատակներն էին ֆիսկալ կայունության ամրապնդումը, ֆինանսական կայունության պահպանումը և իշխանություններին՝ կառուցվածքային բարեփոխումների հավակնոտ օրակարգի իրագործման հարցում աջակցելը՝ նոր մոտեցումների շրջանակում կարևորելով հատկապես աճի ներառականությունը և պետական կառավարման բարեփոխումները: ԱՄՀ-ի կողմից աջակցվող ծրագիրն օգնել է իշխանություններին՝ ընտրելու քաղաքականության այնպիսի ուղեգիծ, որը կապահովի մակրո-կայունությունը և աճը, միևնույն ժամանակ աջակցելով տնտեսությանը ճգնաժամի ընթացքում և կառավարելով ի հայտ եկող ռիսկերը: Երբ ԿՈՎԻԴ-19-ը վրա հասավ, ծրագիրն ընդհանուր առմամբ բնականոն հունի մեջ էր, և այդ «ապահովագրությունը» վերցնելու որոշումն արդյունք տվեց: Համավարակի բռնկումից հետո Հայաստանի ունեցած ֆինանսավորման հրատապ կարիքները հոգալու նպատակով երկիրը կարողացավ վերցնել այն կուտակված «ապահովագրությունը», որն առկա էր «Սթենդ-բայ» ծրագրի (SBA) շրջանակում, ինչպես նաև՝ լրացուցիչ ֆինանսավորում հայցել ԱՄՀ-ից, ինչը տրամադրվեց : 2020 թվականին ԱՄՀ-ն ընդհանուր առմամբ 332 միլիոն ԱՄՆ դոլար հատկացրեց Հայաստանին՝ բյուջեին օգնելու նպատակով, ինչն ուղղակիորեն օգնեց երկրին՝ դիմագրավելու երկու ցնցումները: Ծրագրի նպատակները նույնպես ճշգրտվեցին՝ արտացոլելու համար համավարակի, իսկ հետագայում նաև՝ զինված հակամարտության պատճառով ծագած մարտահրավերների փոփոխվող բնույթը: [Օտարերկրյա ներդրողների աչքում Հայաստանի ծրագրի վստահելիության ապացույցը եղավ այն, որ երկիրն այս տարվա հունվարին թողարկեց  750 միլիոն ԱՄՆ դոլարին համարժեք եվրո-պարտատոմսեր  4 տոկոսից ցածր եկամտաբերությամբ

Ե՞րբ ականատես կլինենք վերականգնման:

Փորթեր. Կարծում ենք, որ վերականգնումը կսկսվի 2021-ին, բայց արագություն հավաքելու համար ժամանակ է պետք: Ինչպես թերևս տեղյակ եք, հեռանկարի մեր պահպանողական գնահատականներում ակնկալվում է, որ աճը 2021 թվականին կկազմի մոտ 1 տոկոս, և հնարավոր է՝ 2022-ին արագանա՝ հասնելով մոտ 3.5 տոկոսի: Վերականգնման ձևի և տեմպի հետ կապված անորոշության մակարդակը խիստ բարձր է, քանի որ դա կախված կլինի արտաքին և ներքին տարաբնույթ գործոններից, այդ թվում՝ համավարակի ընթացքից, պատվաստումների ծավալման տեմպերից, Հայաստանի առևտրային գործընկերների ուժից և արտաքին ֆինանսավորման պայմաններից,աշխատաշուկայում առաջացած հետևանքների մասշտաբներից և ենթակառուցվածքի մեջ արվող որակյալ ներդրումների և կառուցվածքային բարեփոխումների տեմպերից: Այդքանով հանդերձ, սակայն, 2021 թվականին է պետք պարարտ հող ստեղծել վերականգնման համար:

Որո՞նք են Հայաստանի հիմնական տնտեսական գերակայություններն ապագա ժամանակահատվածում: Որևէ բան կարո՞ղ է արվել վերականգնումն արագացնելու համար:

Փորթեր. Քաղաքականության անմիջական գերակայություններն են՝ պաշտպանել խոցելի տնային տնտեսություններին, արագացնել պլանավորված հանրային ներդրումները և արագացված տեմպերով կազմակերպել լայնամասշտաբ պատվաստումներ, ինչը կնպաստի տնտեսության վերականգնմանը 2021-ին և դրանից հետո: Արագ տեմպերով իրականացվող պատվաստումները թույլ կտան ավելի վաղ վերաբացել զբոսաշրջության ոլորտը:Վերականգնումը շարունակելը կախված է նաև ֆինանսական կայունության երաշխավորումից և ֆիսկալ կայունության պահպանումից: Ցանկանում եմ ընդգծել, որ հարկային քաղաքականության կարևորագույն բարեփոխումների (ներառյալ՝ շրջանառության հարկի, ինչպես նաև ֆիզիկական անձանց եկամտահարկի հայտարարագրման համակարգի) իրագործումը և ընթացիկ ծախսերի զսպումը խիստ կարևոր են մոտակա տարիներին առաջնահերթ սոցիալական ծախսերի և զարգացման ծրագրերի համար բավարար ռեսուրսներ ապահովելու տեսանկյունից՝ միաժամանակ ապահովելով առաջիկա տարիներին պետական ​​պարտքի՝ մինչև ավելի կառավարելի մակարդակի աստիճանական նվազեցման հնարավորությունը: Դրան զուգահեռ, կառուցվածքային բարեփոխումները պետք է արագացնել՝ ավելի արագ, ներառական և մասնավորի կողմից առաջնորդվող տնտեսական աճ ունենալու համար: Կառավարության ենթակառուցվածքային ծախսերի կատարողականի արդյունավետության ապահովումը հույժ կարևոր է Հայաստանի ենթակառուցվածքների բացերը հաղթահարելու և, գործարար միջավայրի այլ բարեփոխումների հետ մեկտեղ, նաև Հայաստանի մրցունակությանը և օտարերկրյա ներդրումներին աջակցելու և, առևտրային ինտեգրումը խորացնելու համար:: Այս բոլոր ջանքերն ի վերջո կխթանեն տնտեսական ներուժը: ԿՈՎԻԴ-19-ի հետևանքներն ընդգծել են նաև սոցիալական ապահովության ազգային ցանցի արդյունավետությունը բարձրացնելու կարևորությունը՝ միևնույն ժամանակ ավելացնելով ներառականությունը՝ ոչ ֆորմալ հատվածը կրճատելու միջոցով: Եվ վերջապես, պետական կառավարման և թափանցիկության բարելավմանը միտված բարեփոխումների շարունակումը կապահովի ֆինանսական միջոցների հասանելիությունը և կբարելավի բիզնես միջավայրը՝ վերջին հաշվով խթանելով երկարաժամկետ տնտեսական աճը:

Սպասվող խորհրդարանական ընտրությունների ֆոնին ինչպե՞ս եք տեսնում Հայաստանի հետ ԱՄՀ-ի հարաբերությունների շարունակությունը:

Փորթեր. Անցած օրերին ավարտեցինք աշխատակազմի վիրտուալ այցը, որի շրջանակում իշխանությունների հետ քննարկել ենք ոչ միայն վերջին զարգացումները,  այլև պատշաճ տնտեսական քաղաքականությունները առաջիկա ժամանակահատվածի համար: Մեր կողմից՝ մեր հիմնական նպատակը կլինի շարունակել աջակցել այն քաղաքականություններին, որոնք կարող են օգնել Հայաստանին կառավարել COVID-ով պայմանավորված ճգնաժամից վերականգնումը և առաջիկա տարիներին հաջողությամբ անցնել ուժեղ և ներառական աճի:: Այն դեպքերում, երբ ԱՄՀ-ի կողմից աջակցվող ծրագրերը համընկնում են ազգային ընտրական ժամանակահատվածի հետ, ԱՄՀ-ի ստանդարտ գործելակերպը ծրագրի հերթական ստուգումն հետաձգելն է՝ մինչև նոր կառավարության կազմավորումը և նոր կառավարության կողմից տնտեսական քաղաքականության իր գերակայությունների որոշումը: Ձևավորումից անմիջապես հետո մենք մտադիր ենք անհապաղ սկսել աշխատել նոր կառավարության հետ՝ քննարկելու իր քաղաքականության գերակայությունները և ապահովելու ԱՄՀ-ի կողմից աջակցվող ընթացիկ ծրագրի շրջանակում արդեն իսկ արձանագրված առաջընթացի շարունակականությունը: Մինչ դա՝ ԱՄՀ-ն կշարունակի աջակցել Հայաստանին՝ տրամադրելով տեխնիկական աջակցություն մի շարք ոլորտներում՝ ներառյալ հարկային վարչարարությունը, հանրային ֆինանսների կառավարումը, ֆիսկալ վիճակագրությունը և կապիտալի շուկայի զարգացումը: