LCR-ի եւ NSFR-ի նոր նորմատիվները կուժեղացնեն բանկերի կայունությունը իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ շոկերի նկատմամբ

Արմինֆո. Կորոնավիրուսի համավարակից դուրս գալու ժամկետների անորոշության հետ կապված ճգնաժամային երեւույթների եւ ներքաղաքական ու արտաքին քաղաքական ցնցումների ֆոնին միջոցների արտահոսքի ռիսկերը կանխորոշել են ֆինանսական համակարգի իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ շոկերի չեզոքացման վաղ կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու ՀՀ կենտրոնական բանկի քայլերը:

ՀՀ կենտրոնական բանկը, այդ միջոցառումների շրջանակներում, ներդնում է  Բազել III-ի կողմից հանձարարված իրացվելիության պրուդենցիալ նորմատիվները' կարճաժամկետ (LCR - Liquidity Coverage Ratio) և երկարաժամկետ (NSFR - Net Stable Funding Ratio): Համապատասխան լրացումներն արդեն մտցվել են ՀՀ ԿԲ "Բանկային գործունեության կարգավորման և կիրառվող տնտեսական նորմատիվների մասին"  2-րդ դրույթում: Այդ միջոցները, կապիտալի նկատմամբ պահանջների բարձրացմանը զուգահեռ, առաջարկվում էին ներդնել մինչեւ 2020 թվականը եւ պարբերաբար հետաձգվում էին։ Սակայն կորոնավիրուսի համավարակը եւ երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմը բացասաբար են անդրադարձել տնտեսության եւ բնակչության իրական եկամուտների մակարդակի վրա ՝ հանգեցնելով բանկերի համախառն վարկային պորտֆելի որակի վատթարացման եւ շահույթի նվազման:

Այս ֆոնին Հայաստանի Կենտրոնական բանկը նպատակահարմար է գտել նախատեսված ժամանակից շուտ, ըստ որի Բազել III-ի բարեփոխումների փաթեթի փոփոխությունների ներդրման ժամկետները 2017 թվականի դեկտեմբերից հետաձգվել են մեկ տարով ՝ մինչեւ 2023թ. հունվարի 1-ը, սկսել ներդնել Բազելյան նոր ստանդարտներ: Այսպես, 2020թ. օգոստոսից սկսել է գործել բոլոր բանկերի համար կապիտալի համարժեքության երեք հավելավճարներից մեկը ՝ կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերը, այն պահին սահմանված է 0% մակարդակում եւ առայժմ պահպանվում է այդ նշագծին (մինչեւ 2,5% փուլային բարձրացման պայմանով): Իսկ մյուս երկու հավելավճարների ներդրումը՝ կապիտալի համարժեքությունը պահպանելու համար (0,5% փուլային բարձրացմամբ մինչեւ 2,5%) եւ համակարգային նշանակալի բանկերի համար (0,5% տարեկան բարձրացմամբ մինչեւ 1,5%) ՝ դեռ հետաձգվում է: Իսկ այժմ ներդրվել են իրացվելիության նոր նորմատիվներ՝ կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ (շեմի փուլային բարձրացմամբ), որոնց հետ միասին շարունակելու են գործել ընդհանուր եւ ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվները (նվազագույն սահմանված մակարդակի. N21-15% եւ N22-60%):

Իրացվելիության ծածկույթի նորմատիվը (LCR - N23) ցույց է տալիս, թե ինչ մասնաբաժին են կազմում բանկի իրացվելի ակտիվները այն գումարում, որն անհրաժեշտ է բանկային համակարգում ճգնաժամային պայմաններում առաջացող միջոցների բարձր արտահոսքը 30 օրվա ընթացքում ծածկելու համար: Այն արտացոլում է բանկի կայունության մակարդակը իրացվելիության կարճաժամկետ շոկերի նկատմամբ, որը բնորոշ է ճգնաժամային ժամանակաշրջանների համար, երբ տեղի է ունենում հաճախորդների միջոցների զգալի արտահոսք:

Իսկ զուտ կայուն ֆոնդավորման նորմատիվը (NSFR - N24) սահմանում է բանկի իրացվելիության նվազագույն մակարդակը մեկ տարվա հորիզոնում եւ հաշվարկվում է որպես առկա կայուն ֆոնդավորման ծավալի հարաբերակցություն՝ անհրաժեշտ կայուն ֆինանսավորման ծավալին: NSFR-ի գլխավոր նպատակն է նպաստել ֆինանսական կայունության համար համակարգային ռիսկերից մեկի նվազեցմանը, որը կապված է բանկերի ֆոնդավորման կարճ հրատապության հետ, հավասարակշռել բանկերի ակտիվներն ու պասիվները մարման ժամկետներով, խթաններ ստեղծել բանկերի համար երկարաժամկետ ավանդներ ներգրավելու եւ կարճաժամկետ ֆինանսավորումից կախվածությունը նվազեցնելու համար:

Երկու նորմատիվներն էլ փուլ առ փուլ կբարձրանան։ Այսպես, LCR-ի նվազագույն չափը (բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերակցությունը զուտ դրամական արտահոսքին) սահմանվել է 60%՝ այդ մակարդակի ազդեցությամբ մինչեւ 2021թ. հունիսի 30-ը, այնուհետեւ հուլիսի 1-ից մինչեւ 2021թ.դեկտեմբերի 31-ը մակարդակը կբարձրացվի մինչեւ 80%, եւ 2022 թ. հունվարի 1-ից կգործի 100% մակարդակում: Նույն ժամկետներում և նույն մակարդակներում կփոխվի NSFR-ի նորմատիվը (բանկին հասանելի կայուն միջոցների հարաբերակցությունը ֆինանսավորման անհրաժեշտ կայուն միջոցների նկատմամբ):

AmRating-ի փորձագետների կարծիքով ՝ Բազել III-ի կողմից հանձնարարված կարգավորիչ պահանջների փաթեթը ստեղծված տնտեսական իրավիճակի կարգավորումից անցում է կանխարգելիչ կարգավորման, զսպման, նոր ճգնաժամային ալիքների ազդեցության զսպման, թուլացման: Այլ կերպ ասած, դա մի մոդել է, որը բանկային ոլորտը զերծ է պահում ճգնաժամային ցնցումներից։ Այս փաթեթի առանձնահատկությունը կապիտալի կառուցվածքին եւ տարրերին ներկայացվող պահանջների խստացումն է, դրա համարժեքության մակարդակը, կապիտալի լրացուցիչ բուֆերների ձեւավորումը, ինչպես նաեւ իրացվելիության գնահատման նոր մոտեցումները:

Անկասկած, փորձագետները կարծում են, որ ձեռնարկվող միջոցները դրական նշանակություն ունեն եւ, առաջին հերթին, նպաստում են բանկային կապիտալով ռիսկի ծածկույթի աճին, կապիտալի որակի բարձրացմանը, բանկային հատվածի զարգացման ցիկլայնության հարթեցմանը, բանկերի իրացվելիության ուժեղացմանը:

Ընդհանուր առմամբ, փորձագետների կարծիքով, ձեռնարկվող կարգավորիչ միջոցներն ուղղված են բանկային կապիտալի (նրա պաշտպանական եւ գործառնական գործառույթների) հիմնական գործառույթների իրականացմանը, բանկային հատվածի իրացվելիության բարձրացմանը, բանկային գործունեության վերահսկողության եւ թափանցիկության ուժեղացմանը, դրամավարկային ոլորտում ռիսկերի կառավարման կատարելագործմանը: Փորձագետները կարծում են, որ կորոնաճգնաժամի ֆոնին, դրանից բխող սոցիալ-տնտեսական լուրջ հետեւանքներով, կարգավորիչի ձեռնարկած զսպման միջոցները միագամայն տեղին էին իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ ցնցումները չեզոքացնելու  եւ ֆինանսական հատվածի կայունությունը պատշաճ մակարդակում պահելու նպատակով:

Նշենք, որ ՀՀ ԿԲ նույն 2- րդ դրույթում ներգրավված դրամային եւ արտարժութային միջոցներից Կենտրոնական բանկում պարտադիր պահուստավորման գծով բանկերին ներկայացվող  պահանջների վերաբերյալ նշված է. դրամային ներգրավումներից պահուստավորվում է առնվազն 4%, իսկ արտարժութային ներգրավումներից' առնվազն 18% (դա վերաբերում է առարկայազուրկ մետաղական հաշիվների վրա առկա միջոցներին): Բայց պարտատոմսերի տեղաբաշխումից ներգրավված միջոցների նկատմամբ պարտադիր պահուստավորման պահանջներն այլ են. դրամային ներգրավումների գծով առնվն 0%, արտարժութային' առնվազն 10%:

ԱրմԻնֆո ԼԸ պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի 31.12.2010 թ. տվյալներով, ընդհանուր կապիտալի համարժեքության մակարդակը 2016-2020թթ. նվազել է 38,76% -ից  մինչեւ 24,21%, ընդհանուր իրացվելիությանը' 37,55%-ից մինչեւ 29,46%, ընթացիկ իրացվելիությանը'  253,83%-ից մինչեւ 145,57%, պահանջվող նվազագույն նորմատիվ մակարդակների, համապատասխանաբար, 12%, 15% եւ 60%-ի դեպքում: Բանկային համակարգի ընդհանուր կապիտալն այդ ժամանակահատվածում դանդաղեցրել է տարեկան աճը՝ 32%-ից մինչեւ 6,2%՝ կազմելով 1.7 մլրդ դոլար: Ակտիվները հինգ տարվա կտրվածքով դանդաղեցրել են տարեկան աճը 24%-ից մինչեւ 15%՝ կազմելով 12.7 մլրդ դոլար, իսկ վարկային ներդրումները՝ 24%-ից մինչեւ 17% տոկոս ՝ կազմելով 8.4 մլրդ դոլար: Զուտ շահույթը, 2019թ. աճի դանդաղումից հետո, 62%-ից մինչեւ 34%, 2020 թվականին անկում է ապրել 20%-ով՝ մինչեւ 115.7 մլն դոլար: Արդյունքում՝  2020 թվականին նվազել են նաեւ արդյունավետության գործակիցները. կապիտալի շահութաբերությունը (ROE)՝ 9.4%-ից մինչեւ 6.8%, եւ ակտիվների շահութաբերությունը (ROA)՝ 1.4%-ից մինչեւ 0.9%:

Ժամկետային ավանդները 2019թ. 14% աճից ծավալվել են մինչեւ 1% անկում  2020թ. ՝ կազմելով 4 մլրդ դոլար, իսկ ցպահանջ պարտավորությունները զգալիորեն դանդաղեցրել են աճը՝ 35%-ից մինչև 8%՝ կազմելով 2.9 մլրդ դոլար: Ընդ որում, ֆիզիկական անձանց ավանդները (ժամկետային և ցպահանջ՝ գումարային վերցրած) 2020թ. աճն արդեն հասցրել են լճացման 1%-ի՝ կազմելով 3.8 մլրդ դոլար:

Ակտիվների կառուցվածքում բարձր իրացվելի բաղադրիչը վերջին երեք տարիների ընթացքում ցույց է տվել հետեւյալ դինամիկան. կանխիկ միջոցները՝ 31% աճից  ծավալվել են 11% անկման ուղղությամբ, նույնպիսի շրջադարձ է դիտվել է բանկերի թղթակցային հաշիվների (նոստրո) միջոցների գծով՝ 44% աճից դեպի 16% անկում, ընդ որում ՝ արագացված վերընթաց թրենդում պահպանվել են առարկայազուրկ մետաղական հաշիվների միջոցների մնացորդը՝ 6%-ից մինչեւ 70%, եւ պետական պարտատոմսերում ներդրումները՝ 5%-ից մինչեւ 37%, որոնց ծավալները կազմել են, համապատասխանաբար,  320.4 մլն դոլար, 207.7 մլն դոլար, 4.4 մլն դոլար և 1.6 մլրդ դոլար: