Շաբաթ, 10 Հուլիսի 2021 11:13

Արմինֆո. Հիփոթեքային պորտֆելի տարեկան 37,2%, մինչեւ 544.2 մլրդ դրամ ($1.05 մլրդ) բարձր աճը մինչեւ 2021թ. հունիս  աջակցել է Հայաստանի բանկային համակարգի վարկային պորտֆելի 6,4% աճին' 3.6 տրիլիոն դրամի ($6.9 մլրդ) բացարձակ արժեքի գերազանցմամբ: Հիփոթեքի աճը բարձրացրել է դրա մասնաբաժինը բանկերի ընդհանուր վարկային պորտֆելում անցյալ տարվա 11,7% - ից մինչեւ ներկայիս 15,1%: Այդ մասին են վկայում ՀՀ կենտրոնական բանկի տվյալները։

 

Հիփոթեքի բարձր ակտիվության մասին խոսում են նաև կադաստրային տվյալները, որոնց համաձայն, հիփոթեքային գործարքների թիվն, ընդհանուր առմամբ, երկրում աճել է տարեկան 45,8% - ով ՝ մինչև 1956 2021թ. հունվար-մայիսին։ Դրանց մասնաբաժինը գրավով անշարժ գույքի գործարքների ընդհանուր թվում աճել է տարեկան կտրվածքով 17% - ից մինչեւ 22%: Ընդ որում, ավանդաբար հիփոթեքային գործարքների ամենամեծ թիվը բաժին է ընկնում Երեւանին (1279 կամ 65,4%)՝ տարեկան 55,4% աճով ։

 

Գերակշող քանակը' 1393 գործարք կամ 71,2% - ը կնքվել է բազմաբնակարան շենքերի բնակարանների գծով (տարեկան աճը' 39%), 319 գործարք կամ 16,3% - ը' մասնավոր տների գծով (տարեկան աճը' 36,3%): Իսկ հողային հիփոթեքի, թեեւ փոքր տոկոսը' 3% կամ 58 գործարքների, բայց ծանրակշիռ տարեկան աճը 87,1% եւ գյուղատնտեսական հողերի առավբել շեշտադրումը տպավորիչ է:

 

Հիփոթեքային գործարքների նման թռիչք է դիտվում  բնակելի անշարժ գույքի արժեքի շարունակվող, բայց արդեն դանդաղ նվազման ֆոնին մինչեւ հունիս՝ տարեկան 3,1-4,5% - ով, մինչեւ 96-330 հազար դրամ / 1 քմ (մարզերում եւ մայրաքաղաքում): Եւ, դատելով անշարժ գույքի գների անկման միջանցքի նեղացումից, հիփոթեքի բարձր ակտիվությունը, ենթադրաբար, կպահպանվի կարճ ժամանակով, քանի որ արդեն ամսական կտրվածքով ապրիլից բնակարանի արժեքը սկսել է աճել, ճիշտ է, թույլ է արտահայտված, բայց ամսեամիս տեմպերի արագացմամբ:

 

Այս համատեքստում հարկ է ուշադրություն դարձնել շինարարության ոլորտի վարկավորման բարձր աճին ՝ տարեկան 28.5% - ով, այս տարվա հունիսին 285.8 մլրդ դրամի ($549 մլն) ծավալի ապահովմամբ և ընդհանուր վարկային պորտֆելում մասնաբաժնի 6.6% - ից մինչև 7.9% ավելացմամբ։

 

Սպառողական վարկավորումը նվազում է

 

Աճի տեմպերով երրորդ տեղում են տրանսպորտի եւ կապի ոլորտի վարկերը՝ տարեկան 26,9 տոկոսով, որոնց ծավալը ճյուղային պորտֆելում ամենափոքր է ՝ 133,9 մլրդ դրամ (257 մլն դոլար): Չորրորդ տեղը զբաղեցնում են ագրովարկերը՝ տարեկան 17,2 տոկոսով  մինչեւ 194,1 մլրդ դրամ (373 մլն դոլար): Իսկ արդյունաբերական հատվածի վարկերը, որոնք ծավալով զբաղեցնում են երկրորդ տեղը՝ 570.3 մլրդ դրամ ($1.1 մլրդ), աճի տեմպերով հայտնվել է հինգերորդ տեղում՝  տարեկան 11.3%: Ավելի համեստ աճ են ցույց տալիս առևտրի հատվածին տրամադրվող վարկերը՝ տարեկան 8.1% - ով, մինչև 539.7 մլրդ դրամ ($1.04 մլրդ), ծառայությունների ոլորտին՝ 7.3% - ով, մինչև 312.2 մլրդ դրամ ($600 մլն):

 

Տնտեսության ոլորտների վարկավորման ակտիվացման ֆոնին դիտվում է սպառողական վարկավորման անկում  տարեկան 5,3%-ով (այդ թվում ՝ 3,8% անկում ս. թ. 5 ամսվա ընթացքում), որի ծավալները, չնայած դրան, շարունակում են առաջատար լինել (893,5 մլրդ դրամ կամ $1.7 մլրդ): Սակայն սպառողական վարկերի պորտֆելի կրճատումը նախորդ տարվա 27,8% - ից նվազեցրել է ընդհանուր վարկային ներդրումների դոմինանտը մինչեւ ներկայիս 24,7%: Ընդ որում, ըստ տնտեսության ճյուղերի վարկավորման մասնաբաժինը ընդհանուր պորտֆելում աճել է. Արդյունաբերական հատվածը՝ 15,1 տոկոսից մինչեւ 15,8 տոկոս, առեւտրի ոլորտ՝ 14.7% - ից մինչև 14.9%, ագրոհատվածինը' 4.9% - ից մինչև 5.4%, տրանսպորտի և կապի ոլորտը' 3.1% - ից մինչև 3.7%: Իսկ ծառայությունների ոլորտի վարկավորման մասնաբաժինը պահպանվել է 8,6 տոկոսի մակարդակում։

 

Ժամկետային ավանդները վերածվում են անժամկետի

 

Ավանդների ընդհանուր պորտֆելը, 2021թ. հունիսին գերազանցելով 3.7 տրլն դրամը (7.2 մլրդ դոլար), տարեկան կտրվածքով աճել է 9.1% - ով, ինչն առավելապես ապահովվել է ռեզիդենտ հաճախորդներից ներգրավված միջոցների աճով (11.5%-ով ՝ մինչև 5.4 մլրդ դոլար), քան ոչ ռեզիդենտներից (2,5% - ով ՝ մինչև 1.8 մլրդ դոլար): Ընդ որում, միայն հունվար-մայիսին ընդհանուր ավանդային պորտֆելը ցույց է տվել լճացման 0,9% աճ, ոչ ռեզիդենտների միջոցների 9,4% անկման պատճառով՝ ռեզիդենտների միջոցների 4,9% աճի դեպքում: Եվ ոչ ռեզիդենտների միջոցների 5-ամսյա անկումը կարող էր ավելի բարձր լինել, եթե չլիներ դրամային բաղադրիչի 19,3%  լուրջ աճը՝ արտարժութայինի 14,3% - ով նվազմանը զուգընթաց:

 

Կենտրոնական բանկի հրապարակած տվյալներում ժամկետային ավանդների և ցպահանջ պարտավորությունների գծով դասակարգումը ներկայացվում է միայն ռեզիդենտ հաճախորդների միջոցների վերաբերյալ: Այսպես, ռեզիդենտ հաճախորդներից ներգրավված միջոցների տարեկան աճը պահպանվում է ցպահանջ պարտավորությունների 34% - ով, իսկ ժամկետային ավանդները դանդաղեցրել են աճը մինչեւ 1,7%, կազմելով, համապատասխանաբար, 1.03 տրլն եւ 1.8 տրլն դրամ (2 մլրդ դոլար և 3.4 մլրդ դոլար)։

 

Ընդ որում, ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց միջոցների գծով դիտվում է ժամկետային ավանդների տարեկան դինամիկայի վատթարացում ՝ աճից դեպի 1 տոկոս անկում, ինչին զուգահեռ ՝ ցպահանջ պարտավորությունները, պահպանելով երկնիշ աճը, արագացրել են տեմպերը մինչեւ 18,2 տոկոս: Բայց նույնիսկ նման դինամիկայի դեպքում առաջինների ծավալը մի քանի անգամ գերազանցում է երկրորդների ծավալը, համապատասխանաբար, 1.3 տրլն եւ 438.7 մլրդ դրամ (2.4 մլրդ դոլար եւ 843 մլն դոլար)։

 

Ժամկետային ավանդներից դեպի անժամկետ արտահոսք է դիտվել նաեւ ռեզիդենտ իրավաբանական անձանց միջոցների գծով, ինչի մասին վկայում է ցպահանջ պարտավորությունների տարեկան թռիչքը՝ 48 տոկոսով, ժամկետային ավանդների աճի դանդաղման դեպքում՝ երկնիշ 20,3 տոկոսից մինչեւ համեստ 7,8 տոկոս: Արդյունքում, ցպահանջ ավանդները կրկին սկսել են գերիշխել ժամկետային ավանդների նկատմամբ, եւ այժմ արդեն ավելի  էապես՝ 592.1 մլրդ դրամ  504.9 մլրդ դրամի դիմաց (համապատասխանաբար՝ $1.1 մլրդ եւ $970 մլն):

 

Տոկոսադրույքները չեն շտապում դեպի վեր

 

Հայաստանի ԿԲ-ն ընթացիկ տարում արդեն երեք անգամ բարձրացրել է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը սկզբնական 5.25% - ից մինչեւ ներկայիս 6.5% (որոշումն ընդունված է ս. թ. հունիսի 15-ին), դրանով իսկ ազդարարելով դրամավարկային պայմանների խթանիչ ազդեցության աստիճանական չեզոքացման անհրաժեշտությունը ՝ արտաքին հատվածից և ներքին տնտեսությունից ակնկալվող շոշափելի գնաճային ազդեցության պայմաններում։

 

Կարգավորիչի ահազանգին եզակի բանկեր արդեն արձագանքել են ավանդների տոկոսադրույքների բարձրացմամբ, եւ ոլորտի մյուս մասնակիցների կողմից  այս միտմանը հետեւկը կապահովի շուկայում տեսանելի վերընթաց միտում: Առայժմ, տոկոսադրույքների հինգամսյա փոփոխությունը թվում է թույլ, բայց արդեն աճի ելման ախտանիշներով: Եւ Կենտրոնական բանկը այս տարվա համար կանխատեսվում է բանկային համակարգի տոկոսադրույքների ավելի ցայտուն աճ: Գլխավոր բանկիրի կարծիքով, բանկերի պահպանողական վարքագիծը կդրդի տոկոսադրույքների աստիճանական աճի:

 

Այսպես, 2021թ. հունվար-մայիս ամիսներին վարկային տոկոսադրույքները մի փոքր բարձրացել են մինչև 10,21%, իսկավանդներինը, դեռևս գտնվելով վայրընթաց թրենդի մեջ, խիստ դանդաղեցրել են տեմպերը մինչև 4,72%, 2016-2020թթ.վարկային տոկոսադրույքների 14,26% - ից մինչև 9,93%  և ավանդային տոկոսադրույքների  9,57% - ից մինչև 4,82% նվազեցումից հետո:

 

Ընդ որում, վարկային դրույքաչափերից երևում է, որ թանկացել են ինչպես դրամային, այնպես էլ

եւ դոլարային փոխառությունները, համապատասխանաբար,  մինչեւ 11,77% եւ 8,66%՝   17,67-10,86% -ից մինչեւ 11,63-8,23% հնգամյա անկումից հետո: Մինչդեռ ավանդներում թանկացել են դրամայինները՝ մինչեւ 7,73% ՝դոլարայինների շարունակվող  էժանացման ֆոնին՝ մինչև 1,84%, 2016-2020թթ. 13,69-5,44%-ից մինչև 7,45-2,18% նվազեցումից հետո:

 

ՀՆԱ վերականգնման ներուժը թույլ է

 

Այդ մասին պնդում են փորձագետները ՝ մատնանշելով վերջին 5-6 տարիների ընթացքում հիմնական կապիտալի 16,6% - ի ցածր մակարդակը ՀՆԱ կառուցվածքում, այսինքն ՝ տևական ժամանակ Հայաստանը խնդիրներ ունի ՀՆԱ-ի ներուժի վերականգնման առնչությամբ։  Եվ այդ թույլ նշաձողը զսպում է Հայաստանի տնտեսության վերականգնումը երկարաժամկետ հեռանկարում։ Որպես համեմատություն ՝ նրանք նշում են երկրներ, որտեղ այդ ցուցանիշի աճի առաջընթաց տեմպերը պահպանվում են առնվազն 30 տոկոսի մակարդակում, իսկ "ասիական վագրերի" մոտ ՝ ՀՆԱ - ի ավելի քան 40 տոկոսը: Նույնիսկ Հայաստանի հարևան երկրներում այդ շեմն ավելի բարձր է։

 

Փորձագետները հակված են կանխատեսել 2021 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ 4,5-5 տոկոսով կամ 4,3-4,8 տոկոսով աճ: Կենտրոնական բանկի նորացված կանխատեսումը նույնպես համընկնում է այդ սպասումների հետ ՝ 2021 թվականին ՀՆԱ-ի կանխատեսելի աճը 4,6% (2020թ.փաստացի 7,4% անկման և 2019թ. - ի 7,6% աճի դիմաց)։ Ընդ որում, Համաշխարհային բանկն իր նորացված կանխատեսման մեջ չի փոխել սպասումները ՝ 2021 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ-ի հնարավոր աճը գնահատելով 3,4 տոկոսի մակարդակում: Իսկ ահա Հայաստանի կառավարությունը 2021թ. բյուջեում ամրագրված ՀՆԱ աճի տեմպը նախկին 3,2 տոկոսից հասցրել է 6 տոկոսի, ինչը էկոնոմիկայի նախարարությունը պահպանողական է համարում ՝ շարունակելով պահպանել ընթացիկ տարվա ավարտի իր կանխատեսումը երկնիշ տնտեսական աճով։

 

Եվ բանկերն ստիպված են աշխատել սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի՝ բնակչության եկամուտների անկման, ինչպես դրսից, այնպես էլ ներքին տնտեսությունից ճնշման առնչությամբ սպասվող գնաճի նման բարդ պայմաններում, ընդ որում, այժմ արդեն կորոնաճգնաժամի պատճառով թուլացած ցուցանիշներով։ Բանկերը, այնուամենայնիվ, թույլ, բայց մեծացնում են ցուցանիշները:

 

Կենտրոնական բանկն իր կողմից, ի շահ բանկերի շահույթի դրական դինամիկայի պահպանման, 2020 թվականի դեկտեմբերին ընդռաջել է՝ հրահանգելով մեկ տարով սառեցնել վարկերի գծով չվճարումների մի մասը: Սակայն տնտեսության եւ բնակչության եկամուտների հետ կապված իրավիճակը շատ դանդաղ է շտկվում, եւ, ՀԲ-ի կանխատեսումներով, մինչեւ 2023 թվականը արտադրության նախաքովիդյան մակարդակի վերականգնումը կասկածելի է: Դա, AmRating ազգային վարկանիշային գործակալության վերլուծաբաններին իրավունք է տալիս  ենթադրելու, որ բանկերը 2021թ. վերջին և 2022թ., այնուամենայնիվ, ստիպված են լինելու բախվել աճող անվերադարձ միջոցների խնդրին, որոնք այդ պահին արդեն բաղկացած կլինեն ոչ միայն կուտակվող անհուսալի վարկերից, այլև "ապասառեցված" թունավոր պորտֆելից։ Իսկ դուրսգրումների պատճառով, ինչը նման իրավիճակում անխուսափելի է, ճնշված կլինի շահույթը՝ բանկերի կապիտալների վրա զուգընթաց բացասական ազդեցությամբ:

 

ՀՀ ԿԲ-ն չեզոքացնում է իրացվելիության ցնցումները

 

Կորոնավիրուսի համավարակի հաղթահարման ժամկետների անորոշության հետ կապված ճգնաժամային երեւույթների ֆոնին միջոցների արտահոսքի եւ ներքաղաքական ու արտաքին քաղաքական ցնցումների ռիսկերը կանխորոշեցին ֆինանսական համակարգի իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ ցնցումների չեզոքացման նպատակով վաղ կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու ՀՀ Կենտրոնական բանկի քայլերը:

 

ՀՀ կենտրոնական բանկն այդ միջոցառումների շրջանակներում 2021 թվականից (նախատեսված ժամկետից շուտ ՝ 2023թ.հունվարից) ներդրել է Բազել III-ի կողմից հանձնարարված իրացվելիության նոր պրուդենցիալ նորմատիվները՝ կարճաժամկետ (LCR - Liquidity Coverage Ratio) և երկարաժամկետ (NSFR - Net Stable funding Ratio), որոնց նվազագույն մակարդակը ի սկզբանե սահմանվել է 60%, հուլիսից բարձրացվել է մինչև 80%, իսկ 2022թ. հունվարի 1 - ից ուժի մեջ կմտնի 100% մակարդակը: Դրանց հետ հավասար շարունակում են գործել ընդհանուր եւ ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվները, որոնց նվազագույն մակարդակը չի փոխվել,

Համապատասխանաբար, 15% եւ 60%:

 

Մինչ այդ, 2020թ. օգոստոսից սկսել է գործել բոլոր բանկերի մեկը երեք հավելավճարների կապիտալի համարժեքության՝ կապիտալի հակացիկլիկ բուֆեր, որը այդ պահին  սահմանված էր 0%-ի մակարդակում եւ դեռ պահպանվում է այս նշաձողին (մինչեւ 2,5% փուլային բարձրացման պայմանով): Իսկ մյուս երկու հավելումների ներդրումը՝ կապիտալի համարժեքությունը պահպանելու համար (0,5%՝ մինչեւ  2,5%  փուլային բարձրացմամբ) եւ համակարգային նշանակության բանկերի (0,5%՝ ամենամյա բարձրացմամբ մինչեւ  1,5%), դեռեւս հետաձգվում է, քանի որ ԿԲ-ն առայժմ դրանց ներդրման անհրաժեշտություն չի տեսնում: Կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերը զրոյական մակարդակից բարձրացնելու նպատակահարմարություն նույնպես ԿԲ-ն դեռեւս չի տեսնում: Սակայն,  նախադրյալներ ի հայտ գալու դեպքում ԿԲ-ն պատրաստ է ներդնել այդ երկու հավելումները, իսկ առայժմ բանկային հատվածի կապիտալի բուֆերները կարգավորիչը գնահատում է բավարար ֆինանսական համակարգի կայունությունը պահպանելու համար:

 

Կենտրոնական բանկը ձեռնպահ է մնում նաեւ սահմանային պարտքային բեռի գործակցի (PDN) ներդրումից՝ պոտենցիալ վարկառուի հաշվառված եւ չհաշվառված եկամուտների հաշվարկներում հաշվառման բարդությունների պատճառով: Բայց քննարկումները շարունակվում են, և անցկացվում են տարբեր բնույթի հաշվարկներ՝ այդ նորմատիվի օգտագործման ճիշտ տարբերակը գտնելու համար։ Բայց փոխարենը 2021թ. հուլիսից ներդրման է պատրաստել LTV (Loan-to-Value Ratio - վարկ / գրավ)) նորմատիվը: Իսկ ինչ վերաբերում է սահմանային պարտքային բեռի գործակցին՝ ՀՀ ԿԲ-ն պարզաբանել է, որ փորձում է մշակել մի մեխանիզմ, որը բանկերին անելանելի դրության մեջ չի դնի, հասկանալով, այնուամենայնիվ, որ այդ նորմատիվի ներդրումը շատ կարեւոր է որոշ տեսակի վարկերի, օրինակ, հիփոթեքի համար: Այս խնդրի վրա աշխատանքը չի դադարում. ԿԲ-ն ցանկանում է առավելագույնս զգույշ լինել, որպեսզի չվնասի եւ չներդնի այնպիսի մեխանիզմ, որը կարող է խոչընդոտել շուկայի բնականոն զարգացմանը:

 

Անկասկած, փորձագետները կարծում են, որ ձեռնարկվող միջոցները դրական նշանակություն ունեն եւ, առաջին հերթին, նպաստում են բանկային կապիտալով ռիսկի ծածկույթի աճին, երկրորդ, կապիտալի որակի բարձրացմանը, ինչպես նաեւ բանկային հատվածի զարգացման ցիկլային հարթեցմանը եւ բանկերի իրացվելիության ուժեղացմանը:

 

Ընդհանուր առմամբ, փորձագետների կարծիքով, ձեռնարկվող կարգավորիչ միջոցներն ուղղված են բանկային կապիտալի (նրա պաշտպանական եւ գործառնական գործառույթների) հիմնական գործառույթների իրականացմանը, բանկային հատվածի իրացվելիության բարձրացմանը, բանկային գործունեության նկատմամբ վերահսկողության եւ թափանցիկության ուժեղացմանը, դրամավարկային ոլորտում ռիսկերի կառավարման կատարելագործմանը:

 

Փորձագետները նաեւ կարծում են, որ կորոնաճգնաժամի ֆոնին, դրանից բխող սոցիալ-տնտեսական լուրջ հետեւանքներով, կարգավորողի ձեռնարկած զսպման միջոցները միանգամայն տեղի էին իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ ցնցումների չեզոքացման տեսանկյունից եւ ֆինանսական հատվածի կայունությանը աջակցելու նպատակով: