Չորեքշաբթի, 22 Սեպտեմբերի 2021 11:22

Արմինֆո. Հայաստանի բանկային համակարգում չաշխատող վարկերի արագացված աճը (NPL) շարունակվում է ՝ ճնշելով շահույթը, դրանով իսկ զրկելով կապիտալի բուֆերները համալրման հնարավորությունից: Նման եզրակացության են հանգել ԱրմԻնֆո լրատվական ընկերության հետ աֆիլացված AmRating ազգային վարկանշային գործակալության (CRA) վերլուծաբանները։

Նման իրավիճակում, կարծում են վերլուծաբանները, բանկերը վճռականություն են դրսեւորել չհետաձգել այսօրվա խնդիրների լուծումը, կապված վարկային պորտֆելի մաքրման հետ՝ անդառնալի բեռի այն մասից, որոնք սառեցվել են մեկ տարվա ընթացքում ' 2020թ. դեկտեմբերից ներմուծված կարգավորիչ "ներողամտության" շրջանակներում:

 

Այս տարվա համար իրավիճակի բարելավում կանխատեսելը, կարծում են նրանք, դժվար է, քանի որ  կորոնավիրուսային "Դելտա" նոր շտամի ի հայտ գալը եւ դեռ դանդաղ պատվաստման գործընթացը, ամենայն հավանականությամբ, սպառնում են հերթական սահմանափակիչ միջոցառումներով: Քովիդի դեմ պայքարը դեռ չի ավարտվել, իսկ պատվաստումը, այժմ արդեն՝ պարտադիր, դեռեւս դանդաղ է ընթանում, քանի որ քաղաքացիների կասկածները պատվաստանյութերի արդյունավետությանը եւ, մասնավորապես, վիրուսի նոր շտամների դեմ:

 

Մինչդեռ, ինչպես նշում են ընկերության փորձագետները, NPL - ի մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում 2021թ.առաջին կիսամյակում աճել է մինչեւ 10,2% ՝ 2020թ. առաջին կիսամյակում 8,4% - ից, իսկ ակտիվներում ՝ 5,6% - ից մինչեւ 6,2%: Այս երեւույթը նկատվել է վարկային ներդրումների տարեկան աճի ծանրակշիռ դանդաղման ֆոնին՝ 19,1 տոկոսից մինչեւ 2,5 տոկոս եւ ակտիվների աճի քիչ նկատելի դանդաղման ֆոնին՝ 14,1 տոկոսից մինչեւ 13 տոկոս: Ընդ որում, միայն 2021թ. 2-րդ եռամսյակում վարկավորումը դանդաղել է անկման տեմպերի 1,1% - ից մինչեւ 4,6% արագացման հետ,  որի ֆոնին լճացումից ակտիվների դուրս գալը շատ դանդաղ է ընթանում (0,2% - ից մինչեւ 1,7%):

 

Իրենց եզրակացություններում փորձագետները հենվել են Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի 30.06.2011 թ.տվյալների վրա, որը պատրաստվել է ԱրմԻնֆո-ի կողմից ' ֆինանսական հաշվետվությունների հիման վրա, որոնցում առկա է վարկային ռիսկի ներկայացման նոր ձեւաչափ (IFRS9): Այնուամենայնիվ, այս միջազգային ձեւաչափը լիովին չի արտացոլում վարկային պորտֆելի իրական որակի եւ դրանում թունավոր վարկերի առկայության պատկերը (NPL): Այս փաստը բազմիցս նշել են իրենց հաշվետվություններում նաև աշխարհի խոշորագույն վարկանշային գործակալությունները։ Արդյունքում՝ ԱրմԻնֆո-ի վարկանիշային ծառայությունը բանկերից պահանջում է անհրաժեշտ լրացուցիչ տվյալներ, որոնք թույլ են տալիս ավելի ճշգրիտ հաշվարկել ժամկետանց վարկերի ընդհանուր ծավալը եւ, հետեւաբար, դրանց մասնաբաժինը բանկերի վարկային պորտֆելում եւ ակտիվներում:

 

Ժամկետանց վարկերում գերակշռում են աճող անհուսալի վարկերը

 

NPL-ի մոտ 60%-ը բաժին է ընկնում կասկածելի եւ անհույս ռիսկի խմբին՝ աճող ծավալում վերջինի զգալի գերակշռությամբ: Ըստ ոլորտների՝ ժամկետանց վարկերի ավելի քան 40% - ը "տեղավորվել է" սպառողական վարկեր (հաշվի առնելով հիփոթեքը)՝ չաշխատող վարկերի 18,4%  տարեկան աճով՝ առողջ վարկերի 5%  անկման դեպքում:

 

NPL-ի բաժնեմասով երկրորդ տեղում է առեւտրային հատվածը, որտեղ կուտակվել է չաշխատող վարկերի ավելի քան 12% - ը (հիմնականում՝ անհուսալի)՝ ծավալի 17,6% տարեկան աճով՝  առողջ փոխատվությունների 10,2% անկման դեպքում:

 

NPL մասնաբաժնով երրորդ տեղում ագրովարկերն են՝ ավելի քան 10%՝ չաշխատող վարկերի ծավալի 18% տարեկան աճով՝ առողջ վարկերի 14% աճի պայմաններում:

 

Այնուհետեւ NPL-ի բաժնեմասով հետեւում են հանրային սննդի եւ ծառայությունների ոլորտի վարկերը' մոտ 9%, ծավալի 26,5% տարեկան աճով' առողջ վարկերի 3,4% անկման դեպքում:

 

Շատ ավելի ցածր է NPL մասնաբաժինը աչդյունաբերության  հատվածի վարկերում՝ ավելի քան 4%, ծավալի 35,4% տարեկան անկում՝ առողջ վարկերի 6% անկման դեպքում: Եւ գրեթե նույնքան ժամկետանց վարկեր են կուտակվել է շինարարության ոլորտում (մոտ 4%)՝ ծավալի, 5,6% տարեկան աճով՝ առողջ վարկերի ծավալի շոշափելի 34% աճի պայմաններու:

 

Վերը նշված հատվածները գերակշռում են պորտֆելում եւ վարկային ներդրումների մասնաբաժնով. սպառողական վարկեր' 26,7%, առեւտրի ոլորտ' 17,2%, արդյունաբերական հատված' 13,6%: Ընդ որում, հիփոթեքային վարկերին բաժին է ընկնում 13,7%: Իսկ շինարարական հատվածի և հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտի վարկավորման մասնաբաժինները կազմել են, համապատասխանաբար, 7,9% և 7%, իսկ ագրոհատվածինը՝ 5,7%:

 

Մինչդեռ, սպառողական վարկերի ծավալի տարեկան դինամիկան ծավալվել է 28% աճից մինչեւ 5,3% անկում, հիփոթեքի պահպանվող բարձր աճի դեպքում' տեմպերի 36%-ից մինչեւ 37% արագացմամբ:

 

Վարկավորման աճը պահպանվել է, սակայն՝ տարեկան տեմպերի դանդաղմամբ, ագրոհատվածում՝ 14,1% - ից մինչև 12,1%, հանրային սննդի/ծառայությունների ոլորտում՝ 8,1% - ից մինչև 4,1%, առևտրի հատվածում՝ 15,5 տոկոսից մինչև 3,3 տոկոս։ Երկնիշ աճից մինչեւ լճացման մակարդակ դանդաղել է արդյունաբերական հատվածի վարկավորման աճը՝ 12 տոկոսից մինչեւ 0,8 տոկոս: Շարունակել է դանդաղել նաև ՓՄՁ վարկավորման ծավալների աճը՝ 5%-ից մինչև 4% (երկու տարի առաջվա 15% - ի դիմաց)։

 

Եվ միայն շինարարության ոլորտի վարկավորումը ոչ միայն պահպանել է բարձր աճը, այլև արագացրել է տարեկան տեմպերը 31 տոկոսից մինչև 34,4 տոկոս, ինչը պայմանավորված է բնակարանաշինության շարունակվող ակտիվությամբ ։ Սակայն, հաշվի առնելով փորձագետների կարծիքը, որոնք անհեռատես են համարում  շենքերի կառուցման շարունակումը պահանջարկի սպասվող նվազման դեպքում, կարելի է ենթադրել, որ այդ ոլորտի վարկավորումն էլ կարճաժամկետ հեռանկարում կսկսի ոչ միայն տեմպեր կորցնել, այլեւ վատանալ որակական առումով:

 

Հայաստանի բանկերի ընդհանուր վարկային պորտֆելը մինչեւ 2021թ. հուլիսի 1-ը գերազանցել է

4.1 տրլն դրամ (8.3 մլրդ դոլար), իսկ ակտիվները հասել են 6.8 տրլն դրամի (13.7 մլրդ դոլար)։ Ընդ որում, առաջինների տարեկան աճի զգալի դանդաղումը երկրորդի աճի զսպման դեպքում նախորդ տարվա 67տոկոսից մինչեւ  61 տոկոս կրճատել է վարկերի մասնաբաժինը ակտիվներում:

 

Շահույթ լճանում է

Թունավոր վարկերի արագացված աճը հանգեցրել է շահույթի լճացման: Այսպես, Հայաստանի բանկային համակարգի համախառն զուտ շահույթը, 2021թ. առաջին կիսամյակի արդյունքներով կազմելով  40.7 մլրդ դրամ ($82 մլն), դանդաղեցրել է տարեկան աճը 6% - ից մինչև 0,1% լճացում, ինչը դիտվել է ժամկետանց վարկերի ծավալի աճի արագացման ֆոնին՝ մինչև 24% (նախորդ տարվա 8,2% - ից): Եվ, նույնիսկ, եռամսյակային զուտ շահույթը, թունավոր վարկերի դուրսգրումների ճնշման տակ, կտրուկ դանդաղեցրել է աճի տեմպը՝ I եռամսյակում 10 անգամից մինչեւ  9.6% II եռամսյակում, ժամկետանց վարկերի ծավալի անկման զուսպ փորձի դեպքում: Մասնավորապես, շահույթի կրճատում, ընդ որում,  ծանրակշիռ, դիտվել է 17 բանկերից 9-ում, սակայն, բոլոր բանկերը  եռամսյակն ու կիսամյակն ավարտվել են դրական մակարդակով: Ընդ որում, ժամկետանց վարկերի ծավալի տարեկան անկում արձանագրվել է միայն 3 բանկերում (12-32%), իսկ մնացած 14 բանկերում, որոնց անվերադարձ վարկերի պորտֆելն աճել է, 7-ում աճը տպավորիչ է (2-6 անգամ):

 

Նման իրադրություն, կարծում են վերլուծաբանները, կդիտվի, ամենայն հավանականությամբ, 2021-2022 թթ. ընթացքում, քանի դեռ ամբողջությամբ չի վերականգնվել վարկավորման նախատիպային բարձրացմնա  թրենդը, մասնավորապես, եւ, ընդհանուր առմամբ, տնտեսական զարգացումը: Վարկային պորտֆելի մաքրումը ընթացիկ և "ապասառեցված " չվերականգնումներից որոշ ժամանակ կթարմացնի շահույթը, բայց տնտեսության մեջ դիտվող դրական միտումները թույլ են տալիս ենթադրել, որ կարճաժամկետ հեռանկարում վարկավորումը կվերադառնա երկնիշ աճի, և այդ ժամանակ շահույթը կդադարի կորուստներ կրել։

 

Թրենդն ուղեկցվում է II եռամսյակում առողջ (ստանդարտ) վարկերի մեծության անկման աննշան դանդաղմամբ՝ 1,7% - ից մինչեւ 1%, տարեկան աճի  12% - ից մինչեւ 3% դանդաղման դեպքում: Հարկ է նշել, որ անցյալ տարվա երկնիշ վերընթաց միտումը գրանցվել է բանկերի կողմից մարտի 13-ից մինչեւ հունիս վարկային արձակուրդների նախաձեռնման ժամանակահատվածում, որոնք ենթադրում են պայմանագրերի վերակնքում առողջ կատեգորիայի պահպանման համար, եւ, միեւնույն ժամանակ, բանկերն ակտիվորեն ներգրավվել են սոցիալ-տնտեսական աջակցության 1-ին եւ 2-րդ հակաճգնաժամային պետական ծրագրերում՝ քովիդից տուժած գործարար սուբյեկտներին սոցիալ-տնտեսական աջակցության համար:

 

Կապիտալի բավարարությունը նվազում է

 

Ընդհանուր կապիտալի բավարարության մակարդակը բանկային միջին շուկայում 2021թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ նվազել է մինչեւ 24,6%՝ մեկ տարի առաջ 27,1% - ից (2019թ. նույն օրվա 29,9% - ի դիմաց), իսկ հիմնական կապիտալի բավարարության մակարդակը՝ 27,6% - ից մինչեւ 22,7%, համապատասխանաբար, 12% եւ 9%  պահանջվող նորմատիվային մինիմումի դեպքում: Բայց եռամսյակային կտրվածքով, այնուամենայնիվ, դիտվել են երկու ցուցանիշների աճի թույլ նշաններ: Կապիտալի բավարարության մակարդակի տարեկան նվազման միտումը բացատրվում է ըստ ռիսկի կշռված ակտիվների գրեթե 20% աճով՝ ընդհանուր կապիտալի 3%-ի չափազանց թույլ աճի դեպքում։ Իսկ կապիտալի բավարարության մակարդակի թույլ եռամսյակային աճը պայմանավորված էր ըստ ռիսկի կշռված ակտիվների 4% անկմամբ ՝ ընդհանուր կապիտալի 0,3%ի լճացման պայմաններում։

 

Ինչ վերաբերում է իրացվելիությանը, ապա ընդհանուրի մակարդակը վերսկսեց աճը' հուլիսի 1-ին հասնելով 34,8% - ի՝ միջինը բանկային շուկայում, գերազանցելով ոչ միայն մեկ տարվա վաղեմության 31,1% մակարդակը, այլեւ, նույնիսկ, նախաքովիդյան 31,9% նշափողը: Ընդ որում, ընթացիկ իրացվելիության մակարդակը շարունակել է նվազել  մինչեւ 159,3 տոկոս 2021թ.հուլիսի 1-ին՝ մեկ տարի առաջ 167,7 տոկոսից, ավելի հեռանալով նախաքովիդյան 172,9 տոկոսից: Սակայն,  եռամսյակային կտրվածքով, ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ ընթացիկ իրացվելիությունն աճել է, ընդ որում, ընդհանուրն աճել է ավելի արագ, քան ընթացիկը: Դա բացատրվում է բարձր իրացվելի ակտիվների 41% ծանրակշիռ աճով՝  ցպահանջ ակտիվների եւ  պարտավորությունների համեմատաբար զուսպ 13-21% աճի դեպքում, ընդ որում, եռամսյակային կտրվածքով բարձր իրացվելի ակտիվների 18% աճը շատ ավելի բարձր է եղել ընդհանուր ակտիվների գրեթե լճացման տեմպերից եւ ցպահանջ պարտավորությունների չափազանց թույլ աճից:

 

Իսկ կարճաժամկետ (LCR) եւ երկարաժամկետ (NSFR) իրացվելիության միջին մակարդակը բանկային շուկայում 2021թ. հուլիսի 1-ին կազմել է, համապատասխանաբար, 266,5% եւ 145,2% (նվազագույն պահանջվող 100%-ի դեպքում): Ընդ որում, ըստ LCR պահանջվող նվազագույնից զգալի գերազանցում (2 անգամ եւ ավելի) աարձանագրել է 10 բանկերում, իսկ NSFR-ի գծով պահանջվող նվազագույնի նկատմամբ շոշափելի գերակշռություն (գրեթե 2 անգամ) կարողացել է ապահովել միայն 3 բանկ:

 

Հայաստանում գործող 17 բանկերից ընդհանուր եւ հիմնական կապիտալի բավարարության տարեկան նվազում է դիտվել է 11-ում, ընդհանուր իրացվելիության մակարդակի՝ 7-ում, իսկ ընթացիկ իրացվելիության' 8-ում: Ընդ որում, բանկերի զույգ-եռյակը, որոնց թվում կան տնտեսության խոշոր վարկատուներ, չափազանց մոտ են պահանջվող նվազագույն շեմին (ընդհանուր կապիտալի գծով '12%, հիմնական կապիտալի գծով' 9%, ընդհանուր եւ ընթացիկ իրացվելիության գծով, համապատասխանաբար, 15% եւ 60%):

 

ԿԲ-ն ուժեղացնում է բանկերի կայունությունը իրացվելիության ցնցումնկերի նկատմամբ

 

Կորոնավիրուսի համավարակի հաղթահարման ժամկետների անորոշության առնչությամբ ճգնաժամային երեւույթների ֆոնին միջոցների արտահոսքի ռիսկերը՝ վարակի ավելի ահարկու նոր շտամների մուտացիանորի, ներքաղաքական եւ արտաքին քաղաքական ցնցումների պատճառով, կանխորոշեցին ֆինանսական համակարգի իրացվելիության կարճաժամկետ եւ երկարաժամկետ ցնցումների չեզոքացման վաղ կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու ՀՀ Կենտրոնական բանկի քայլերը: Այդ միջոցառումների շրջանակներում 2021 թվականին ներդրվել են Բազել III-ի կողմից առաջարկված իրացվելիության պրուդենցիալ նորմատիվները՝ կարճաժամկետ (LCR-Liquidity Coverage Ratio-իրացվելիության ծածկույթի նորմատիվը) եւ երկարաժամկետ (NSFR-Net Stable Funding Ratio-զուտ կայուն ֆոնդավորման նորմատիվը):

 

Այդ միջոցները, կապիտալի նկատմամբ պահանջների բարձրացմանը զուգընթաց, առաջարկվում էին ներդնել մինչեւ 2020 թվականը ՝ 2017 թվականի դեկտեմբերին, սակայն պարբերաբար հետաձգվում էին, եւ ներդրման վերջնաժամկետը պետք է ուժի մեջ մտներ 2023թ.հունվարի 1-ից։ Սակայն վրա հասած կորոնավիրուսի համավարակը՝ անվերջանալի ալիքաձև հոսանքով, և երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմը բացասաբար ազդեցին տնտեսության և բնակչության իրական եկամուտների մակարդակի վրա ՝ հանգեցնելով բանկերի համախառն վարկային պորտֆելի որակի վատթարացման և շահույթ ճնշման, ինչն էլ կանխորոշեց նոր նորմատիվային հոսքերի ներդրումը։ Եվ, նույնիսկ, LCR-ի և NSFR-ի նվազագույն մեծությունների ՝ սկզբնական 60% - ից մինչև 80% - ը I կիսամյակում, ապա 100% - ը 2022թ.հունվարի 1-ից անցել է արագացված տեմպերով՝ շնորհիվ հայկական բանկերի վճռականության՝ սկսել միանգամից վերջնական նշաձողից։ Դրանց հետ մեկտեղ, սովորական ռեժիմով շարունակում են գործել իրացվելիության ռիսկը կարգավորող ընդհանուր և ընթացիկ իրացվելիության նորմատիվները, համապատասխանաբար, min 15% և 60% մակարդակում։

 

Մյուս բազելյան պահանջներին ՝ կապիտալի բավարարության նորմատիվին երեք հավելավճարներին, ԿԲ - ն զուսպ է վերաբերվում, ինչի մասին վկայում են զրոյական մակարդակում պահվող հակացիկլիկ կապիտալի բուֆերը (ՔԴՕ-ն ներդրված է 2020թ.օգոստոսից) եւ կապիտալի բավարարության պահպանման եւ համակարգային նշանակություն ունեցող բանկերի համար հավելավճարներ չներդնելը: Այս որոշմամբ ԿԲ-ն մեղմացնում է ֆինանսական համակարգի վրա կորոնավիրուսի եւ ռազմական դրության բացասական հետեւանքները եւ նպաստում Հայաստանի տնտեսության վարկավորման անընդհատությանը: ԿԲ-ն դեռեւս աննպատակահարմար է համարում ՔԴԿ-ի խստացումը, իսկ մյուս երկու հավելումների վերաբերյալ հայտարարում է նախադրյալների դրսեւորման դեպքում դրանք ներդնելու պատրաստակամության մասին: Իսկ առայժմ ԿԲ-ն բանկային հատվածի կապիտալի բուֆերները գնահատում է բավարար՝ ֆինանսական համակարգի կայունության պահպանման համար:

Սակայն, ձեռնպահ մնալով առաջարկվող Բազել III հավելավճարների ներդրումից, Կենտրոնական բանկը 2020 թ., 12-ամյա ընդմիջումից հետո վերսկսել է (այն ժամանակ մակարդակով min 8%), հիմնական կապիտալի բավարարության նորմատիվը, նախ՝ նվազագույն 10% մակարդակով, հետագայում մայիսին նվազեցնելով  մինչեւ 9%, որին հավասար  պահպանվել է ընդհանուր կապիտալի բավարարության գործող նորմատիվը min 12%:

 

Ըստ AmRating-ի վերլուծաբանների, կարգավորիչն այդպիսով ահազանգում է բանկերին օգտագործել ձևավորված կապիտալի բուֆերները բանկային գործառնությունների շարունակականությունն ապահովելու համար ' սթրեսային իրավիճակներին դիմակայելու և կորոնաճգնաժամինի փուլում վնասները կլանելու նպատակով:

 

Միեւնույն ժամանակ, Կենտրոնական բանկը դեռեւս ձեռնպահ է մնում սահմանային պարտքային բեռի գործակցի կիրառումից (PDN), պոտենցիալ վարկառուի հաշվառված եւ չհաշվառված եկամուտների հաշվարկներում բարդությունների պատճառով: Բայց քննարկումները շարունակվում են, և անցկացվում են տարբեր հաշվարկներ ՝ այդ նորմատիվի օգտագործման ճիշտ տարբերակը գտնելու համար։ Սակայն դրա փոխարեն կարգավորիչը դեռ հունիսին հայտարարեց 2021թ. հուլիսից LTV (Loan-to-Value Ratio - վարկ/գրավ) նորմատիվը ներդնելու մտադրության մասին ։ Թե որքանով է այդ գործակիցը գործուն լինելու վարկառուների վերավարկավորման և վարկային պորտֆելի առողջացման բացառման առումով, ցույց կտան հետագա եռամսյակների արդյունքները։

 

Բանկային համակարգի վերահսկողությունից զատ Կենտրոնական բանկը ուշադրության կենտրոնում էր պահում նաեւ գների կայունության ապահովումը: Տեսնելով գնաճի արագացված խորացման միտումը ՝ ԿԲ - ն բազմիցս քայլեր է ձեռնարկել դրամավարկային պայմանների խստացման ուղղությամբ ՝ ընթացիկ տարում բարձրացնելով վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը հինգ անգամ ՝ դեկտեմբերի 5.25 տոկոսից մինչեւ 7.25 տոկոս սեպտեմբերին։ Դատելով ինչպես փաստացի, այնպես էլ իրական գնաճի շարունակական վերընթացից՝ սեպտեմբերին արդեն տարեկան մակարդակի 8%  գերազանցմամբ, հավանաբար, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը աճի ուղղությամբ կրկին կվերանայվի, քանի դեռ չի հաջողվել գնաճը հասցնել թիրախայինին (4%): Եվ քանի որ ԿԲ-ն նախատեսում է գնաճը մոտեցնել 2022 թ. նպատակային շեմին և կայունացնել նպատակային մակարդակում միջնաժամկետ հեռանկարում, ապա կարելի է ենթադրել, որ այս ողջ ընթացքում, առնվազն մինչև նպատակային 4% - ի ապահովումը, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը կշարունակի աճել։

 

Հետաքրքիր է, որ տոկոսադրույքներն առայժմ շատ թույլ են արձագանքում ԿԲ-ի որոշումներին, աճի աննկատ փորձեր անելով ՝ դրանով իսկ թույլ չտալով մարժային վերադառնալ նախաքովիդային մակարդակի, ինչին գումարած թույլացող տոկոսային եկամուտներն ավելի ու ավելի են հեռացնում արդյունավետության գործակիցները (ROA և ROE) նախկին բարձր նշաձողերից։ Այսպես, 2021թ. առաջին կիսամյակի արդյունքներով բանկային համակարգի ակտիվների (ROA) շահութաբերությունը նվազել է մինչեւ 1,2%, իսկ կապիտալի շահութաբերությունը (ROE) ՝ մինչեւ 9,1%՝ նախաքովիդյան 1,5% եւ 9,9%-ից ՝ 2019թ.առաջին կիսամյակում:

 

"Եվ այս ֆոնին ավելի ու ավելի թափանցիկ է դառնում բանկային համակարգը, քանի որ ըստ IFRS9-ի նոր հաշվետվություններին անցնելուց հետո նոր ձեւաչափը լիովին չի բացահայտում վարկերի որակի կառուցվածքը ՝ հարցականի տակ դնելով պորտֆելի ՝ ըստ ռիսկի խմբերի դասակարգման լիարժեքությունը ։ Առավել մտահոգիչ է նոր ձեւաչափով բանկերի հուսալիության գնահատման համար ամենաահարկուվ եւ ամենավտանգավոր անհուսալի վարկերի մասին հոդվածի բացակայությունը, որոնց ծավալը, շարունակվող համավարակի ֆոնին, որոնք ընկել են բնակչության եկամուտների եւ տնտեսության վերականգնման թույլ հեռանկարների ֆոնին, միանշանակ կաճի եւ կճնշի շահույթը: Արդյունքում՝ վերը նշված 60%-ը  լիովին չի արտացոլում է պորտֆելի թունավորությունը: Այնուամենայնիվ, անհուսալի վարկերի "զանգվածային" ներկայության մասին է վկայում վարկավորման տոկոսային եկամուտների տեմպերի զգալի արգելակումը ՝ 14,4 տոկոսից մինչեւ 4,6 տոկոս, ընդ որում, եռամսյակի ընթացքում հասնելով 2,5 տոկոս անկման, եւ շահույթի լճացումը", - նշում են AmRating ազգային վարկանշային գործակալության վերլուծաբան Կարինա Մելիքյանը։

 

Գործակալության վերլուծաբանները դեռ մեկ տարի առաջ ենթադրություն էին հայտնել վարկային արձակուրդներից հետո (մարտի 13-ից մինչեւ հունիս) անհուսալի վարկերի հաշվեկշիռներից դուրսգրումների գործընթացի շարունակման մասին, որի փաստացի նյութականացումը հաջորդ ամիսների ընթացքում սկսեց "ճնշել" բանկային հատվածի շահութաբերության մակարդակը մինչեւ 2020թ. 20% անկումը: Այդ միտումը շարունակվեց նաեւ 2021թ., որի ընթացքում իրավիճակը, ինչպես եւ ենթադրում էին AmRating-ի վերլուծաբանները, բարդացավ անվերադարձ վարկերի բեռի մի մասի "ապասառեցման", որոնք կարգավորչական "ներողամտության" շրջանակում անցյալ տարվանից անցել էին ընթացիկ տարվան:

 

Աճի նախկին տեմպերը հնարավոր կլինի վերականգնել 2025 թվականից ոչ շուտ

 

Իրավիճակը շտկելու և կարճաժամկետ կտրվածքով նախահամավարակային ցուցանիշների վերականգնման հավանականությունը չի դիտվում։ Ավելին, նույնիսկ մինչև 2023 թվականը հազիվ թե հաջողվի մոտենալ նախկին նշաձողին։ Այժմ արդեն թարմ կանխատեսումները կանխագուշակում են տնտեսական աճի նախկին տեմպերի հնարավոր վերականգնում 2025 թվականից ոչ շուտ։

 

ԵԱԶԲ-ըն հունիսյան կանխատեսման մեջ բարելավել է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2021 թվականի աճի սպասումները ընդամենը 0,9 տոկոսային կետով ՝ մինչեւ 4,2 տոկոս ՝ մատնանշելով տնտեսության աստիճանական շարժը դեպի իր ներուժի մակարդակ: Կանխատեսման այս բարձրացումը պայմանավորված էր Ռուսաստանի, եվրագոտու եւ ԱՄՆ-ի 2021թ. տնտեսական աճի գնահատականների բարելավմամբ, դրամական փոխանցումների ներհոսքի զգալի տեմպերով (ինչպես փաստացի, այնպես էլ սպասելի), ինչպես նաեւ պղնձի գների ավելի բարձր մակարդակով:

 

Միաժամանակ, Համաշխարհային բանկը, հունիսին թարմացնելով իր կանխատեսումը, Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2021թ. սպասվող աճը թողել է անփոփոխ՝ 3,4%։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը, որն ի սկզբանե ապրիլին տվել էր Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2021թ. աճի ամենապահպանողական կանխատեսումը՝ չնչին 1%, սեպտեմբերի թարմացումով կտրուկ բարելավել է սպասումները մինչեւ 6,5%, սակայն նախազգուշացրել է, որ տեմպերի նվազման ռիսկերը մնում են բարձր, այդ թվում ' աշխարհաքաղաքական լարվածության, արտաքին պահանջարկի դանդաղման եւ համաշխարհային ֆինանսական շուկայի բարձր փոփոխականության պատճառով:

 

Moody 's գործակալությունը Հայաստանի սուվերեն վարկանիշի վերաբերյալ օգոստոսյան հաշվետվության մեջ կանխատեսում էր 2021 թվականին երկրի իրական ՀՆԱ - ի 4,5 տոկոս աճ' դա պայմանավորելով մշակող արդյունաբերության, գյուղատնտեսության եւ հանքարդյունաբերության ակտիվության աշխուժացմամբ, ծառայությունների այնպիսի հատվածում շարունակվող թուլության դեպքում, ինչպիսին զբոսաշրջությունն է (ՀՆԱ-ի 13 տոկոսը ' WTTC-ի տվյալներով): Moody ' s-ը մատնանշում է լրացուցիչ կորոնավիրուսային ալիքների ռիսկերը, որոնք ազդեցություն կունենան ներքին ակտիվության վրա, ինչպես նաեւ կնվազեցնեն զբոսաշրջային արդյունաբերության արագ վերականգնման հեռանկարները:

 

Իսկ Fitch վարկանշային գործակալության ավելի վաղ (մարտյան) կանխատեսումը Հայաստանին 2021 թվականի համար կանխատեսում էր իրական ՀՆԱ-ի 3,2 տոկոս աճ, ինչը մասամբ տեղի կունենա բազային էֆեկտների եւ էքսպանսիոնիստական քաղաքականության աջակցության շնորհիվ, հատկապես պետական ներդրումների ոլորտում:

 

Հայաստանի Կենտրոնական բանկը շատ ավելի լավատես է՝ կանխատեսման յուրաքանչյուր եռամսյակային թարմացմամբ բարելավելով ՀՆԱ-ի 2021 թվականի աճի սպասումները՝ մարտյան 1,4 տոկոսից մինչեւ հունիսյան 4,6 տոկոս, իսկ սեպտեմբերին ՝ մինչեւ 5,4 տոկոս: Եվ տնտեսության աճի հիմնական դրայվերներ համարելով ագրոհատվածն ու ծառայությունների ոլորտը՝ ԿԲ-ն 2021թ.  կանխատեսվող աճը բարելավել է մինչեւ 4,2 տոկոս եւ 8,1 տոկոս (նախկին 2,3 տոկոսից եւ 6,1 տոկոսից՝ համապատասխանաբար):

 

Սոցիալ-տնտեսական բարդությունները, որոնք սկսվել են 2020 թվականին մոլեգնած կորոնավիրուսի համավարակից, դեռեւս իրենց զգացնել են տալիս, իսկ այդ իրավիճակի շուտափույթ հաղթահարմանը խոչընդոտում է վարակի ալիքաձև ընթացքը՝ նոր ավելի ահարկու շտամների մուտացիայով: Եվ, նույնիսկ,

պարտադիր պատվաստումներով համավարակը սանձելու փորձերը հազիվ թե մոտեցնեն տնտեսության լիակատար վերականգնման ժամկետները, քանի որ քովիդի յուրաքանչյուր ալիքով քովիդը պակաս ազդեցության է ենթարկվում ներկայիս պատվաստանյութերին, ինչն էլ, իր հերթին, սպառնում է ոչ վարդագույն հեռանկարների նոր մարտահրավերներով։

 

Եվ քանի դեռ տնտեսական զարգացումը գտնվում է դանդաղ ընթացքում, 2022 թվականին առանց այդ էլ թույլ աճի դանդաղման հեռանկարներով, բանկերը փորձում են հաղթահարել ճգնաժամի ընթացքում կուտակված խնդիրները ՝ քովիդից առաջ ձեւավորված կապիտալի բուֆերի հաշվին: Բայց այդ անվտանգության բարձիկի բավարարությունն անսահման չէ, հատկապես, ավելի ու ավելի շատ չաշխատող վարկեր (անհուսալի դոմինանտով) կուտակման պայմաններում, որոնք, ճնշելով շահույթը,  թույլ չեն տալիս կապիտալի աճ։ Իսկ որպեսզի կապիտալի բուֆերը վտանգի տակ չհայտնվի, եւ բանկերը կարողանան վստահորեն զարգանալ եւ կայուն աճել, անհրաժեշտ է հնարավորինս շուտ տնտեսությունը վերադարձնել նախահամավարակային աճի:

 

Ինչպես եւ ենթադրում էին AmRrating-ի վերլուծաբանները, ռեցիպիենտ երկիր հանդիսացող Հայաստանի անհավասարակշիռ և թույլ տնտեսությունը, գտնվելով կորոնաճգնաժամից տուժած դոնոր երկրների տնտեսությունների ազդեցության տակ, զգացել է սրված ազդեցություն՝ հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների ճնշում։ Վերջիններս հատկապես ցավագին են արձագանքել Ռուսաստանում տնտեսական իրավիճակի վատթարացմանը, որն ավանդաբար բարձր դոմինանտ է պահում։ 2020 թվականի արդյունքներով արտաքին առեւտրաշրջանառության մեջ ՌԴ - ի բաժինը կազմել է 30,3 տոկոս (արտահանման մեջ ՝ 26,6 տոկոս, ներմուծման մեջ ՝ 32,4 տոկոս), ընդհանուր ներդրումներում՝ 37,4 տոկոս (ՕՈՒՆ - ում ՝ 75,1 տոկոս), դրամական փոխանցումներում՝ 64 տոկոս զուտ ներհոսք (ներհոսքի 45 տոկոս, արտահոսքի 36 տոկոս): 2021 թվականից դիտվում է դոնոր երկրների տնտեսությունների շատ դանդաղ վերականգնում, ինչն էլ իր հերթին Հայաստանի տնտեսական ակտիվությունը դրդել է աճի ։ Սակայն գարնանը ավելի ահարկու դելտա-վարակի շտամը, կարանտինային միջոցառումների հարկադիր վերսկսմամբ, կարող է ավելի հետաձգել նախաքովիդյան տեմպերին մոտենալու փուլը։ Տնտեսությունն ինչ-որ չափով վերականգնման փուլում պահպանել կարող է օգնել համընդհանուր պարտադիր պատվաստումը: Բայց նույնիսկ այս մոտեցման դեպքում տնտեսության լիարժեք վերակենդանացման հեռանկարը կարճաժամկետ կտրվածքով կասկածելի է, քանի որ մեծ է նոր շտամների մուտացիայով քովիդի չդադարող ալիքային հոսքի անորոշությունը:

 

Այս մասին են վկայում նաև Համաշխարհային բանկի և Արժույթի միջազգային հիմնադրամի թարմացված կանխատեսումները։ Այսպես, ՀԲ-ն Հայաստանի առաջատար առեւտրային գործընկերների ՝ Ռուսաստանի եւ Չինաստանի ՀՆԱ-ի աճի դանդաղում է ակնկալում 2021-2023 թվականներին ՝ 3,2 - 8,5 տոկոսից մինչեւ 2,3-5,3 տոկոս, համաշխարհային տնտեսության ՀՆԱ - ի աճի դանդաղում ՝ 5,6 տոկոսից մինչեւ 3,1 տոկոս, Եվրոգոտու տնտեսության համար՝ 4,2 տոկոսից մինչեւ 2,4 տոկոս, ԱՄՆ - ի տնտեսության համար՝ 6,8 տոկոսից մինչեւ 2,3 տոկոս:

 

ԱՄՀ-ն 2021-2022 թվականներին համաշխարհային տնտեսության աճի դանդաղում է ակնկալում՝ 6 տոկոսից մինչեւ 4,9 տոկոս, Եվրոգոտու տնտեսության համար՝ 4,6 տոկոսից մինչեւ 4,3 տոկոս, ԱՄՆ - ի տնտեսության համար՝  7 տոկոսից մինչեւ 4,9 տոկոս, Չինաստանի տնտեսության համար՝ 8,1 տոկոսից մինչեւ 5,7 տոկոս, Ռուսաստանի տնտեսությունները ՝ 4,4 տոկոսից մինչեւ 3,1 տոկոս:

 

Հաշվի առնելով Ռուսաստանի և այլ դոնոր երկրների տնտեսությունների կորոնաճգնաժամի հաղթահարման հեռանկարների վերաբերյալ այս կանխատեսումները՝ AmRrating - ի վերլուծաբանները հակված են Հայաստանի մակրոտնտեսական ցուցանիշների նախաքովիդյան մակարդակների վերականգնման հետաձգման հավանականությանը։ Վերլուծաբաններն իրենց ենթադրությունը պայմանավորում են այն հանգամանքով, որ նոր դելտա-շտամի տարածվածության կտրուկ աճի պատճառով Հայաստանը կրկին հայտնվել է համաճարակաբանական առումով վտանգավոր "կարմիր գոտում" (ԵՄ չափանիշներով), ինչը ենթադրում է սահմանափակումներ երկրի և նրա քաղաքացիների համար։ Սակայն դա հազիվ թե անդրադառնա դրամական փոխանցումների վերընթաց թրենդի վրա, քանի որ այսօր աճի հիմնական դրայվերն են ԱՄՆ-ից ստացվող փոխանցումները, որոնք, դատելով 2021 թվականի երկրորդ կեսին ԱՄՆ-ի կողմից իրենց քաղաքացիների լրացուցիչ ֆինանսական աջակցությունից, կշարունակեն աճել հայկական սփյուռքի ալտրուիստական օգնության շնորհիվ: Իսկ մակրոտնտեսական հիմնական ցուցանիշների նախաքովիդյան մակարդակը վերականգնել կհաջողվի, ամենայն հավանականությամբ,  2025 թվականից ոչ շուտ, եթե մինչ այդ պարտադիր պատվաստումը հանգեցնի պոպուլյացիոն իմունիտետի և ձևավորի հավաքական իմունիտետ։