Չորեքշաբթի, 8 Հունիսի 2022 16:41

Արմինֆո. Համաշխարհային բանկը բարելավել է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 2022 թվականի աճի կանխատեսումը՝ նախկին 1,2 տոկոսից մինչեւ ներկայիս 3,5 տոկոս (2021թ. փաստացի 5,7 տոկոս աճի դիմաց)՝ մեղմացնելով նաեւ Ռուսաստանի տնտեսության անկման սպասումները՝ նախկին 11,2 տոկոսից մինչեւ նորացված 8,9 տոկոս (2021թ.փաստացի 4,7 տոկոս աճի դիմաց): Այդ մասին նշվում Է ՀԲ-ի "Համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները" հունիսյան զեկույցում։

 

Հայաստանի հարեւան երկրներում նույնպես ՀԲ-ը բարելավել է 2022 թվականի կանխատեսումը. Վրաստանի ՀՆԱ-ի աճի գծով ՝ նախկին 2,5 տոկոսից մինչեւ ներկայիս 5,5 տոկոս (2021թ.10,6 տոկոս աճի դիմաց), Թուրքիայինը՝ 1,4 տոկոսից մինչեւ 2,3 տոկոս (2021թ. 11 տոկոս աճի դիմաց), իսկ Ադրբեջանի ՀՆԱ - ի գծով կանխատեսվող աճը անփոփոխ է թողել՝ 2,7 տոկոսի մակարդակում (2021թ. 5,6 տոկոս աճի դիմաց):

 

ԵԱՏՄ երկրների շրջանում, ՀԲ-ի 2022թ. կանխատեսմամբ, բացի Հայաստանից, բարելավվել են նաև Ղազախստանի ՀՆԱ - ի աճի սպասումները՝ նախկին 1,8 տոկոսից մինչև ներկայիս 2 տոկոս (2021թ.4 տոկոս աճի դիմաց): Ընդ որում, ՀԲ - ը, մեղմացնելով Ռուսաստանի տնտեսության անկման սպասումները, անփոփոխ է թողել Բելառուսի ՀՆԱ-ի անկման կանխատեսումը՝ 6,5 տոկոս (2021թ.2,3 տոկոս աճի դիմաց), իսկ Ղրղզստանի ՀՆԱ-ի գծով նախկինում կանխատեսվող 5 տոկոս անկումը մեղմացրել է մինչեւ 2 տոկոս (2021թ. 3,6 տոկոս աճի դիմաց):

 

2022 թվականին Ուկրաինայի ՀՆԱ - ի անկման կանխատեսումը Համաշխարհային բանկն անփոփոխ է թողել՝ 45,1 տոկոս: Ընդ որում, ՀԲ-ն վերանայել է Ուկրաինայի հարեւան եվրոպական կողմնորոշմամբ երկրների տնտեսությունների վերաբերյալ կանխատեսումները: Այսպես, Ռումինիայի ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը բարելավվել է նախկին 1,9 տոկոսից մինչեւ ներկայիս 2,9 տոկոս (2021թ.5,9 տոկոս աճի դիմաց), Հունգարիայում ՝ նախկին 4,2 տոկոսից մինչեւ ներկայիս 4,6 տոկոս (2021թ. 6,8 տոկոս աճի դիմաց): Իսկ Լեհաստանի ՀՆԱ-ի ավելի վաղ 2022 թվականի համար կանխատեսվող  աճը Համաշխարհային բանկը պահպանել է 3,9% (2021թ.5,7% աճի դիմաց) ՝ առանց փոփոխության թողնելով նաև Մոլդովայի ՀՆԱ-ի կանխատեսվող անկումը 0,4%-ով (2021թ. 13,9% աճի դիմաց)։

 

ECA-ի հեռանկարների ռիսկերը մեծապես փոխվել են վատթարացման ուղղությամբ

 

Եվրոպայի եւ Կենտրոնական Ասիայի (ECA) տարածաշրջանի տնտեսության հեռանկարների համար ռիսկերը  նախկինի նման խիստ փոխվել են դեպի վատթարացում. 2022 թվականին ՀԲ-ի կանխատեսմամբ ECA-ի տարածաշրջանային տնտեսությունը կկրճատվի 2,9 տոկոսով: Տեւական կամ ինտենսիվացող պատերազմը կամ զինված հակամարտությունը կարող են զգալիորեն ավելի մեծ տնտեսական վնաս հասցնել եւ ավելացնել միջազգային առեւտրի եւ ներդրումների մասնատման ներուժը, հատկապես, եթե դրանք տեղի են ունենում տարածաշրջանում լարվածության ուժեղացումից հետո: Այստեղ կլինի նաև հումանիտար իրավիճակի հետագա վատթարացում, որն առանց այդ էլ սարսափելի է հիմնական կանխատեսման մեջ ։

 

Կանխատեսումը մնում է խոցելի ֆինանսական սթրեսի համար, հատկապես, հաշվի առնելով պարտքի բարձր մակարդակը եւ բարձր գնաճը: Ռուսաստանի զգալի մակրոտնտեսական պահուստներն այժմ խարխլված են, բանկային հատվածում վարկային ճգնաժամի ռիսկի ավելացումը ՝ լրացուցիչ սահմանափակումները կարող են հանգեցնել ներքին ֆինանսական շուկաների աշխատանքի հետագա խախտման եւ մակրոտնտեսական ապակայունացման ուժեղացման: Ահա այդ անհայտ ռիսկերը, որոնք կարող են նյութականացվել տարածաշրջանային ֆինանսական համակարգում, որոնք պոտենցիալ առաջ են գալիս Ռուսաստանի նկատմամբ թերագնահատված ռիսկերի պատճառով, ինչպիսիք են արտաբորսայական ապրանքները, օգտագործելով ռուսական հիմնական ակտիվներից կախված փոխառու միջոցները:

 

Ռուսաստանից էներգակիրների ներմուծման լրացուցիչ խափանումները, որոնք առաջացել են պատերազմի հետեւանքով, կարող են զգալիորեն վատթարացնել աճի հեռանկարները, հատկապես ECA - ի եւ Ռուսաստանի խոշորագույն առեւտրային գործընկեր եվրոյի գոտու համար, որն ավելի մեծ վնաս կհասցնի ECA - ի տնտեսությանը:

 

Պարենի ռեկորդային բարձր գների պահպանումը կարող է արագացնել դրամավարկային քաղաքականության խստացումը, եւ այդ ժամանակ զգալիորեն ավելի մեծ թվով մարդիկ, քան սպասվում է ներկայում, կարող են բախվել ծայրահեղ աղքատության եւ պարենային անվտանգության բացակայության, հատկապես, այն երկրներում, որոնք կախված են Ռուսաստանի եւ Ուկրաինայի հացահատիկից: Հումքային ապրանքների գների աճը եւ, որպես հետեւանք, ավելի բարձր գնաճը կարող է նաեւ նպաստել որոշ երկրներում սոցիալական հուզումներին: Խոցելի երկրները, որպես կանոն, ունեն ավելի թույլ կառավարում եւ սոցիալական պաշտպանության համակարգեր, ավելի քիչ զբաղվածության հնարավորություններ, ավելի քիչ ֆինանսական հնարավորություններ եւ բարձր քաղաքական լարվածությունը:

 

Ակնկալվում է, որ Արեւելյան Եվրոպայի սահմաններից դուրս ECA-ի երկրներում տնտեսական աճը կդանդաղի Կենտրոնական Ասիայի եւ Հարավային Կովկասի երկրների մեծ մասում ռուսական տնտեսության հետ սերտ տնտեսական կապերի պատճառով: Կանխատեսվում է, որ երկու ենթատարածաշրջաններում էլ 2022 թվականին 2021 թվականի համեմատ աճը մոտ երկու անգամ կկրճատվի՝ նվազելով մինչեւ 2,4 տոկոս Կենտրոնական Ասիայում, եւ 3,4 տոկոս՝ Հարավային Կովկասում: Հումքային ապրանքների ավելի բարձր համաշխարհային գները պետք է ապահովեն չնախատեսված եկամուտներ, որոնք կօգնեն մեղմացնել ակտիվությունը որոշ երկրներում (Ադրբեջան, Ղազախստան, Ուզբեկստան), սակայն այդ առավելությունները, հավանաբար, սահմանափակ կլինեն: Կարեւոր պատճառը մատակարարման սահմանափակումներն են։ Ավելի լայն իմաստով, Ռուսաստանից դրամական փոխանցումների եւ արտաքին պահանջարկի կտրուկ կրճատումը, հավանաբար, ավելի լուրջ խնդիր կդառնա այդ երկրներից մի քանիսի համար, քան հումքային ապրանքների ավելի բարձր գների օգուտները: Հակառուսական պատժամիջոցները Կենտրոնական Ասիայում խնդիրներ են ստեղծում ֆինանսական միջնորդության համար։ Պատերազմը խորացնում է խոցելիության այլ գործոններ, այդ թվում ՝ պարտքային ճգնաժամի ռիսկերը։

 

Աճում են ստագֆլյացիայի ռիսկերը

 

Տնտեսական աճի տեմպերի կտրուկ նվազման ֆոնին բարձրանում են ստագֆլյացիայի ռիսկերը։ Ուկրաինայում պատերազմը հանգեցնում է գնաճի արագացման և վարկավորման պայմանների խստացման։ Ինչպես նշվում է ՀԲ-ի զեկույցում, ռուսական ներխուժումն Ուկրաինա, որն ավելացրել է COVID-19 համավարակի հասցրած վնասը, ավելի է արգելակել համաշխարհային տնտեսությունը, որը մտնում է իր զարգացման փուլ, որը կարող է դանդաղ աճի եւ բարձր գնաճի երկարատեւ շրջան լինել: Դա մեծացնում է ստագֆլյացիայի վտանգը, որի հետևանքները կարող են հավասարապես վնասակար լինել միջին և ցածր եկամուտ ունեցող երկրների համար։

 

"Պատերազմը Ուկրաինայում, լոքդաունները Չինաստանում, մատակարարման շղթաների խախտումները և ստագֆլյացիայի ռիսկը խոչընդոտում են տնտեսական աճին։ Շատ երկրների համար դժվար կլինի խուսափել ռեցեսիայից", - նշել է Համաշխարհային բանկի նախագահ Դեւիդ Մալփասը։ "Շուկաները սպասում են, եւ այդ պատճառով հրատապ միջոցներ են հարկավոր արտադրությունը խթանելու եւ առեւտրի սահմանափակումներ թույլ չտալու համար։ Ֆիսկալ, դրամավարկային, կլիմայական և պարտքային քաղաքականությունը պետք է փոխել՝ կապիտալի ոչ ռացիոնալ օգտագործմանը հակազդելու և անհավասարության դեմ պայքարելու նպատակով"։

 

Այս զեկույցում հատուկ ուշադրություն է դարձվում, թե ինչպես ստագֆլյացիան կարող է ազդել ձեւավորվող շուկա ունեցող երկրների եւ զարգացող տնտեսությունների վրա (EMDE): "Զարգացող տնտեսությունները ստիպված կլինեն հավասարակշռություն գտնել ֆիսկալ կայունության ապահովման անհրաժեշտության եւ ազդեցությունների մեղմացման անհրաժեշտության միջեւ, որոնք այսօր միմյանց վրա բարդվող ճգնաժամերը ցուցաբերում են ամենաաղքատ քաղաքացիների վրա", - նշել է ՀԲ-ի զարգացման հեռանկարների  խմբի ղեկավար Այհան Կոսեն: "Դրամավարկային քաղաքականությանը վերաբերյալ ընդունված որոշումների մասին տեղեկատվության հստակ ներկայացումը, դրամավարկային քաղաքականության հուսալի հիմքերի օգտագործումը եւ կենտրոնական բանկերի անկախության պահպանումը կօգնեն արդյունավետորեն ամրապնդել գնաճային սպասումները եւ նվազեցնել գնաճի եւ տնտեսական ակտիվության վրա ցանկալի ազդեցության հասնելու համար անհրաժեշտ դրամավարկային քաղաքականության խստացման աստիճանը":

 

Ընթացիկ բեկումնային պահի երեք հիմնական ասպեկտներ. գնաճը զսպող համակարգային խախտումներ առաջատար զարգացած տնտեսություններում ակտիվ խթանող դրամավարկային քաղաքականության շարունակական շրջանին նախորդած առաջարկի կողմից, տնտեսական աճի դանդաղեցման հեռանկարներ, զարգացող շուկա և զարգացող տնտեսություններ ունեցող երկրների առջև ծառացած խնդիրներ ՝ կապված դրամավարկային քաղաքականության խստացման հետ, որը կպահանջի գնաճը զսպելու համար ։

Կանխատեսումների համաձայն ՝ հաջորդ տարի գլոբալ գնաճը կդանդաղի, բայց շատ երկրներում, հավանաբար, կմնա թիրախներից բարձր ։ Ինչպես նշվում է զեկույցում, եթե գնաճը մնա բարձր մակարդակի վրա, ստագֆլյացիան կարող է հանգեցնել համաշխարհային տնտեսության խորը անկման ՝ ձեւավորվող շուկա եւ զարգացող տնտեսություններ ունեցող մի շարք երկրներում ֆինանսական ճգնաժամերի հետ մեկտեղ:

 

Զեկույցում ներկայացված են արդիական վերլուծական եզրակացություններ այն մասին, թե էներգառեսուրսների շուկաների վրա պատերազմի ազդեցությունը ինչպես է վատթարացնում համաշխարհային տնտեսության զարգացման հեռանկարները։ Ուկրաինայի պատերազմը էներգառեսուրսների հետ կապված ապրանքների լայն շրջանակի գների թռիչք է առաջացրել։ Էներգառեսուրսների գների աճը կհանգեցնի իրական եկամուտների նվազման, արտադրանքի ինքնարժեքի բարձրացման, վարկավորման պայմանների խստացման եւ մակրոտնտեսական քաղաքականության հնարավորությունների սահմանափակման, հատկապես, էներգառեսուրսներ ներմուծող երկրներում:

 

Զարգացած տնտեսություններում կանխատեսվում է աճի տեմպերի կտրուկ նվազում ՝ 2021 թվականի 5,1 տոկոսից մինչեւ 2,6 տոկոս՝ 2022 թվականին, ինչը 1,2 տոկոսային կետով ցածր է հունվարյան կանխատեսումներից: 2023 թվականին սպասվում է տնտեսական աճի հետագա դանդաղում՝ մինչեւ 2,2 տոկոս, ինչը մեծապես արտացոլում է բյուջետային եւ դրամավարկային խթանման միջոցների շարունակական կրճատումը, որոնք կիրառվել են համաճարակի ժամանակ:

 

Ձեւավորվող շուկա ունեցող երկրներում և զարգացող տնտեսություններում ևս կանխատեսվում է աճի տեմպերի նվազում՝ 2021 թ. 6,6 տոկոսից մինչև 3,4 տոկոս՝ 2022 թ., ինչը շատ ավելի ցածր է 2011-2019 թթ. միջին ցուցանիշից (4,8 տոկոս): Պատերազմի ազդեցության տարածման բացասական հետեւանքները լիովին չեզոքացնում են ցանկացած աճ, որը մոտ ժամանակներս կարող են ձեռք բերել հումքի որոշ արտահանողներ՝ էներգառեսուրսների գների աճի արդյունքում: 2022 թվականի տնտեսական աճի կանխատեսումները վերանայվել են դեպի նվազում EMDE-ի երկրների գրեթե 70% - ի համար, ներառյալ հումք ներմուծող երկրների մեծ մասը, ինչպես նաեւ ցածր եկամուտ ունեցող երկրների  չորս հինգերորդը:

 

Զեկույցում ընդգծվում է գլոբալ եւ ազգային մակարդակներում վճռական տնտեսական միջոցառումների իրականացման անհրաժեշտությունը ՝ համաշխարհային տնտեսության համար Ուկրաինայում պատերազմի վատթարագույն հետեւանքները կանխելու նպատակով: Այն նախատեսում է գլոբալ գործողություններ, որոնք ուղղված են պատերազմի հետեւանքով տուժած անձանց համար վնասի սահմանափակմանը, նավթի եւ պարենի գների կտրուկ աճի հետեւանքով առաջացած հարվածի մեղմացման, պարտքի բեռի նվազեցման խնդրի լուծման արագացմանը եւ ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում պատվաստումների ծավալների ընդլայնմանը: Դա նաեւ նախատեսում է առաջարկի կողմից ազգային մակարդակի ակտիվ միջոցների ձեռնարկում՝ ապրանքային շուկաների բնականոն աշխատանքի ապահովման հետ մեկտեղ։

 

Բացի այդ, ինչպես կարծում են ՀԲ-ի վերլուծաբանները, դիրեկտիվ մարմինները պետք է ձեռնպահ մնան այնպիսի խեղաթյուրող միջոցների ձեռնարկումից, ինչպիսիք են գների վերահսկողությունը, սուբսիդիաները եւ արտահանման արգելքները, որոնց արդյունքում հումքի գների վերջին շրջանում նկատվող աճը կարող է էլ ավելի բարձրանալ: Բարդ իրավիճակում, երբ գնաճը արագանում է, տնտեսական աճի տեմպերը նվազում են, վարկավորման պայմանները խստացվում են, և նեղանում է ֆիսկալ տարածությունը, կառավարությունները պետք է վերանայեն ծախսերի գերակա ուղղությունները՝ հօգուտ բնակչության խոցելի խմբերին հասցեական օգնության։

 

Նշենք, որ ս.թ. մարտի 17-ին ԱՄՀ նորացված կանխատեսմամբ Հայաստանի ՀՆԱ-ի աճը 2022 թվականին կկազմի 1,5 տոկոս, իսկ ս. թ. մարտի 15-ին ՀՀ Կենտրոնական բանկի նորացված կանխատեսմամբ ՀՆԱ-ի աճը կկազմի 1,6 տոկոս: Փաստացի վիճակագրական տվյալների համաձայն, Հայաստանի ՀՆԱ-ն 2021 թվականին հասել է 5,7 տոկոս աճի (2020թ. 7,4 տոկոս անկումից)։