Պրոֆեսոր. Առեւտրի հաշվեկշռի լուրջ խախտումն ու կառուցվածքային անհավասարակշռությունը Հայաստանի տնտեսության առջեւ ծառացած կարեւորագույն խնդիրներից մեկն է

Արմինֆո. Հայաստանի տնտեսության առջև ծառացած կարևորագույն խնդիրներից մեկը առևտրի հաշվեկշռի լուրջ խախտումն է և տնտեսության կառուցվածքային անհավասարակշռությունը։

Օգոստոսի 26-ին Երեւանում տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսի ժամանակ, ներկայացնելով Եվրասիական փորձագիտական ակումբի 7-րդ տնտեսական հետազոտությունը, նման կարծիք է հայտնել տնտեսական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Տնտեսական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Աշոտ Թավադյանը ՝ անդրադառնալով եվրասիական ինտեգրման հնարավորություններին ու մարտահրավերներին:

Փորձագետը փաստել է, որ սուր է կանգնած գործազրկության և դրանով պայմանավորված արտագաղթի խնդիրը։ "Առաջին հերթին, Ռուսաստանի հետ տնտեսական հարաբերություններն իրական հնարավորություններ են տալիս այդ խնդիրները լուծելու համար, ինչին ուղղակիորեն նպաստում են ավելի էժան էներգառեսուրսները և Հայաստանի արտադրանքի նկատմամբ իրական պահանջարկը։ Հայաստանին էներգառեսուրսների գների առումով, ինչպես նաև ռազմավարական նշանակության արտադրանքի առավել լայն հնարավորություններ է ընձեռում, առաջին հերթին, ԵԱՏՄ առաջնորդ Ռուսաստանի Դաշնությունը", - նշել է Թավադյանը,  ուշադրություն հրավիրելով այն փաստին, որ ԵԱՏՄ-ն լրացուցիչ հնարավորություններ է ստեղծել արտոնյալ վարկեր ստանալու համար: Ընդ որում, առաջին հերթին Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանունակության ամրապնդման համար։

Նրա խոսքով, ի տարբերություն միջազգային կազմակերպությունների մի շարք վարկերի, Ռուսաստանից ստացվել են խիստ նպատակային վարկեր: Նա հիշեցրել է, որ 300 մլն դոլարի երկու արտոնյալ վարկերն ուղղված են անմիջականորեն մեր երկրի պաշտպանունակության ամրապնդմանը: Ընդ որում, իհարկե, նման վարկերի օգտագործման արդյունավետությունը առանցքային նշանակություն ունի, այստեղ այդ գործառույթը պետք է կատարի Հայաստանի կառավարությունը։ "Հայաստանը Ռուսաստանից ստացել է նաեւ 270 մլն դոլար նպատակային վարկ եւ 30 մլն դոլար՝ որպես Հայկական ԱԷԿ-ի արդիականացման եւ շահագործման ժամկետի երկարաձգման համար անհրաժեշտ դրամաշնորհ։ Միջոցառումների երկու ասպեկտներ ՝ մաքսատուրքերի վերացում և ներմուծվող հումքի գների նվազում, անշուշտ, նպաստում են արտահանման աճին և գործազրկության նվազեցմանը։ Համաշխարհայինի համեմատ էներգակիրների զգալիորեն ցածր գները դրականորեն են ազդում տեղական արտադրանքի մրցունակության բարձրացման վրա ։ Միևնույն ժամանակ, մեր երկրների միջև դեռևս որոշակի սահմանափակումներ են կիրառվում։ ԵԱՏՄ շրջանակներում շատ կարևոր է հետագայում ևս էապես նվազեցնել կիրառվող սահմանափակումների թիվը։ Դրա համար անհրաժեշտ է նաև վարել համաձայնեցված հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություն",- կարծում է փորձագետը։

Դրա հետ մեկտեղ, Թավայանը համոզված է, որ տնտեսական անվտանգության գլխավոր խնդիրը կայուն տնտեսական աճի ապահովումն է եւ արտահանման էական ավելացումը, ինչը հատկապես կարեւոր է փոքր տնտեսություն ունեցող երկրների համար: "Միասնական տարածաշրջանային տնտեսության ձևավորումը ենթադրում է ոչ միայն եվրասիական տնտեսական ինտեգրման մասնակից երկրների կառավարման և գործողությունների համակարգման միասնական մարմինների ստեղծում, այլև բոլոր ազգային տնտեսությունների տեղափոխում սկզբունքորեն նոր ռելսերի ՝ դրանց վերակողմնորոշումը համախառն ՀՆԱ-ի ցուցանիշների, համաձայնեցված մակրոտնտեսական քաղաքականության, արտահանման աճի, զբաղվածության մակարդակի էական բարձրացման", - կարծում է պրոֆեսորը:

Այս համատեքստում նա հավելել է, որ հատկապես Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների պայմաններում, կարևոր է Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի որոշումը ԵԱՏՄ արդյունաբերական քաղաքականության հարցերով խորհրդի ստեղծման մասին, որի նպատակն է ԵԱՏՄ երկրների արդյունաբերական քաղաքականության համաձայնեցումը և ԵԱՏՄ արդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարությունների, ուղղությունների և հեռանկարների վերաբերյալ առաջարկությունների նախապատրաստումը: "ԵԱՏՄ երկրների քաղաքականության ներդաշնակեցման համար շատ կարևոր նշանակություն ունի Եվրասիական տնտեսական միության երկրների համաձայնագիրը ներմուծման փոխարինման և արդյունաբերական կոոպերացիայի հանձնաժողովի ստեղծման մասին ։ Ենթադրվում է, որ միության նոր մարմինը կընտրի ինտեգրացիոն ոլորտներում առավել հեռանկարային ինտեգրացիոն նախագծերը: Հայաստանի կառավարությունը պետք է նախաձեռնություն ցուցաբերի եւ նոր հնարավորություններն օգտագործի պատրաստի արտադրանքի արտահանման աճի եւ Ռուսաստանի հետ կոոպերացիայի համար, առաջին հերթին՝ ռազմարդյունաբերական ոլորտում", - ասել է Թավադյանը:

Իր հերթին՝ տնտեսագիտական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, ՀՊՏՀ տնտեսական անորոշության մոդելավորման լաբորատորիայի վարիչ, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Աղասի Թավադյանը փաստել է, որ Հայաստանի համար առանցքային շուկան ավանդաբար ռուսական շուկան է:

Նրա խոսքով ՝ Ռուսաստանի հետ փոխհարաբերությունները բարձր ներուժ ունեն երկրի անվտանգության ապահովման համար, նպաստում են պատրաստի արտադրանքի արտահանման աճին եւ բնակչության զբաղվածության մակարդակի բարձրացմանը: "ԵԱՏՄ ներքին շուկայում աշխատուժի ազատ տեղաշարժին խոչընդոտող սահմանափակումը կենսաթոշակային ապահովման հարցերի բացակայությունն է կամ ոչ բավարար իրավական կարգավորումը այլ անդամ պետություններում աշխատանքային գործունեություն իրականացնելիս։ Ընդհանուր աշխատաշուկայի ձեւավորման ժամանակ զսպող գործոն է նաեւ անդամ պետություններում տարբեր կենսաթոշակային համակարգերի կիրառումը: Հիմնական տարբերությունը կենսաթոշակային համակարգի ֆինանսավորման եւ կենսաթոշակային միջոցների բաշխման նկատմամբ տարբեր մոտեցումներն են: Բացի այդ, կենսաթոշակային ապահովման համակարգերը տարբերվում են կառուցվածքային ' ըստ կենսաթոշակային տարիքի, չափի, կենսաթոշակային հատկացումների աղբյուրների եւ այլ պարամետրերի: Հարկ է նշել, որ պայմանագրի գլխավոր նպատակը սոցիալական և կենսաթոշակային ապահովության մասով ՝ ձևավորել մեխանիզմ, որն ապահովում է աշխատավորներին ԵԱՏՄ անդամ պետությունների տարածքում վաստակած կենսաթոշակային իրավունքներն ամբողջությամբ իրացնելու հնարավորություն, անկախ նրանից, թե այդ պետություններից որ մեկում են նրանք ապրելու կենսաթոշակային շրջանում", - ասել է փորձագետը։

Նրա համոզմամբ ՝ Հայաստանը պետք է ձեւակերպի այն կրիտիկական խնդիրները, որոնց լուծման համար դժվար կլինի լիարժեք իրացնել ԵԱՏՄ-ի հետ ինտեգրացիոն համաձայնագրի ներուժը։ Աղասի Թավադյանը կարծում է, որ ինտեգրացիոն գործընթացում կարևորագույն ելակետային դիրքորոշումը ինտեգրացիոն խմբավորման մաս կազմող երկրների վերաբերյալ բնակչության եկամտի մակարդակն է:

"Հայաստանը մեկ շնչի հաշվով եկամտի մակարդակով զբաղեցնում է 4-րդ տեղը։ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական աճի առանցքային գործոն է հանդիսանում բարձր ավելացված արժեքով ապրանքների արտահանումը։ Հայաստանի աշխատաշուկայի կարևոր բնութագիրը իրական գործազրկության բարձր մակարդակն է, որը մնում է երկնիշ մակարդակում։ Տնտեսապես ակտիվ մարդկանց հինգից մոտավորապես մեկը գործազուրկ է: Դա նաև աշխատանքային բարձր միգրացիայի պատճառ է դարձել։ Անհրաժեշտ է պետության ակտիվ միգրացիոն ռազմավարություն այդ ուղղությամբ։ Մասնավոր սպառման զգալի մասը բաժին է ընկնում ներկրվող ապրանքներին, այդ թվում ՝ պարենամթերքին ։ Դրամական փոխանցումները խթանում են սպառողական շուկան, շինարարությունը և ծառայությունների արտադրությունը ։ Աշխատանքային ռեսուրսների արտահանման պետական քաղաքականությունը պետք է կարգավորի աշխատանքային միգրացիան", - կարծում է փորձագետը։

Միեւնույն ժամանակ, նրա խոսքով, աշխատանքային միգրանտների պաշտպանության եւ աջակցության համար կարեւոր է գործի դնել այն հնարավորությունները, որոնք տրամադրում են միության շրջանակներում համաձայնագրերը, եւ բանակցություններ վարել առկա համաձայնագրերը լիարժեք սոցիալական ապահովագրության ապահովման, կրթության մասին դիպլոմների փոխադարձ ճանաչման, ընդունող երկրի տարածքում մասնագիտական կրթություն ստանալու հնարավորության ուղղությամբ:

"Հաջորդ մարտահրավերը, որը բարձր աշխատանքային միգրացիայի հետևանք է, կարելի է համարել երկրի առևտրային հաշվեկշռի հետ կապված իրավիճակը ։ Այս իրավիճակը կարող է հանգեցնել արտարժույթի փոխարժեքի վրա զգալի ճնշումների եւ արտաքին հատվածում առկա հաշվի ֆինանսավորման հետ կապված խնդիրների, քանի որ միգրանտների աշխատանքային եկամուտները ուղղակիորեն կախված են ընդունող երկրի միգրացիոն քաղաքականությունից եւ միգրանտների օրինականացման աստիճանից, մինչդեռ, դրամաշնորհների եւ ներդրումների ստացումը շատ զգայուն է դոնոր երկրների տնտեսական կոնյունկտուրայի նկատմամբ: Արտաքին առեւտրի անհավասարակշռությունը ծածկված է աշխատանքային միգրանտների փոխանցումներով (70%) եւ արտաքին դրամաշնորհներով եւ ներդրումներով (30%):

Հայաստանի տնտեսության զարգացման ռազմավարությունը պետք է հիմնված լինի արտահանման ներուժի զարգացման վրա ՝ առկա աճի քիչ կետերում ։ Արտաքին շուկաներ Հայաստանի ելքին խանգարում են ենթակառուցվածքային եւ կադրային խոչընդոտները, որոնց հաղթահարման համար անհրաժեշտ է օգտագործել արտաքին առեւտրի կարգավորման բոլոր հնարավոր միջոցները եւ ԵԱՏՄ բոլոր հնարավորությունները համաշխարհային տնտեսությանը ինտեգրվելու համար, որոնք թույլ են տալիս հայ արտադրողներին հասնել մասշտաբի էֆեկտի", - ամփոփել է Աղասի Թավադյանը: