Արմինֆո.2022 թվականի հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին Հայաստանը պետական պարտքն ավելացրել է 9.1% - ով կամ 837.5 մլն դոլարով ՝ մինչև 10 մլրդ 063.2 մլն դոլար:
Ընդ որում, ազգային արժույթի արժևորման արդյունքում (հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին դոլարը դրամի նկատմամբ արժեզրկվել է գրեթե 20% - ով ՝ 480 դրամից հասնելով մոտ 395 դրամի՝ 1 դոլարի դիմաց) պետական պարտքը դրամային արտահայտությամբ կրճատվել է 10.1% - ով կամ 449.3 մլրդ դրամով ՝ մինչեւ 3 տրլն 380.3 մլրդ դրամ:
Ընդ որում, գրեթե 27 տարվա պատմության ընթացքում (Հայաստանի անկախացումից ի վեր) ՀՀ-ն ներգրավել է շուրջ 6,8 մլրդ դոլարի չափով փոխառություններ, իսկ վերջին չորսուկես տարվա ընթացքում "կարողացել է" ավելացնել պետական պարտքը մոտ 3,2 մլրդ դոլարով: Այսպես, 2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին Հայաստանի ընդհանուր պետական պարտքը հասել է 6,774 մլրդ դոլարի, իսկ գործող կառավարության ձեւավորման պահին՝ 2018 թվականի ապրիլի վերջին, այդ ցուցանիշը կազմել է 6 867 մլրդ դոլար: 2018 թվականի արդյունքներով պետական պարտքն աճել է մինչև 6,922 միլիարդ դոլար, 2019 թվականին՝ մինչև 7,321 միլիարդ դոլար: Արդեն 2020 թվականի վերջին պետական պարտքն աճել է 647 միլիոն դոլարով՝ մինչև 7,968 միլիարդ դոլար, որից 7,509 միլիարդ դոլարը կառավարության պարտքն է (արտաքին պարտքը ՝ 5,593 միլիարդ դոլար, իսկ ներքին պարտքը ՝ 1,915 միլիարդ դոլար):
Մասնավորապես, ըստ ՀՀ ֆինանսների նախարարության տվյալների, 2022 թվականի 10 ամիսների ընթացքում ամերիկյան արժույթով կառավարական պարտքն աճել է 630 մլն դոլարով կամ 8.6% - ով ՝ 8 մլրդ 767,9 մլն դոլարից (4 տրլն 209.8 մլրդ դրամ ՝ 2021 թվականի վերջին) ՝ հասնելով 9 մլրդ 524.6 մլն դոլարի, իսկ դրամով կրկին կրճատվել է 442.6 մլրդ դրամով կամ 10.5% - ով ՝ հասնելով 3 տրլն 767.3 մլրդ դրամի: Հիշեցնենք, որ "ամերիկացու" նկատմամբ հայկական դրամի հաշվարկային փոխարժեքը հաստատված պետբյուջեում այս տարվա համար գրանցվել է 477.45 դրամ մեկ դոլարի դիմաց:
Արտաքին պարտքը (միջազգային կազմակերպությունների եւ օտարերկրյա պետությունների հանդեպ Հայաստանի պարտքային պարտավորությունները, եվրապարտատոմսերի թողարկումից ստացված միջոցները) կրճատվել է ինչպես դոլարային, այնպես էլ դրամային արտահայտությամբ ՝ առաջին դեպքում 599.6 մլն դոլարով (9.7%) ՝ մինչեւ մոտ 5 մլրդ դոլար 591.1 մլն դրամ, երկրորդում ՝ 761 մլրդ դրամ կամ 25.6% ՝ 2 տրլն 972.4 մլրդ դրամից մինչև 2 տրլն 211.4 մլրդ դրամ։
Ներքին պարտքն աճել է 1,207.4 մլն դոլարով (52.6% - ով) կամ 1 տրլն 356.2 մլրդ դրամով ՝ 2 մլրդ 577.2 մլն դոլարից (1 տրլն 237.4 մլրդ դրամ) մինչև 3 մլրդ 933.5 մլն դոլար (1 տրլն 555.8 մլրդ դրամ, աճը ՝ 25.7%):
ԿԲ պարտքը դոլարով աճել է 17.7% - ով կամ 80.9 մլն դոլարով ՝ 457.7 մլն դոլարից կամ 219.8 մլրդ դրամից (դրամով կրճատումը կազմել է 3.1% կամ 6.7 մլրդ դրամ) մինչև 538.6 մլն դոլար կամ 213 մլրդ դրամ: Կառավարության երաշխավորությամբ տրամադրված վարկերի չափը կրճատվել է 101,4 մլն դոլարից կամ 48,7 մլրդ դրամից մինչեւ 88,2 մլն դոլար կամ 34,9 մլրդ դրամ:
2022 թվականի հոկտեմբերի վերջին կառավարության պարտքի կազմում ներքին պարտքի տեսակարար կշիռը 2021 թվականի արդյունքներով աճել է 29.4% - ից ՝ հասնելով 41.3% - ի (2020 թվականի արդյունքներով ՝ 25.4%), իսկ դրամային պարտքը (ներգրավման արժույթը) ՝ 2021 թվականի արդյունքներով
28.28% (24.2% մինչև 2020 թվականի վերջը) աճել է մինչև 37.7%: Ֆիքսված տոկոսադրույքով ներգրավված է կառավարության պարտքի միայն 16.1% - ը (17.1% - ը ՝ 2021 թվականի արդյունքներով):
Պարտքը հարկավոր է վերադարձնել
2022 թվականի 10 ամիսների ընթացքում բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորման ծավալը զուտ փոխառությունների հաշվին կազմել է 158.2 մլրդ դրամ (2021 թվականի ընթացքում ՝ 591 մլրդ դրամ, իսկ տարեկան ծրագիրը ՝ 307.6 մլրդ դրամ)։ 174.1 մլրդ դրամ ներգրավվել է ներքին աղբյուրներից (պետական գանձապետական պարտատոմսերի տեղաբաշխում) 250.2 մլրդ դրամ տարեկան ծրագրի դեպքում, 15.8 մլրդ դրամ՝ արտաքին աղբյուրներից (տարեկան ծրագիրը կազմում է 57.3 մլրդ դրամ):
Կառավարության պարտքի սպասարկմանը (տոկոսադրույքների վճարմանը) հատկացվել է 186.4 մլրդ դրամ ՝ տարեկան ծրագրով նախատեսված 204 մլրդ դրամից (2021 թվականի համար ՝ 181.6 մլրդ դրամ)։
Մինչև 2054 թվականը կառավարության պարտքի մարման ժամանակացույցի համաձայն ՝ 2023 թվականին մինչև 2022 թվականի հոկտեմբերի վերջ ձևավորված կառավարական պարտքի (առանց ՀՀ ԿԲ պարտքի) մարման և սպասարկման համար Հայաստանը պետք է ուղղորդի գրեթե 1.2 մլրդ դոլար, 2024 թվականին ՝ մի փոքր ավելի, 2025 թվականին ՝ ավելի քան 1.6 մլրդ դոլար, 2029 թվականին գումարը կկազմի մոտ 1.4 մլրդ դոլար, իսկ 2031 թվականին ՝ մոտ 1.7 մլրդ դոլար։
31.10.2022 թ. դրությամբ կառավարության պարտքի չպահանջված մնացորդը կազմել է 4 մլրդ 179.9 մլն դոլար (4 մլրդ 481.1 մլն դոլար՝ 31.12.2021 թ. դրությամբ):
Հայաստանի Վարկատուները
Հայաստանի կառավարության ամենամեծ վարկատուն (արտաքին վարկերը) մնում է Համաշխարհային բանկը. Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկին և Զարգացման միջազգային ասոցիացիային բաժին է ընկնում ՀՀ պետական պարտքի 38.3% - ը: Երկրորդ խոշոր վարկատուն Ասիական զարգացման բանկն է ՝ 17.5%, երրորդ տեղում Արժույթի միջազգային հիմնադրամն է ՝ 8.8%, որին հաջորդում են Եվրասիական զարգացման բանկը ՝ 7.9% և Եվրոպական ներդրումային բանկը՝ 2.6%: ԵՄ-ից արտաքին վարկերը արտաքին պարտքի կառուցվածքում կազմել են 1.5%, Գյուղատնտեսության զարգացման միջազգային հիմնադրամից՝ 1.3%, ՕՊԵԿ - ի միջազգային զարգացման հիմնադրամից' 1%, ՎԶԵԲ-ից' 0.5%:
Խոշոր պարտատեր երկրների շարքում առաջին տեղում Ռուսաստանի Դաշնությունն է, որին բաժին է ընկնում ՀՀ կառավարության արտաքին վարկերի և փոխառությունների 7.6% - ը, նրան հետեւում են Գերմանիան (KFW)՝ 5.4%, Ճապոնիան ՝ 3.4%, Ֆրանսիան՝ 3%, Չինաստանը՝ 0.4%, ԱՄՆ-ը ՝ 0.3%, Աբու Դաբիի զարգացման հիմնադրամը՝ արտաքին պետական պարտքի 0.1%:
Ֆինանսական իշխանությունների կանխատեսումները
2022 թվականի պետական բյուջեի մասին հաստատված օրենքի համաձայն, ընթացիկ տարվա վերջին պետական պարտքը կկազմի 4 տրլն 986 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ-ի 63,4 տոկոսը։ Կառավարության պարտքը մինչև 2022 թվականի դեկտեմբերի 31-ը 7% տնտեսական աճի ապահովման պայմաններում կնվազի մինչև ՀՆԱ - ի 60,2% - ը ՝ մինչև 4 տրլն 741 մլրդ դրամ՝ ֆինանսական իշխանությունների կողմից 2021թ. վերջին սպասված 4 տրլն 275 մլրդ դրամից կամ ՀՆԱ-ի 60,8%-ից։ 2022 թվականին միայն կառավարության պարտքի սպասարկմանը Հայաստանը ուղղելու է պետական բյուջեի բոլոր ծախսերի շուրջ 10 տոկոսը կամ ՀՆԱ-ի 2,7 տոկոսը։
2023թ. պետբյուջեի նախագծի հիմքում դրված կանխատեսումների համաձայն ՝ ընթացիկ տարվա վերջին Հայաստանի պետական պարտքը ՀՆԱ-ի 63,4% - ից (2021թ.արդյունքներով) կկրճատվի մինչև ՀՆԱ-ի 53,8% - ը, իսկ 2023թ. վերջին ցուցանիշը կկազմի ՀՆԱ-ի 52,4% - ը։ Ընդ որում, կաճի ներքին պետական պարտքը ՝ 2021 թվականի ՀՆԱ - ի 17,7%-ից մինչեւ ՀՆԱ-ի 19,3% - ը եւ 2023 թվականի ՀՆԱ-ի 20,6% - ը ։ Բացարձակ թվերով պետական պարտքը փաստացի 4 տրլն 430 մլրդ դրամից մինչեւ 2022 թվականի վերջը կաճի մինչեւ 4 տրլն 463 մլրդ դրամ, իսկ 2023 թվականի արդյունքներով ՝ մինչեւ 4 տրլն 881 մլրդ դրամ։ ՀՆԱ-ի նկատմամբ կառավարության պարտքի և հարաբերակցությունը փաստացի 4 տրլն 210 մլրդ դրամից կամ ՀՆԱ - ի 60,3% - ից (8 մլրդ 768 մլն դոլար) 2021 թվականի արդյունքներով, 2022 թվականին կկրճատվի 3,2 տոկոսային կետով ՝ մինչև 4 տրլն 205 մլրդ դրամ (9 մլրդ 682 մլն դոլար) կամ ՀՆԱ-ի 50,7% - ը, հիմնականում, ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ դրամի ամրապնդման, տնտեսական աճի և իրական տոկոսադրույքի նվազման պատճառով (անվանական տոկոսադրույքի նվազման և գնաճի արագացման հետևանքով)։ 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ցուցանիշը բացարձակ թվերով կհասնի 4 տրլն 628 մլրդ դրամի (10 մլրդ 602 մլն դոլար) կամ ՀՆԱ-ի 49,7 տոկոսի։
2023թ. պետբյուջեի նախագծում դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի հաշվարկային փոխարժեքը գրանցվել է 404.74 դրամ (477.45 դրամ 2022թ. բյուջեում), եվրոն ՝ 405.35 դրամ (552.17 դրամ), բրիտանական ֆունտը՝
- 467.84 դրամ (652.1 դրամ), ռուսական ռուբլին՝ 6.72: (6.74՝ 2022թ.):
Հայաստանի համար ավելի իրատեսական է ԵԱԶԲ-ի 4,2 տոկոս աճի կանխատեսումը, սակայն կարեւոր է զարգացման նոր պարադիգմը
Բարձր անորոշության պայմաններում աճում է կառուցվածքային բարեփոխումների անհրաժեշտությունը
Հայաստանի տնտեսությունն անառողջ է. տնտեսագետն առաջարկում է առկա խնդիրների լուծման եղանակներ
Հայաստանի բանկերի միության խորհրդի նախագահ է ընտրվել Մհեր Անանյանը
Հայաստանի միակ մրցակցային առավելության՝ գիտության մեջ ներդնելու փոխարեն Հայաստանի իշխանությունները ֆինանսավորում են ուժայիններին. տնտեսագետ