Եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման մասին օրինագիծը լրամշակված չէ, իսկ դրա հապճեպ ընդունումը վտանգավոր է. Հայաստանի ֆինանսիստների ասոցիացիայի նախագահ

Արմինֆո.Հայաստանում եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը կգործարկվի 2023 թվականից։ Նախաձեռնությունը կիրականացվի երեք փուլով և արդեն 2025 թվին այն պարտադիր կդառնա Հայաստանի Հանրապետության ռեզիդենտ բոլոր քաղաքացիների համար։

"Մենք հերթական անգամ ընդունում ենք թերի օրենք, հետո նայում ենք, թե դրանից ինչ կստացվի", - ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է Հայաստանի ֆինանսիստների ասոցիացիայի նախագահ Սողոմոն Միրզոյանը' անդրադառնալով կառավարության նախաձեռնության ռիսկերի և ժամանակին լինելու մասին:

Նման մասշտաբի ցանկացած նախաձեռնություն ենթադրում է հստակ հայտարարված նպատակների առկայություն, ինչպես նաև ակնկալվող արդյունքների չափելի ցուցանիշներ։ Սակայն հանրության դատին ներկայացված նորմատիվ ակտի նախագիծը չի բացահայտում նախաձեռնության հայտարարված նպատակներն ու խնդիրները։ "Այսօրվա դրությամբ կարելի է դատել միայն կառավարության ենթադրյալ ցանկության մասին՝  բնակչության եկամուտները բերել օրինական դաշտ: Ցանկությունը դրական է, բայց մենք դեռ պետք է կշռադատենք որոշակի ռիսկեր այդ ճանապարհին հնարավոր օգուտների դիմաց", - նշում է փորձագետը։

Մինչդեռ, օրինագծի հեղինակն ինքը՝ Ֆինանսների նախարարությունը, հայտարարում է, որ օրենսդրական նախաձեռնությունը մի շարք նպատակներ է հետապնդում։ Առաջին հերթին, դա պայմանավորված է ֆիզիկական անձանց եկամուտների հաշվառման անհատականացված համակարգի ներդրմամբ, որպեսզի պետությունը կարողանա ավելի լավ ճանաչել իր քաղաքացիներին, որոշել բնակչության սոցիալապես խոցելի խմբերը' նրանց առավել հասցեական աջակցության համար: "Հայաստանի իշխանություններն այսօր արդեն բավարար ռեսուրսներ ունեն այդ նպատակին հասնելու համար", - կարծում է Միրզոյանը։ Այս նախաձեռնության շրջանակներում քաղաքացիների եկամուտների մասին տեղեկատվության ավելի լայն հասանելիության իշխանությունը հազիվ թե հասնի, նշում է նա։

Արդյունավետության չափելի ցուցանիշների բացակայությունը նաև թույլ չի տա գնահատել "ստվերից դուրս բերված" եկամուտների հնարավոր ծավալը և, ընդհանուր առմամբ, նախաձեռնության արդյունավետության աստիճանը։ "Եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրումը պետք է ուղեկցվեր խորը վերլուծությամբ այն մասին, թե ինչ է այն տալու պետությանը և հասարակությանը: Այսօրվա դրությամբ նախագծում ես հեռանկարում արդյունավետ ցուցանիշներ չեմ գտնում։ Այսպես, մենք չգիտենք, թե պետական գանձարանի եւ հենց նույն հարկատուի վրա որքան կնստի համակարգի ներդրումը։ Արդյո՞ք իրականացվել է SWOT վերլուծություն, որը մեզ համար տեսանելի կդարձնի նախագծի ուժեղ և թույլ կողմերը, դրա հնարավորություններն ու սպառնալիքները: Հիմքում չունենալով խորը մասնագիտական վերլուծություն՝ նախագիծը խոցելի է դառնում", - կարծում է Միրզոյանը։

Ով պետք է  եկամուտների մասին խոսի ոչ թե շշուկով, այլ՝ ի լուր բոլորի

Սողոմոն Միրզոյանը համոզված է, որ եկամուտների հայտարարագրումը լավ բան է, իսկ որոշ դեպքերում ՝ պարտադիր։ Մասնավորապես, պետության և հասարակության շահերից է բխում քաղաքացիների որոշ խմբերի եկամուտների հայտարարագրումը։ Սակայն, մի բան է պահանջել բացահայտել քաղաքացիների որոշակի խմբի եկամուտները, և բոլորովին այլ բան է անցնել եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման:

"Հայաստանի համար դեռեւս շատ վաղ է ներդնել եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգ", - կարծում է ֆինանսիստը: Եվ դա պայմանավորված է, առաջին հերթին, ֆինանսական գրագիտության և բնակչության տեղեկացվածության ցածր մակարդակով, նույնիսկ, եթե, ըստ Ֆինանսների նախարարության մտահղացման, հայտարարագիրը, նախ, պետք է ինքնըստինքյան լրացվի հարկային մարմնի կողմից ՝ նրա տրամադրության տակ գտնվող տեղեկատվության հիման վրա, և հայտարարատուից պահանջվում է միայն անհրաժեշտության դեպքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարել փաստաթղթում: "Պատկերացրեք թոշակառուի կամ սովորական գյուղացու, ով հաշվառում է սեփական եկամուտներն ու ծախսերը։ Հազիվ թե հարկայինը տեղեկություններ ունենա գյուղաբնակների բոլոր եկամուտների եւ ծախսերի մասին։ Նաեւ պատկերացրեք, որ նա պետք է դա անի առանց սխալվելու իրավունքի, քանի որ օրինագծի հեղինակները սպառնում են պատժամիջոցներ կիրառել նրանց նկատմամբ, ովքեր սխալ  կամ ոչ ժամանակին են լրացրել հայտարարագիրը։ Եվ եթե, նույնիսկ, ենթադրենք, որ համակարգի ներդրումը չի ենթադրում քաղաքացիների հարկային բեռի աճ, նախաձեռնությունը լրացուցիչ ծախսեր է խոստանում այն քաղաքացիների համար, ովքեր կարող են իրենք էլ չհաղթահարել հայտարարագրի լրացումը, իսկ այդպիսիք, կարելի է վստահորեն ասել, քիչ չեն լինի", - ընդգծում է Միրզոյանը։

Արդյո՞ք մշուշոտ մոտիվացիոն մեխանիզմները կնպաստեն համակարգի հաջող ներդրմանը

Ըստ Ֆինանսների նախարարության, նախաձեռնությունը պարունակում է շատ կարևոր մոտիվացիոն բաղադրիչ ' սոցիալական ծախսերի համակարգի ներդրման տեսքով, որը լայնորեն կիրառվում է համաշխարհային պրակտիկայում: Մասնավորապես, հայտարարագիր ներկայացնողները հնարավորություն կստանան հարկային տարվա ընթացքում իրենց կամ իրենց ընտանիքի որոշ անդամների կողմից կատարված առողջապահության, կրթության և բնակարանային ապահովման ծախսերի չափով նվազեցնել հարկային պարտավորությունները ՝ դրանք հաստատելով հաշվարկային փաստաթղթերով։

Չնայած այն հանգամանքին, որ բարեփոխումը, հնարավոր է, ամենաընդգրկուններից մեկն է եւ վերաբերում է երկրի ողջ բնակչությանը, նույնիսկ դրա գործարկումից մի քանի օր առաջ ֆինանսական իշխանությունները պատրաստ չեն հստակեցնել, թե ինչպիսին կլինի մոտիվացիոն գործիքակազմը. նախագիծն առաջարկում է սոցիալական ծախսերի ուղղությունների հստակեցման, ընտանիքի անդամների չափի եւ շրջանակի հետ կապված հարցերի լուծումը թողնել ապագայի համար, ավելի ճիշտ ՝ կառավարության հայեցողությանը:

"Արդյո՞ք մոտիվացիոն մեխանիզմները կաշխատեն սոցիալական ծախսերի համակարգի ներդրման տեսքով: Հաայտնի չէ: Կրկին, նախագիծը լիարժեք չէ թվերի, փորձագիտական վերլուծության բացակայության պատճառով, որը թույլ կտա մեզ եզրակացնել, թե արդյոք պետության համար հնարավոր օգուտը կգերակշռի այն ծախսերի, ներդրումների նկատմամբ, որոնց համար հանրապետության գանձարանը, այսինքն, հարկ վճարողը, ստիպված կլինի վճարել խոստացված մոտիվացիոն համակարգի շրջանակներում: Իսկ չափելի ցուցանիշների բացակայության դեպքում՝ այս ամենը նման է բարի ցանկությունների համակարգի", - պնդում է ֆինանսիստը։

Իսկ մենք՝ ոչ թե անմիջապես, այլ փուլ առ փուլ.

Իրականում նման ռիսկերից կարելի էր խուսափել կամ, գոնե, նվազագույնի հասցնել դրանք, եթե իշխանությունները չշտապեին համակարգի ներդրման հարցում ՝ միանգամից և բոլորի համար։ Իրական փուլային մոտեցումը, նրա խոսքով, կարող էր արտահայտվել այն բանում, որ երկրի ֆինանսական իշխանությունները սկզբում կողմնորոշվեին ռիսկային խմբերի հարցում եւ կսկսեին նրանցից, որոնց եկամուտների չհայտարարագրումը հղի է պետության համար որոշակի, կանխատեսելի ռիսկերով, նշում է փորձագետը: Իսկ շարքային թոշակառուին, գյուղացուն պարտավորեցնել եկամուտների մասին հայտարարագիր ներկայացնել, դա ավելի շատ պետության եւ քաղաքացու համար լրացուցիչ վարչական բեռի եւ ծախսերի մասին է, քան կողմերի հնարավոր շահի մասին, կարծում է Միրզոյանը։

"Իհարկե, անհրաժեշտ էր մշակել գործողությունների ալգորիթմ, քայլերի խիստ հաջորդականություն, որը կարող էր ի չիք դարձնել բազմաթիվ հնարավոր ռիսկեր: Մինչդեռ, մենք հերթական անգամ օրենք ենք ընդունում, հետո նայում ենք, թե դրանից ինչ կստացվի։ Վառ օրինակ է "Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակի մասին" օրենքը, և, ցավոք, նման օրինակները շատ են մեզանում. ընդունվում է օրենքը և գործընթացում փորձում ենք հասարակությանը հարմարեցնել դրան։ Իսկ եթե դրա իրականացման ընթացքում առաջանան անսպասելի, ավելի լուրջ ռիսկե՞ր։

Յուրաքանչյուր օրենք, առաջին հերթին, պետք է հիմնված լինի հաշվարկների և հիմնավորումների վրա։ Այս նախագիծը զուրկ է դրանից, ինչը շատ վտանգավոր է եւ հղի  հետեւանքներով", - եզրափակել է Հայաստանի ֆինանսիստների ասոցիացիայի նախագահը։