Ուրբաթ, 12 Մայիսի 2023 13:44

Արմինֆո.Հայրենական արտադրողների արտահանմանն ուղղված արտադրանքի թանկացումը լրացուցիչ բեռ է կրում։ Այդ մասին «Սիվիլնեթ»-ի հետ հարցազրույցում հայտարարել է Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի բիզնեսի և տնտեսագիտության քոլեջի դեկան, ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Վաչե Գաբրիելյանը՝ մեկնաբանելով ընթացիկ տարվա առաջին եռամսյակում Հայաստանի տնտեսական ակտիվության աճի ցուցանիշները։

 

Նշենք, որ այս տարվա առաջին երեք ամիսներին տնտեսական ակտիվության աճը կազմել է 12,2 տոկոս, սակայն հետաքրքրականն այն է, որ այդ ցուցանիշն ապահովվել է ոչ թե գյուղատնտեսության և արդյունաբերության ոլորտներում արտադրության և արտահանմանն ուղղված արտադրանքի հաշվին, այլ բացառապես ծառայությունների, շինարարության և առևտրի ծավալների աճի հաշվին։

 

Տնտեսագետի կարծիքով ՝ երկարաժամկետ հեռանկարում տնտեսության նման զարգացումը կհանգեցնի նրա մրցունակության նվազմանը, հատկապես, հաշվի առնելով հիմնական միջոցների, այդ թվում, տեխնոլոգիական պարկի թարմացման մեջ ներդրումների բացակայության գործոնը: Բայց, եթե երկու գործընթացներն էլ զուգահեռ ընթանան, ապա իրավիճակը շատ ավելի վարդագույն կլինի։

 

Ֆինանսական հոսքերի բավարար ծավալների առկայության և լրացուցիչ հզորությունների ստեղծման ուղղությամբ դրանց գրագետ ուղղորդման դեպքում Հայաստանի տնտեսության արտադրողականությունը զգալիորեն կաճի: Ընդ որում, ինչպես նշել է Գաբրիելյանը, ներդրումների ֆիզիկական ծավալներն աճել են, բայց, եթե տնտեսության վիճակը դիտարկենք մակրոտնտեսական չափանիշների տեսանկյունից, ապա չի կարելի ուշադրություն չդարձնել այն փաստի վրա, որ ներդրումների ծավալները չեն աճում նույն համամասնությամբ, ինչպես՝ ՀՆԱ-ն։

 

Որպես օրինակ՝ նախկին փոխվարչապետը նշել է մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ - ի հաշվարկման ցուցանիշները, որոնք ազգային արժույթի վերահաշվարկով 2021 թվականին կազմել են 2,3 մլն դրամ, 2022 թվականին ՝ 2,8 մլն դրամ (21,3% աճ), բայց, եթե հարցը դիտարկենք արտարժույթով, ապա այդ ցուցանիշն ավելի մեծ կլինի ։ Այսպես, դոլարային համարժեքով մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 4,6 հազար դոլարից աճել է մինչեւ 6,5 հազար դոլար կամ՝ 40 տոկոսով, եվրոյով այդ ցուցանիշը 3,9 հազարից հասել է 6,2 հազարի կամ՝ 54 տոկոսով։

Ակնհայտ է, որ այս տվյալները խոսում են մի բանի մասին. Հայաստանում նախորդ տարի ներդրումների 50 տոկոս աճ չի եղել։ 2022 թվականին ներդրումների ծավալները, ըստ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանի տվյալների, հասել են 4,2 մլրդ դոլարի, ինչը ՀՆԱ-ի 7% - ն է։ Իսկ նպատակը 25 տոկոս ցուցանիշին հասնելն է։

 

Այս առումով, ինչպես նշել է Գաբրիելյանը, հարցը պետք է դիտարկել տնտեսական ակտիվության աճի կառուցվածքի տեսանկյունից։ Որպես կանոն, ՀՆԱ աճը ձևավորվում է երեք հիմնական ուղղություններով ՝ արտադրողականություն, եկամուտ և սպառում։ Ընդ որում, շարունակել է տնտեսագետը, Հայաստանում սպառումը միշտ ավելի բարձր է եղել, քան մնացած բոլոր բաղադրիչները։ 2020-2021 թվականներին համախառն միջոցների կուտակման տեսանկյունից աշխարհում վերջնական ծախսերն աճել են, և Հայաստանը բացառություն չէ։ Այս միտումը շատ կարևոր է նաև պետական պարտքի պատշաճ մակարդակի պահպանման տեսանկյունից։ Սակայն 2022 թվականին այդ ցուցանիշը երկրում նվազել է՝ 2021 թվականի 21,2 տոկոսից մինչև 20,3 տոկոս, չնայած նախորդ տարվա ցուցանիշը 2018-2019 թվականների ցուցանիշից ավելի լավն էր, բայց՝ ավելի վատ, քան 2013-2014 թվականներին: Այսպիսով, ինչպես նշել է տնտեսագետը, երկիրը հնարավորություններ չունի այդ տեմպերը պահպանելու և պետության ներդրումային հնարավորությունները ՀՆԱ-ում 25 տոկոս մակարդակի հասցնելու համար:

 

Բացի այդ, շատ կարևոր է, բացի համախառն միջոցների կուտակումից, հաշվի առնել նաև նյութական պաշարների ծավալի կառուցվածքը, որը 2013 թվին եղել է 24,7% - ի սահմաններում, այժմ՝ 21,7%: Իսկ դա, շարունակել է Գաբրիելյանը, խոսում է այն մասին, որ ներդրումների համար անհրաժեշտ նյութական միջոցների ծավալներ չեն կուտակվել, իսկ ստացված միջոցները, հիմնականում, օգտագործվել են շինարարական աշխատանքների իրականացման, այդ թվում ՝ անշարժ գույքի նոր օբյեկտների ստեղծման համար։ Այդ մասին է վկայում նաև երկրի առևտրային բանկերի ներդրումային պորտֆելը, որոնց շահույթը, հիմնականում, ձևավորվել է ոչ թե վարկային ռեսուրսների հաշվին, այլ արտասահմանյան այցելուներին, այդ թվում ՝ ռուս ռելոկանտներին և հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչներին մատուցվող ծառայությունների հաշվին: Այնուամենայնիվ, երկրի առևտրային բանկերում զգալիորեն ավելացել են հիփոթեքային վարկերը, ինչը խոսում է անշարժ գույքի շուկայի և շինարարության ծավալների աճի մասին։ Բացի հիփոթեքային վարկերից, առևտրային բանկերի պորտֆելում զգալի մասնաբաժին են կազմում նաև սպառողական վարկերը։

 

Պատասխանելով բանկային հատվածի ներդրումային ակտիվության մասին հարցին, որի համախառն շահույթը նախորդ տարվա արդյունքներով կազմել է շուրջ 700 մլն դոլար, իսկ վարկավորման ծավալները ՝ ավելի քան 1 մլրդ դոլար, Գաբրիելյանը նշել է արտասահմանյան ակտիվներում ներդրումների զգալի աճը՝ բաժնետոմսեր, ներդրումներ այլ պետությունների պետական պարտատոմսերում և այլն: Միևնույն ժամանակ, առևտրային բանկերը հետաքրքրված են ներքին ներդրումներով, բայց ելնում են, առաջին հերթին, տնտեսական արդյունավետությունից: Հսկայական ֆինանսական հոսքերը ազդում են փոխարժեքների վրա, որոնք սրվում են նաև բարձր գնաճային ֆոնի վրա։ Գնաճային գործընթացները զսպելու նպատակով տեղի է ունենում արժույթների փոխարժեքների նվազում, հատկապես՝ եվրոյի նկատմամբ, ինչն էլ, իր հերթին, հանգեցնում է արտադրանքի թանկացման և ազդում դրա մրցունակության վրա: Արդյունքում՝ ավելացել են նաև վարկերի տոկոսները։ Ներկայում Կենտրոնական բանկի կողմից վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցնելու անհրաժեշտություն կա: Եվ դա անհրաժեշտ է անել հիմա, երբ երկրում գնաճը սկսում է մտնել 4% (+-1,5%) նպատակային ցուցանիշի մեջ։

 

«Այսօր արդեն կարելի է քննարկել այդ տրամաբանությունը։ Առևտրային բանկերը կարող են ֆինանսավորել նախագծեր, որոնց արդյունքների հիման վրա հնարավոր կլինի ապահովել, օրինակ, 25% շահութաբերություն: Բայց դրա համար անհրաժեշտ է բոլորովին նոր դաշտ և զարգացման նոր գործընթացներ։ Տեղական ընկերությունների արտադրողականության ներկայիս մակարդակի դեպքում անհնար է հասնել բիզնեսի շահութաբերության 25% մակարդակի, դրա համար անհրաժեշտ են զարգացման բոլորովին նոր մոտեցումներ և նոր ծրագրեր», - ասել է նախկին փոխվարչապետը, միաժամանակ վստահություն հայտնելով, որ գրագետ տնտեսական քաղաքականություն իրականացնելու դեպքում 2023 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ - ի 7% աճի նպատակային ցուցանիշի կհասնեն, հատկապես, արտահանման ծավալների նվազման ֆոնին։

 

Գաբրիելյանն ընդգծել է, որ երկրի բանկային համակարգը պետք է շատ զգույշ մոտենա ռելոկանտների սպասարկմանը եւ արտասահմանում ֆինանսական ծառայությունների մատուցմանը, չնայած այն հանգամանքին, որ, նույնիսկ, այդ պայմաններում առեւտրային բանկերն իրականացնում են պատկառելի օրինական գործարքներ, որոնք փաստացի սպասարկում են Ռուսաստանի շուրջ տարաբնույթ գործողություններ: Այս խնդիրը լուծելու դեպքում ՀՆԱ-ի 7% աճի նպատակային ցուցանիշը ոչ միայն լիովին հասանելի է, այլև կարող է ավելին լինել։ "Ամեն ինչ կախված կլինի այն հանգամանքներից, որոնք կարող են ազդել երկրի վրա", - ասել է նախկին փոխվարչապետը:

 

Խոսելով տեղական ընկերություններին արտադրական հզորությունների արդիականացման աջակցության կառավարության ծրագրերի մասին, որոնց ընդհանուր գումարը, ըստ կառավարության, արդեն հասել է 80 մլրդ դրամի, տնտեսագետը նշել է, որ կցանկանար այդ թվերը տեսնել ըստ ճյուղերի: Ամեն դեպքում, այդ աջակցության ազդեցությունն առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում կլինի նվազագույն, քանի որ անհրաժեշտ է, առնվազն, 3-4 տարի տեխնոլոգիաների, նոր շուկաների յուրացման և հիմնական միջոցները արտադրողականության անհրաժեշտ մակարդակին հասցնելու համար: