Գերմանական ներդրումներ՝ ի նպաստ Հայաստանի կայուն զարգացման

Արմինֆո.<Բոլորս ապրում ենք նույն երկնքի տակ, բայց բոլորի հորիզոնը տարբեր է>, - ասում էր գերմանացի մեծ քաղաքական գործիչ Կոնրադ Ադենաուերը, երբ պատերազմից ավերված Գերմանիայի վերականգնման հարցի շուրջ ԱՄՆ-ի հետ կոշտ բանավեճի մեջ մտնելով եւ պնդելով, որ այն գյուղատնտեսական մասնագիտացում ունեցող երկիր դարձնելու նախնական սցենարը չեղյալ է հայտարարվում, դաշնակցին ստիպեց իրականացնել "Մարշալի" ծրագիրը, որն ուղղված էր Գերմանիայի ենթակառուցվածքների եւ արդյունաբերական հզորության վերականգնմանը: Այն ժամանակ էլ ծնվեց KfW (KreditanstaltfurWiederaufbau) զարգացման բանկի ստեղծման գաղափարը, որի կապիտալի 80 տոկոսը պատկանում է Գերմանիայի կառավարությանը։

Գերազանց հաղթահարելով սեփական երկրի վերականգնման խնդիրը՝ բանկը հետագայում, արդեն եվրոպական կառույցների հետ համագործակցությամբ, ձեռնամուխ եղավ լուրջ օգնության իրականացմանը, այսպես կոչված, երրորդ աշխարհի, ապա նաեւ հետխորհրդային տարածքի երկրներին: Արդեն անկախ Հայաստանի տնտեսական հորիզոններն ընդլայնելու նպատակով ավելի քան քառորդ դար առաջ բանկը ձեռնամուխ է եղել մեր երկրում ծրագրերի իրականացմանը: KfW-ի ներդրումների միայն կուտակային  չափը Հայաստանի տնտեսության մեջ անցած տարիներին կազմել է մոտ 1.1 մլրդ եվրո ։ Այսօրվա դրությամբ բանկի ակտիվ պորտֆելը մեր երկրում, այսինքն, գործող ծրագրերի ֆինանսավորման չափը, կազմում է ավելի քան 650 միլիոն եվրո ։ Դրանք, հիմնականում, երկարաժամկետ ներդրումներ են լուրջ ենթակառուցվածքային նախագծերում, որոնք կոչված են փոխելու ոչ միայն երկրի սոցիալ-տնտեսական կյանքի կառուցվածքը, այլև այդ գործընթացին նոր, այսպես կոչված, կայուն արագացում հաղորդելու։

Վերջերս բանկը հաղորդել էր Հայաստանում իր ներկայացուցչության կարգավիճակի գրանցման մասին ։ Այն մասին, թե ինչ խոշոր նախագծեր է իրականացնում բանկը, և որոնք են դրանց իրականացման հորիզոնները, ԱրմԻնֆո-ի թղթակիցը խնդրել է պատմել Հայաստանում KfW-ի ներկայացուցչության ղեկավար Զառա Չատինյանին:

- Տիկին Չատինյան, հայտնի է, որ KfW բանկը համարվում է Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ներդրողներից մեկը, սակայն վերջին շրջանում տպավորություն է ստեղծվել, որ բանկը, կարծես, սառեցրել է իր մի քանի նախագծեր: Արդյո՞ք դա այդպես է:

- Իսկապես, վերջին շրջանում մեր մասին չէր լսվում, բայց բացառապես այն պատճառով, որ բանկը լրջորեն զբաղվում էր մի շարք լուրջ եւ տեխնիկապես շատ բարդ նախագծերի նախապատրաստմամբ եւ իրագործմամբ: Հայաստանում մեր ներկայացուցչության կարգավիճակի բարձրացումը խոսում է այն մասին, որ Գերմանիայի կառավարությունը երկրում երկարաժամկետ և լուրջ ծրագրեր ունի ։ Այսօր և Գերմանիայի կառավարության, և մեր բանկի քաղաքականությունը կենտրոնացած է կայուն զարգացման համար ամուր հիմքեր ստեղծելու վրա ։ Հետևաբար, հիմնական ուշադրությունը կենտրոնացած է այնպիսի ոլորտների վրա, ինչպիսիք են էներգետիկ անվտանգությունը, ջրային ռեսուրսների կառավարումը, էկոլոգիան, փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացումը, սննդի անվտանգությունը:

- Մենք հետեւում ենք բանկի նախագծերին, ուստի կցանկանայի խոսել "Կովկասյան էլեկտրահաղորդման ցանց" խոշոր անդրսահմանային նախագծին առնչվող իրավիճակի մասին: Առաջին անգամ դրա մասին խոսեցին դեռ 10 տարի առաջ, բայց ինչպես երևում է, նախագծի իրականացման ժամկետներն անընդհատ հետաձգվում են։

- Սա ամենամեծ և ամենաբարդ նախագիծն է։ Միակ անդրսահմանային ներդրումային նախագիծը, որն առնչվում է Հայաստանին։ Դուք ճիշտ եք, բանկն այն մշակել է գրեթե 8 տարի։ Բայց պետք է հաշվի առնել, որ նախագիծը ծանր է, համալիր, և դրա իրականացման ընթացքը կախված է Հայաստանից անկախ գործոններից։ Հայաստանն այսօր բարձրավոլտ էլեկտրացանցի տեսանկյունից սինխրոնացված է միայն Իրանի հետ և սկզբունքորեն ապրում է "կղզու սկզբունքով"։ Այս ծրագրի շրջանակներում մենք հնարավորություն ենք ստանում սինխրոնիզացնել Հայաստանը և Իրանի, և Վրաստանի, և Ռուսաստանի, և հետագայում, հնարավոր է, Թուրքիայի հետ։ Այսինքն, այս նախագիծը մեծ հնարավորություններ է բացում էլեկտրաէներգիայի ներկրման և արտահանման համար և հանգեցնում է կայունության մակարդակի բարձրացմանը ՝ դրանից բխող բոլոր դրական գործոններով, այդ թվում ՝ էներգետիկ անվտանգության մակարդակի էական բարձրացման տեսանկյունից։

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Արմինֆո. "Կովկասյան էլեկտրահաղորդման ցանց" ծրագիրը, որը նախատեսում է Հայաստան - Վրաստան էլեկտրահաղորդման գծի և ենթակայանի կառուցում երկու երկրների էներգահամակարգերի զուգահեռ սինխրոն աշխատանքի կազմակերպման համար, անկախ փորձագետների կարծիքով, լավագույն դեպքում կաշխատի 2025 թվականից հետո: Զուգահեռ շահագործման ռեժիմի կազմակերպման հետ կապված դժվարությունները կապված են ենթակառուցվածքների, այդ թվում ՝ տրանսֆորմատորային կայանի կառուցման հետաձգման հետ ։ Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում են "Դդմաշեն" 400/220/10 կՎ ենթակայանի, 400/500 կՎ էլեկտրահաղորդման օդային գծի, "Այրում" փոխակերպիչ կայանի կառուցման աշխատանքներ: Այս նախագիծը "Հյուսիս-Հարավ" էներգետիկ միջանցքի բաղկացուցիչ մասն է, որը կոչված է միավորելու Իրանի, Հայաստանի, Վրաստանի և Ռուսաստանի էլեկտրաէներգետիկական համակարգերը: Եվ եթե Իրան-Հայաստան էլեկտրահաղորդման գծի շինարարությունն իրականացվել է դեռևս 40-50 տոկոսով, ապա Վրաստանի հետ նման էլեկտրահաղորդման գծի կառուցումը կողմերն  այդպես էլ չեն սկսել։ Ծրագրի տեխնիկական առաջադրանքը մշակվել է ծրագրի ֆինանսավորումն իրականացնող գերմանական KfW բանկի և ծրագրի խորհրդատուի նույնականացման մրցույթում հաղթող ճանաչված FICHTNER ընկերության կողմից: Տեխնիկական առաջադրանքի համաձայն, նախագիծը բաժանվել է մի քանի փուլերի ։ Առաջին փուլում նախատեսվում էր արդիականացնել 220 կՎ լարման էլեկտրական ենթակայանը, կառուցել 400 կՎ լարման նոր ենթակայան, ինչպես նաև էլեկտրահաղորդման նոր օդային գիծ կառուցել մինչև վրացական սահման: Այս ծրագրի արժեքը գնահատվում է 188 մլն եվրո ։ Հայաստանի և Վրաստանի էներգահամակարգերի սինխրոնացման ողջ ծրագրի նախնական արժեքը, ըստ FICHTNER-ի տվյալների, կազմում է 326,9 մլն եվրո, որի 10% - ը պետք է լինի Վրաստանի ներդրման մի մասը: Ծրագրի "հայկական տեղամասի" ֆինանսավորման համար 2014-2015 թվականներին ստորագրվել է երեք վարկային համաձայնագիր: Մասնավորապես, վարկի տեսքով 165 մլն եվրո է հատկացրել գերմանական KfW բանկը, եւս 10 մլն եվրո ՝ Եվրոպական ներդրումային բանկը եւ եւս նույնքան ՝ Եվրոպական հանձնաժողովի դրամաշնորհի միջոցներ: Հարկային բեռն իր վրա է վերցրել հայկական կողմը։ Նշենք, որ դեռևս 2017 թվականին ՀՀ կառավարությունը, ելնելով պետական պարտքի կառավարելիության նպատակահարմարությունից, տեխնիկական հանձնաժողովի որոշման հիման վրա սառեցրել էր նախագիծը: Այնուամենայնիվ, 2019 թվականին երկրի կառավարությունը որոշում կայացրեց ծրագիրն իրականացնել ողջ ծավալով ։ Նախագծի իրականացման ուշացման պատճառով, որն ի սկզբանե սահմանվել էր 2019 թվականի համար, որոշվեց երկարաձգել վարկերի վճարման ժամկետները մինչև 2025 թվականը ։

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Տիկին Չատինյան, ինչո՞վ  են պայմանավորված 2019 թվականին արդեն ապասառեցումից հետո նախագծի իրականացման հետ կապված դժվարությունները:

- Դա համալիր ծրագիր է, տեխնիկապես այնքան բարդ, որ ամեն անգամ ստիպված ես լինում ամեն ինչ շտկել։ Կարևոր հարց է, օրինակ, գների ընդհանուր բարձրացումը։ Դա հանգեցնում է լրացուցիչ չնախատեսված ծախսերի: Բայց, կարծում եմ, արդեն այս տարի կտրամադրվեն մրցութային փաստաթղթերը, և մինչև տարեվերջ կստանանք այն ընկերությունների ցանկը, որոնք կշահեն մրցույթում և կսկսեն աշխատանքները ։ Եվ, եթե նորից ֆորսմաժոր չլինի, շինարարությունը կսկսվի հաջորդ տարվանից։

- Գերմանիայում մեծ ուշադրություն են դարձնում կայուն զարգացման հարցերին և KfW-ն իր քաղաքականության մեջ նույնպես ունի իր առաջնահերթությունները: Արդեն որոշում է կայացվել, և նոր համաձայնագիր Է ստորագրվել Կապսի ջրամբարի վերաբերյալ։ Ի՞նչ վիճակում է նախագիծը:

- Գիտեք, դա իմ, ասեմ այսպես, սիրելի նախագիծն է ։ Եվ, առաջին հերթին, այն պատճառով, որ նախագիծը միանգամից մի քանի կարևոր խնդիր է լուծում. էկոլոգիայի և կենսաբազմազանության պահպանումից մինչև Շիրակի հարթավայրի անվտանգության և ոռոգման խնդիրներ: Ջրամբարը, ինչպես երևի գիտեք, գտնվում է Գյումրիից 15-20 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Կապսի ջրամբարը իր ջրերով սնուցում է Արփի լիճը։ Ի դեպ, Արփի լճի վրա Գերմանիայի կառավարության հաշվին 2.5 մլն եվրոյի չափով ստեղծվել է <Արփի> ազգային պարկը: Արփի լճից դուրս է գալիս Ախուրյան գետը և 30 կմ հետո լցվում Կապսի ջրամբար ։ Այն գրեթե կառուցվել է դեռևս խորհրդային տարիներին ՝ 90 մլն խմ ջրի հաշվարկով, սակայն 1988թ. երկրաշարժից հետո աշխատանքները դադարել են, անգամ չեն փորձարկել ։ Շինարարական ջրանցքները, որոնք ժամանակավոր էին, այդպես էլ մնացին, և այդ բոլոր տարիներին դրանցով գետ էր անցնում։ Շատ վտանգավոր է թողնել այս ժամանակավոր ջրանցքները, քանի որ, եթե դրանք խցանվեն, ապա ամբարտակը կարող է չդիմանալ, և կհաջորդի աղետ։ Դա՝ մի կողմից: Մյուս կողմից՝ լուրջ խնդիր է Արփի  լճի հետ կապված, որն այսօր անմիջականորեն ջրով է սնուցում Շիրակի հովիտը։ Այդ պատճառով լճի ջրի մակարդակը մշտապես եւ շատ կտրուկ տատանվում է ՝ նրան պատճառելով էկոլոգիական լուրջ «ցավ»։ Սա ոչնչացնում է լճի էկոհամակարգը, տուժում է բուսական և կենդանական աշխարհը։ Նախագծի իրականացման արդյունքում այդ բոլոր ռիսկերը կչեզոքացվեն, լճերը կսկսեն կայուն շնչել, կվերականգնվի նրա էկոհամակարգը, ողջ ազգային պարկի էկոհամակարգը, իսկ ջրի բացթողումները կկարգավորվեն արդեն անմիջապես Կապսի ջրամբարից:

Համարվում է, որ Հայաստանը շատ ջրային ռեսուրսներ ունի, բայց դա այդպես չէ։ Ժամանակին գերմանական ինստիտուտներից մեկը ուսումնասիրություններ է կատարել տարածաշրջանում և եզրակացրել, որ 10 տարվա ընթացքում կլիմայի փոփոխության պատճառով Հայաստանը կարող է կորցնել շատ ջրային ռեսուրսներ: Մինչև 50 թվականը ջրային ռեսուրսները կարող են կրճատվել 30%-ով։ Սա մեծ թիվ է, և մենք խնդիր ունենք դրանք պահպանելու և արդյունավետ օգտագործելու։

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Արմինֆո. Այսօրվա դրությամբ Հայաստանում կա մոտ 9 տասնյակ ջրամբար՝ տարբեր ծավալի և չափերի։ Առաջիկա 5-10 տարիներին, դատելով կառավարության ծրագրերից, այս ոլորտում էական առաջընթաց է նկատվում ։ Նախատեսվում է կառուցել 4 նոր խոշոր ջրամբար ։ Նոր ջրամբարը կլինի Վեդիում ՝ 29 մլն խմ, Եղվարդում ՝ 90 մլն խմ, Կապսի ջրամբարը ՝ առաջին փուլում ՝ 25 մլն խմ, երկրորդում ՝ մինչև 60 մլն խմ, ինչպես նաև Սելավ և Մաստարա գետերում ՝ 10 մլն խմ: Այս ամենը կիրականացվի վարկային ծրագրերի շրջանակներում և ծրագրի ծախսերը կկազմեն շուրջ 350-400 մլն դոլար: Ֆինանսավորումը, հիմնականում, նախատեսված է այնպիսի միջազգային դոնորների վարկային ռեսուրսների հաշվին, ինչպիսիք են Ճապոնիայի միջազգային համագործակցության գործակալությունը (JICA), Եվրասիական զարգացման բանկը, Զարգացման ֆրանսիական գործակալությունը, գերմանական KfW բանկը և այլն:

Անկախ փորձագետների կարծիքով, Հայաստանի ջրամբարների մեծ մասը պատշաճ կերպով չի լցվում, քանի որ դրանց տեխնիկական վիճակն անմխիթար է։ Փորձագետները կարծում են, որ Հայաստանն ունի սպառման համար անհրաժեշտ քանակությամբ ջուր, և այն գրագետ օգտագործելու դեպքում դեֆիցիտ չպետք է լինի: Նրանց հաշվարկներով ՝ տարեկան Հայաստանի տարածքում ձևավորվում է շուրջ 7 մլրդ խմ ծավալով ջրային հոսք, որից 3.8 - ը ՝ մակերևութային, և 3.2 - ը ՝ ստորգետնյա, ինչը ներկայացված է բարձրորակ ջրերով, որոնք օգտագործում են տնային տնտեսությունները և արտադրությունները: Այս ողջ մեծ զանգվածից, կոպիտ հաշվարկով, Հայաստանն օգտագործում է ընդամենը 2.5 մլրդ խմ։ Մնացածը գնում է հարեւաններին: Այդ պատճառով, կարծում են փորձագետները, պետք է արագ տեմպերով կառուցել նոր ջրամբարներ, պահպանել այն հոսքը, որը ձեւավորվում է երկրի տարածքում։ Այդ դեպքում երկրին ոչ մի տաքացում չի սպառնա, ոչ մի "ջրային սով" չի լինի։

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Դատելով վերջին տեղեկություններից՝ Կապսի ջրամբարում շինարարական աշխատանքները կարող են սկսվել մոտ ժամանակներս։ Սա լավ նորություն է, եթե հաշվի առնենք, որ այդ ուղղությամբ առաջին քայլերն արվել են դեռևս 2014 թվականին։ Արդյո՞ք ամեն ինչ պատրաստ է աշխատանքները սկսելու համար:

- KfW-ն այս ծրագրի համար հատկացրել է 70 մլն եվրո ։ Շինարարական աշխատանքները կսկսվեն առաջիկա մեկ ամսվա ընթացքում ։ Բանկը կմասնակցի ծրագրի առաջին փուլի իրականացմանը, որի համաձայն, ջրամբարի ջրի ծավալը կկազմի 25 մլն խմ, բայց, միևնույն ժամանակ, ողջ ենթակառուցվածքը, ներառյալ ամբարտակը, նախատեսված կլինի 60 միլիոն խմ ջրի համար: Սա ապագայի խնդիր է, և կառավարությունը պետք է լուծի այն: Իսկ մինչ այդ պատվարի և օժանդակ կառույցների ավարտը թույլ կտա, առաջին հերթին, ապահովել Ախուրյան գետի ստորին հոսանքում բնակավայրերի անվտանգությունը, բարձրացնել Շիրակի մարզում 12 325 հա հողատարածքների ջրամատակարարման մակարդակը: Հնարավորություն կստեղծվի նաև 2280 հա հողատարածքի մեխանիկական ոռոգումը փոխարինել ինքնահոս ոռոգմամբ, ինչը թույլ կտա տարեկան խնայել 1,3 մլն կվտժ էլեկտրաէներգիա: Կանոնավոր ոռոգման արդյունքում կավելանա գյուղմթերքի արտադրությունը, իսկ ջրի հաշվառման հուսալի համակարգի տեղադրումը կբարձրացնի ջրի կառավարման և մոնիտորինգի մակարդակը: Այսօր շատ կարևոր է, որ կառավարությունը արագացված տեմպերով լուծի Ջրաձոր գյուղի տեղափոխման խնդիրը, որը ջրի տակ է հայտնվելու ։ Նոր գյուղը, որը տեղակայվելու է ջրամբարի հարևանությամբ, նախատեսվում է բնակեցնել շուրջ 350 բնակիչներով: Այս գործընթացն ամբողջությամբ կազմակերպվելու է պետբյուջեի հաշվին։ Գյուղացիների ակնկալիքներն արդեն շուրջ 40 տարվա են, և ես հույս ունեմ, որ այս տարի դրանք կիրականացվեն ։ Հողը հատկացվել է, ընթանում են ինժեներական աշխատանքներ։

- Եվս մեկ ծրագիր, որը գտնվում է մեր խմբագրության ուշադրության կենտրոնում: Խոսքը ագրոապահովագրության մասին է։ Ի՞նչ վիճակում է այն:

- Դա շատ բարդ համալիր ծրագիր է։ Սա ապահովագրական շուկայի բոլորովին նոր ոլորտ է, և առանց դոնորների և կառավարության աջակցության այն գործարկելն այնքան էլ հեշտ չէր: 5 մլն եվրո հատկացվել է մեր բանկի եւ եւս նույնքան էլ կառավարության կողմից ։ Ագրոապահովագրության համակարգը աշխատել է, ապահովագրերն ակտիվորեն սուբսիդավորվում են ։ Այս տարի դրանք արդեն վաճառվել են գյուղացիներին 1 մլրդ դրամի չափով։ Դա շատ ավելին է, քան նախորդ տարի: Բայց բնագավառը նուրբ է, ինչպես եւ ապահովագրական գործը: Պետք է անընդհատ սրբագրել ապահովագրական գումարները, պետք է դիվերսիֆիկացնել ռիսկերը ։ Ի վերջո, ծրագրի փորձնական ժամանակահատվածի համար հատկացված միջոցներն ավարտվում են ։ Եվ այսօր պետք է հասկանալ, թե ինչպես առաջ շարժվել ։ Դրանով էլ հիմա զբաղվում են փորձագետները։ Հուսով եմ, որ ճիշտ մոտեցումներ կգտնվեն, և ծրագիրն ավելի արդյունավետ կաշխատի:

- Ի՞նչ վիճակում են բնապահպանական և ուրբանիստական ծրագրերը:

- Դե, նախ, կցանկանայի նշել մարզերը խմելու ջրով ապահովելու ծրագիրը։ Դրանք են ՝ Լոռու, Շիրակի, Գեղարքունիքի, Արմավիրի, Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերը ՝ 60 մլ եվրո ընդհանուր գումարով ։ Ծրագիրը համաֆինանսավորվում է Եվրոպական ներդրումային բանկի և ԵՄ-ի կողմից: Ծրագիրը նախատեսում է խմելու ջրի ցանցերի կարգավորում 1-2 մլն խմ փոքր ջրամբար - ջրամբարների ցանցի միջոցով: Սա կարևոր է բնակչությանը ջրի կայուն մատակարարման համար։ Բացի այդ, մենք ազատվում ենք ժանգոտած հին ցանցերից։ Խոսքը Հայաստանի տասնյակ քաղաքների ու գյուղերի մասին է։

Ինչ վերաբերում է հենց բնապահպանական նախագծերին, ապա մենք ունենք "կանաչ օրակարգ", որի շրջանակներում ծրագրերի իրականացման համար դրամաշնորհներ են տրամադրվում Գերմանիայի կառավարության կողմից ։ Ծրագրի շրջանակներում շուրջ 50 մլն եվրո է տրամադրվել ՀՀ կառավարությանը բնության պահպանվող տարածքների (կենսաբազմազանության), այսպես կոչված, բուֆերային գոտիների և անտառների պահպանման համար:

Ուզում եմ հիշեցնել, որ 2020 թվականին ստորագրվել է համաձայնագիր, որով նախատեսվում է հայկական կողմին տրամադրել 116 մլն 400 հազար եվրո սոցիալ-տնտեսական զարգացման համար ։ Մասնավորապես, 3 մլն եվրո է հատկացվել "կենսաբազմազանություն և կայուն տեղական զարգացում - Հայաստան" ծրագրի իրականացման համար:

Միաժամանակ, 40 մլն եվրո է տրամադրվել վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զարգացման ծրագրով։ Եվս 70 մլն եվրո է հատկացվել "Փոքր և միջին ձեռնարկությունների խթանում" ծրագրի իրականացման համար, և մոտ 3 մլն եվրո՝ տեխնիկական աջակցությանն ու վերոնշյալ նախագծերի իրականացմանն ուղղված անհրաժեշտ հարակից միջոցառումների ֆինանսավորման համար: Այս ծրագրերն իրականացվելու են KfW-ի և ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից ստեղծված Գերմանահայկական հիմնադրամի (GAF) կողմից, որն այս տարի տոնելու է իր 25-ամյա հոբելյանը:

Ցանկանում եմ նշել, որ անցյալ շաբաթ ստորագրվեց նոր վարկային պայմանագիր ՝ 12 մլն եվրոյի չափով, որը գերմանական կառավարությունը տրամադրել էր էներգախնայողության ոլորտում նախագծերի իրականացման համար ։ Ծրագրի իրականացումը կսկսվի արդեն մոտ ժամանակներս ՝ հայկական առևտրային բանկերին հիմնադրամների տրամադրման միջոցով։

Այնպես որ, անելիքները շատ են, կարևոր, և ես հույս ունեմ, որ բոլոր դժվարությունները կհաղթահարվեն, և KfW-ն այսուհետ ևս ակտիվորեն կզարգացնի իր ներդրումային համագործակցությունը Հայաստանի հետ ։