ԵԱԶԲ-ի վերլուծաբաններ. Դեպի Հայաստան դրամական փոխանցումների ներհոսքի զգալի ծավալները կարող են հրահրել "հոլանդական հիվանդություն"

Արմինֆո. Հայկական դրամը առևտրային գործընկեր երկրների արժույթների նկատմամբ կայուն ամրապնդում է ցուցադրում՝ 2022 թվականի երկրորդ եռամսյակի սկզբից։ Ընթացիկ տարվա հուլիսի արդյունքներով՝ 2022 թվականի սկզբի համեմատ հայկական դրամը արժույթների զամբյուղի նկատմամբ ամրապնդվել է. տարեկան 19,8%-ով՝ դոլարի նկատմամբ, տարեկան 21,7%-ով՝ եվրոյի նկատմամբ,  տարեկան 32,4%-ով՝ ռուսական ռուբլու նկատմամբ։

Իրական արդյունավետ փոխարժեքի առումով հայկական դրամը 2022 թվականին ամրապնդվել է 33,6%-ով, և 2023 թվականի հունիսի արդյունքներով՝ 40%-ով՝  2022 թվականի սկզբի համեմատ: Այդ մասին ասվում է ԵԱԶԲ-ի հրապարակած վերլուծական նյութում, որը նվիրված է հայկական դրամի աննախադեպ ամրապնդմանը, Հայաստանի դրամական շուկայի վիճակին և հեռանկարներին։

Նշվում է, որ դրամի արժևորումը, առավելապես, պայմանավորված է երկիր ֆինանսական ռեսուրսների լայնածավալ ներհոսքով։ Դա կապված է դեպի Հայաստան ֆիզիկական անձանց տեղաշարժի, դրամական փոխանցումների և կապիտալի ներհոսքի հետ։ Բանկային համակարգի միջոցով անդրսահմանային փոխանցումների զուտ ներհոսքը 2022 թվականին կազմել է 2,6 մլրդ դոլար  կամ ՀՆԱ-ի 13,2% - ը, ինչը չորս անգամ գերազանցում է վերջին հինգ տարվա միջին ցուցանիշը (665 միլիոն դոլար կամ ՀՆԱ-ի 5,2%): Ընթացիկ տարվա հունվար - հունիս ամիսներին ցուցանիշն աճել է ևս 897 մլն դոլարով կամ տարեկան 90%-ով: Ապրանքների (+80% 2022 թ և+72,8% 2023 թվականի առաջին կիսամյակում) և ծառայությունների (+2,4 անգամ 2022 թվականին և + 2,2 անգամ 2023 թվականի առաջին եռամսյակում) մատակարարումից արտահանման հասույթի աճը, ինչպես նաև 998 միլիոն ԱՄՆ դոլարի զուտ ՕՈՒՆ մուտքը  (տարեկան +2,7 անգամ  2022 թ.) նույնպես նպաստել են երկրում արտարժույթի առաջարկի ավելացմանը:

Նյութում ասվում է, որ ՀՀ ԿԲ գնահատականների համաձայն,  2022 թվականի վերջի դրությամբ ՀՀ-ում եղել է 99 հազար ոչ ռեզիդենտ, որոնցից 51 հազարը ռելոկանտներ են, որոնք, հիմնականում, զբաղված են ՏՏ ոլորտում։ 2022 թվականին երկիր այցելած զբոսաշրջիկների թիվն աճել է տարեկան 90% - ով, իսկ 2023 թվականի առաջին կիսամյակում ՝ 70,3% - ով: Զբոսաշրջային ակտիվությունը և, ընդհանուր առմամբ, մեծ թվով օտարերկրյա այցելուները ձևավորել են ազգային արժույթի նկատմամբ պահանջարկի աճ՝ ի լրումն դրամական փոխանցումների ներհոսքի պատճառով սպառման ընդլայնումից հետո հայկական դրամի նկատմամբ արդեն իսկ աճող պահանջարկի ։

Միաժամանակ, ինչպես նշում են ԵԱԶԲ վերլուծաբանները, դրամական փոխանցումների ներհոսքի զգալի ծավալներն ամրապնդում են ազգային արժույթը, ինչը կարող է բացասաբար ազդել արտահանման մրցունակության վրա եւ, ըստ ուսումնասիրությունների (Anwar, Mang, 2022), հրահրել <հոլանդական հիվանդություն>: Սպառողների եկամուտների կտրուկ աճը պահանջարկ է ստեղծում տնտեսության ոչ արտահանվող հատվածներում (օրինակ, շինարարությունը եւ ծառայությունների ու առեւտրի զգալի մասը) եւ խթանում է աշխատավարձերի բարձրացումը՝  այլ ոլորտներից էական տարբերությամբ:

Վերլուծաբանները նաև նշում են, որ ժամանակի ընթացքում տնտեսության արտահանմանն ուղղված արդյունաբերական հատվածի դերը կարող է նվազել ՝ պայմանավորված արտադրական ռեսուրսների տեղափոխմամբ դեպի ոչ արտահանվող ճյուղեր:

Նման սցենարը ենթադրում է ավելի շատ ազգային արժույթի հիմնարար ամրապնդում, քան կարճաժամկետ վերագնահատում, որը (Magud, Sosa, 2010), որպես կանոն, տնտեսական աճի կորուստների պատճառ է հանդիսանում: Դրա հետ մեկտեղ, ցնցումները, որոնք կարող են առաջացնել "հոլանդական հիվանդություն", Հայաստանի դեպքում ՝ կապիտալի եւ դրամական փոխանցումների խոշոր ներհոսք, սովորաբար կապված են տնտեսական բումի ժամանակաշրջանների հետ։ Դրանք արտարժույթի առատության հետևանք են, որն ունի նաև կարևոր բարերար ազդեցություններ, ինչպիսիք են եկամուտների ընդհանուր աճը, կապիտալ և ներդրումային ապրանքների ներմուծման մատչելիությունը:

ԵԱԶԲ-ի կանխատեսման բազային սցենարի համաձայն՝ արժույթի անվանական փոխարժեքը տարեվերջին կկազմի դոլարի նկատմամբ 397 դրամի սահմաններում։ Դա մի փոքր ավելի թույլ է, քան ներկայիս մակարդակը, սակայն դեռևս զգալիորեն ցածր է 2022 թվականի սկզբի համեմատ (մեկ դոլարի դիմաց 482 դրամ)։ Դրամի թուլացման գործոններ կդառնան արտաքին պահանջարկի աստիճանական ճշգրտումը (ռելոկանտների մասնակի արտահոսք, զբոսաշրջային ակտիվության գագաթնակետի ավարտը, արտահանման ծավալների կայունացումը, ներմուծման աճը դրամի ամրապնդման ֆոնին, ինչպես նաև ցուրտ սեզոնին հանքային ապրանքների [գազի] պահանջարկի ավելացումը) և ՀՀ դրամական շուկայում տոկոսադրույքների նվազումը։

Միջնաժամկետ հեռանկարում, կարծում են ԵԱԶԲ-ի վերլուծաբանները, դրամը դոլարի նկատմամբ կթուլանա անվանական արտահայտությամբ, սակայն փոխարժեքը 2021-ի վերջի - 2022 - ի սկզբի մակարդակից ցածր կլինի: Դա պայմանավորված է պերմանենտ բաղադրիչի ՝ հայկական տնտեսության արտադրողականության բարձրացման ազդեցությամբ՝ այն բանի շնորհիվ, որ ռելոկանտների զգալի մասը, հավանաբար, մտադիր է շարունակել մնալ Հայաստանում: