Լավագույն ավանդույթներով. կապիտալ ծախսերով Հայաստանը կրկին հետ է մնում ծրագրից, ամենամեծ թերակատարումը Պաշտպանության նախարարության գծով է. Լույս հիմնադրամ

Արմինֆո.Հայաստանի կառավարության հայտարարած կապիտալ ծախսերի կտրուկ աճը 2023 թվականին սպառնում է դառնալ բարի ցանկությունների մանիֆեստ։ Նման հետեւթյան են հանգել «Լույս» հիմնադրամի փորձագետները, որոնք վերլուծել են 2023թվականի առաջին կիսամյակում ՀՀ պետական բյուջեի կատարման հաշվետվությունը։

Այսպես, փորձագետները նշում են, որՀՀ տնտեսության վրա դրական ազդեցություն ունեցող, ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետևանքով ձևավորված գործոնների շնորհիվ ՀՀ-ում արձանագրվել է տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի բարձր աճ: Այնուամենայնիվ, ակնհայտ է, որ աճի տեմպերը էապես դանդաղում են։ Մասնավորապես, 2023թ. հունիս ամսին տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը մայիս ամսի համեմատ կրկնակի նվազել է։ Տնտեսական աճը ևս դանդաղել է. աճի տեմպը 2023թ. երկրորդ եռամսյակում առաջին եռամսյակի համեմատ նվազել է 3.0 տոկոսային կետով և կազմել 9.1%, իսկ 2023թ. առաջին կիսամյակի աճի տեմպը կազմել է 10.5%, որը 2.1 տոկոսային կետով ցածր է  2022թ. տարեկան ցուցանիշից։

«Նկատի ունենալով վերոհիշյալը, ինչպես նաև վերջին շրջանում արձանագրվող որոշակի միտումները՝ չի բացառվում, որ առաջիկայում արձանագրվի աճի տեմպերի էական դանդաղում։ Այս տեսակետը կիսում են նաև մի շարք միջազգային կազմակերպություններ, ինչպես նաև ՀՀ կենտրոնական բանկը՝ համաձայն որոնց կանխատեսումների նախորդ տարվա բարձր տնտեսական աճի համեմատ այս տարի սպասվում է էապես ավելի համեստ աճ` տարբեր գնահատումներով 4.5-7.5%», - նշել են ուսումնասիրության հեղինակները։
 

ՀՀ պետական բյուջեն 2023թ. առաջին կիսամյակում ունեցել է 134.3 մլրդ դրամ հավելուրդ՝ ծրագրված 125.5 մլրդ դրամ պակասուրդի դիմաց: Ի դեպ, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում բյուջեի հավելուրդը 53.1 մլրդ դրամով ավելի փոքր էր։ 2023թ. առաջին կիսամյակում ՀՀ պետական բյուջեի կատարումը պլանից շեղվել է շուրջ 259.8 մլրդ դրամով: Սրա հիմնական պատճառը բյուջեի ծախսերի թերակատարումն է, ինչը նշանակում է, որ կառավարությունը տնտեսությունից հավաքագրում է հարկերը, սակայն չի ծախսում՝ այդպիսով նվազեցնելով տնտեսական ակտիվությունը: Մինչդեռ, ներքին պահանջարկի ներկայիս կտրուկ աճի պայմաններում էապես պետք է ավելացվեն առաջարկի աճին միտված միջոցառումների իրականացմանն ուղղված ծախսերը։
 

Հիմնադրամի փորձագետները նշում են, որ պետական բյուջեի ծախսերի շարունակական թերակատարումը մտահոգիչ է։ Ծրագրվածի համեմատ թերակատարումը թե՛ բացարձակ մեծությամբ և թե՛ տոկոսային արտահայտությամբ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավելացել է: Ընդ որում, թերակատարվել են թե՛ ընթացիկ և թե՛ կապիտալ ծախսերը։

«Ոչ ֆինանսական ակտիվներին առնչվող գործառնությունները 2023 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին կազմել են 114,5 մլրդ դրամ, իսկ ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերը (կապիտալ ծախսերը) կազմել են 116,9 մլրդ դրամ, ինչը 105,3 մլրդ դրամով կամ 47,4% - ով պակաս է վերանայված բյուջետային ծրագրում նախատեսվածից: Կապիտալ ծախսերը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում 40,7% - ով հետ են մնացել ծրագրայինից, այսինքն, ցուցանիշները ոչ միայն չեն բարելավվել, այլև, նույնիսկ, որոշ չափով վատացել են։ Կապիտալ ծախսերի ամենամեծ թերակատարումն արձանագրվել է ՀՀ պաշտպանության նախարարության պատասխանատվության ներքո իրականացվող ծրագրերի գծով (Պաշտպանության նախարարությունը 30.7%-ով թերակատարել է ճշգրտված ծրագրային ցուցանիշը)», - հայտարարել են փաստաթղթի հեղինակները, նշելով, որ կատարողականի ցածր ցուցանիշները ցույց են տալիս, որ կապիտալ ծրագրերի կառավարման և իրականացման խնդիրը շարունակում է մնալ չլուծված։
 

Հիմնադրամի փորձագետները կարծում են, որ 2023թ. առաջին կիսամյակում արձանագրված թերակատարման միտումների պահպանման պարագայում կապիտալ ծախսերը կթերակատարվեն նաև տարեկան կտրվածքով` թողնելով 2023թ. պետական բյուջեով նախատեսված ծախսերի կտրուկ աճը պարզապես «չիրականացված բարի ցանկություն»:

Հիշեցնենք, որ 2022 թվականի պետական բյուջեի կապիտալ ծախսերը (ոչ ֆինանսական ակտիվների ծախսերը) հասել են 389,1 մլրդ դրամի կամ պետական գանձարանի ընդհանուր ծախսերի 17%-ի ՝ 2021 թվականի 218,4 մլրդ դրամի դիմաց (78,2% աճ) ։ Նախորդ տարվա կապիտալ ծախսերի ավելացումը, հիմնականում, պայմանավորված է եղել պաշտպանական ծախսերի ավելացմամբ ՝ նախորդ տարվա համեմատ 129,6 մլրդ դրամով: Արդյունքում, 2022 թվականին փաստացի պետական կապիտալ ծախսերը մոտ 11% - ով գերազանցել են կառավարության նախնական ծրագիրը։ Ընդ որում, 2020 թվականին կապիտալ ծախսերը կազմել են 227,7 մլրդ դրամ, 2019 թվականին՝ 193 մլրդ դրամ, և 2018 թվականին՝ 152 մլրդ դրամ։